Bir ulusun tarihi, o ulusun, doğumundan başlayıp günümüze kadar ulaşan biyografisidir. Ölümleriyle birlikte tarihleri de son bulmuş olan, tarih sahnesinden uzaklaşmış halklar da vardır Tarih, devamlı canlı tutulması gereken, ulusun toplu hafızasıdır. Ermeniler dünyanın en eski halklarından biridir. Tarihin ilk…
Category: Büyük Hayk’ın İlleri
Ermenistan’ın doğası
Ermeni Yüksek Platosu: Ermeni ulusunun şekillendiği ve tarihi gidişatını sürdürdüğü bölge Ermenistan (Hayk) olarak anılmıştır. Komşu ülkeler tarafından Armenia, Somkheti vb. isimlerle de anılmıştır. Ermeni Yüksek Platosu sayısız dağ silsileleri ve yaylalarıyla tanınmıştır. Bu bölge, Küçük Asya ve İran Yüksek…
Büyük Hayk Devleti’nin idari dağılımı
Büyük Hayk Devleti’nin idari dağılımı Vilayetler İlçeler Ağdznik Nprkert, Ardzn, Kağ (Angeğtun), Ketik, Tatik, Aznvats dzor, Yerkhetk, Gzeğkh, Salnadzor, Sanasank Ayrarat Basen, Gabeğyank, Abeğyank, Havnunik, Arşarunik, Bagrevand, Dzağkotn, Vanand, Şirak, Aragadzotn, Nıg, Mapatsotn, Kokovit, Vostan Hayots, Urts, Arats…
Küçük Hayk (Küçük Ermenistan, Pokr Hayk, Armenia Mineur)
Ermenistan’ın küçük doğu kısmı ve orada şekillenen krallığın Büyük Hayk’la olan isim farklılığı. Küçük Hayk, Ermeni ulusunun şekillendiği en eski bölgelerden biri olmuştur. Küçük Hayk’ın doğu bölgeleri M.Ö. IX-VI. yüzyıllarda Urartu’ya bağlanmıştır. M.Ö. VI. yüzyılda Küçük Hayk, Ermeni Yervanduni Krallığı’na…
Ağdznik
Ermenistan’ın “tarih babası” Movses Khorenatsi’nin (Khorenlı Movses, V.yy) -bir kısım araştırmacılara göre ise Anania Şirakatci (Şiraklı Anania, VII. yy)- “Aşkharatsuyts”una (coğrafya kitabı) göre Ağdznik, Büyük Hayk’ın üçüncü vilayetidir. Asur-Babil yazıtlarında bu bölge Alzi, Urartu çivi yazıtlarında ise Alzini olarak geçmektedir. …
Ayrarat
Ayrarat, Büyük Hayk’ın merkezi vilayetidir. Tarihte mütemadiyen Ermenistan’ın siyasi, ekonomik ve kültürel merkezi olmuştur. Araks Nehri’nin orta ve Aradzani Nehri’nin üst bölümü arasında bulunur. Kuzeyden Gugark, batıdan Bardzr (Yüksek) Hayk ve Tayk, doğudan Sünik ve güneyden Turuberan ve Vaspurakan bölgeleriyle…
Artsakh (Karabağ)
Artsakh (Ardzakh, Artsakhamayr). Büyük Hayk’ın onuncu vilayetidir. Küçük Kafkasya’nın doğusu ve Ermeni Dağlık Bölgesi’nin kuzeydoğusunda bulunmaktaydı. Günümüz Dağlık Karabağ Cumhuriyeti’ni -kurtarılmış çevre bölgeleri de dâhil olmak üzere- ve İcevan Bölgesi’ne kadar yayılmaktaydı. Kuzeydoğudan ve doğudan Utik bölgesine, batıda Ağavni Nehriyle…
Yüksek Hayk
