Agop Dilaçar (d. 22 Mayıs 1895 – ö. 12 Eylül 1979), Türk dili üzerine uzmanlaşmış Ermeni asıllı Türk dilbilimcidir. Türk Dil Kurumu‘nun ilk genel sekreteridir. Mustafa Kemal Atatürk‘ün Türkçe ile ilgili çalışmalarına verdiği katkılardan dolayı “Dilaçar” soyadını almıştır. Ermenice ve Türkçenin yanında İngilizce, Yunanca, İspanyolca, Latince, Almanca, Rusça ve Bulgarca bilmekteydi. 1915 yılında Robert Kolej‘den mezun olmuştur. I. Dünya Savaşında Kafkas cephesinde görev adlı. 1919‘dan itibaren Robert Kolej‘de İngilizce öğretmeni olarak çalışmaya başladı.
Çalışmaları
Savaştan sonra, Beyrut‘ta bir Ermeni okulunun müdürlüğünü ve Beyrut‘ta Ermenice yayınlanan ilk gazetenin (Luys) genel yayın yönetmenliğini üzstlendi. Eşi Meline ile birlikte gittiği Sofya‘da eski Türk dili ve Uygurca dersleri verdi ve ilk kitabını yayınladı. 22 Eylül 1932 yılında Dolmabahçe Sarayı‘nda, Mustafa Kemal Atatürk‘ün başkanlığında gerçekleştirilen Birinci Türk Dil Konferansı‘na İstepan Gurdikyan ve Kevork Simkeşyan ile birlikte dil uzmanı olarak davet edildi. Daha sonra çalışma ve araştırmalarını yeni kurulan Türk Dil Derneği‘nin baş uzmanı ve ilk Genel Sekreteri olarak sürdüren Agop Martayan, 1934‘teki Soyadı Kanunu dolayısıyla, Atatürk‘ün kendisine Türk Dili‘nin gelişimine katkılarından dolayı önerdiği Dilaçar soyadını zevkle kabul etti. Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi çalışmalarıyla, Türk Ulusu’nun ve Türk Dili‘nin kökenlerinin bulunması konusunda önemli bilgileri ortaya çıkardı. 1936–1951 yılları arasında Ankara Üniversitesi‘nde dil–tarih ve Türkoloji dersleri verdi ve Türk Dili üzerine önemli çalışmalar yaptı. Latin harflerine yeni Türk abecesinin oluşturulması çalışmalarına katıldı. 1942–1960 yılları arasında Türk Ansiklopedisi‘nin hazırlanması çalışmalarında başdanışmanlık yaptı. Türk Dil Derneği‘ndeki makamına ve dil çalışmalarını 1979‘daki ölümüne kadar sürdürdü. Mustafa Kemal’e “ATATÜRK” soyadının verilmesi T.B.M.M.ye teklif eden kişidir.
Yayınları
- Les bases Bio-Psychologiques de la Théorie Güneş Dil (Güneş Dil Teorisi‘nin Biyopsikolojik Kökenleri) (1936)
- Azeri Türkçesi (1950)
- Batı Türkçesi (1953)
- Lehçelerin Yazılma Tarzı
- Türk Dil ve Lehçelerinin Tasnifi Meselesi (1954)
- Devlet Dili Olarak Türkçe (1962)
- Wilhelm Thomsen ve Orhon Yazıtlarının Çözülüşü (1963)
- Türk Diline Genel Bir Bakış (1964)
- Türkiye‘de Dil Özleşmesi (1965)
- Dil, Diller ve Dilcilik (1968)
- Kutadgu Bilig İncelemesi (1972)
- Anadili İlkeleri ve Türkiye Dışındaki Uygulamalar (1978)