Büyük Hayk’ın birinci vilayeti olan Yüksek Hayk dokuz ilçeden meydana gelmişti. Daranaği, Ağivn, Muzur, Yekeğyats, Mananaği, Dercan, Sper, Şağagom ve Karin. Yüksek Hayk vilayeti, kaplamış olduğu alan itibarıyla günümüz Erzurum Vilayeti’nin büyük kısmına denk gelmektedir. Geniş yaylalar ve ovalara sahipti.…
Gugark
Gugark, Büyük Hayk’ın on üçüncü vilayetidir. Bu vilayet Yunan tarihçileri tarafından Gugarene olarak anılmaktadır. Vikayetin isminin etnik anlamı vardır. Doğudan Utik, güneyden Ayrarat, batıdan Tayk bölgeleriyle, kuzeyden ise Virk ülkesiyle sınırdaştı. M.Ö. VIII. yüzyılda Gugark bölgesi Urartu, M.Ö. IV-II yüzyılları…
Dzopk
Dzopk (Yun. Sophene), Büyük Hayk’ın ikinci vilayetidir. Kuzeyden Bardzr (yüksek) Hayk, güneyden Ağdznik, doğudan Turuberan vilayetlerine, batıdan ise Pokr (küçük) Hayk’a bitişiktir. Aradzani Nehri ile iki kısma ayrılmaktaydı. Güney kısmı Mets (büyük) Dzopk, kuzeydeki ise Pokr (küçük) Dzopk olarak anılmaktaydı.…
Korçayk
Korçayk, Büyük Hayk’ın altıncı vilayetidir. Doğu Habur ve Büyük Zap Suyu nehirlerinin yukarı kısmı civarında bulunmaktadır. Doğuda Zagros sıradağlarına, batıda Dicle Nehri’ne kadar uzanmaktadır. Güneyde Adibene’ye (Asur), batıda Aghdznik, kuzeyde Mok ve Vaspurakan, doğuda Nor (yeni) Şirakan (Parskahayk, İran Ermenistanı)…
Mok
Aynı adlı merkeziyle Büyük Hayk’ın vilayeti. Kuzeyden ve doğudan Vaspurakan’a, batıdan Ağdznik’e, güneyden Korçayk’a sınırdaş. Mok vilayetinin ilçeleri İşayr, Müs (diğer) İşayr, İşots, Arvenits dzor, Mişa, Mok, Arandznak, Argastovit ve Cermadzor idi. M.Ö. IX. yüzyılda Mok bölgesi, Urartu Devleti’ne, M.Ö.…
Utik
Utik, Büyük Hayk’ın on ikinci vilayetidir. Batıdan Gugark, kuzeybatıdan Ayrarat ve Sünik, güneybatıdan Artsakh, güneyden Paytakaran vilayetleriyle sınırdaştı. M.Ö. VIII. yüzyılın ilk yarısında Urartu kralı II. Sardur’un orduları Utik’e girer, aynı yüzyılın ikinci yarısında ise I. Rusa tarafından bu bölge…
Parskahayk (Pers Ermenistan’ı)
Hayk’ın vilayetlerinden olan Parskahayk,. Kaputan (Urmia) gölünün kuzey kısmı ve batı kıyılarını kapsamakta, Korçayk ve Vaspurakan vilayetlerine sınırdaştı. Artaşesyan ve Arşakuni hanedanlığı zamanında Nor Şirakan Bdeşkhliği’nin (beylerbeylik) esas kısmını oluşturmaktaydı. Büyük Hayk’ın 385 yılındaki bölünmesinden ve Nor Şirakan’ın Sasani…
Sünik
Sünik, Büyük Hayk’ın dokuzuncu vilayetidir. Batı ve kuzeybatıda Ayrarat, kuzeydoğu ve doğuda Artsakh, güney ve güneydoğuda ise Vaspurakan’a sınırdaştı. Sünik’in ilçeleri Yerncak, Çahuk, Vayots Dzor, Gehğarkunik, Sodk, Ağaheçk, Dzğuk, Haband, Bağk, Çork, Arevik ve Kovsakan’dır. M.Ö. I. binyıllarda Sünik bölgesinde…