Մուսա լերան հերոսամարտին նուիրուած յոբելեանական ձեռնարկը վկայեց, որ մուսալեռցիների ոգին յարատեւ է ու հաստատուն

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ

Հայոց պատմութեան ազատագրական բացառիկ մարտերից՝ Մուսա լերան հերոսամարտի յոբելեանական 110 ամեակը մեծ հանդիսութեամբ նշուեց Լոս Անջելեսում, Սեպտեմբերի 20ին: Փասադենայի «Ճիվելեկեան» Երիտասարդական կենտրոնում, «Մուսա Լեռ» միութեան կողմից կազմակերպուած տօնական ձեռնարկն ամբողջութեամբ փոխանցեց մուսալեռցիների ոգին, որը հայ ժողովրդի անկոտրում կամքի խորհրդանիշներից է:

1915 թ.ին, մուսալեռցիները որոշեցին տէր կանգնել իրենց հողին ու իրաւունքներին, եւ խիզախեցին պայքարել թուրքական հայասպան քաղաքականութեան դէմ: Աւելի քան 4000 մուսալեռցի՝ տղամարդ ու կին, մանուկ ու ծեր, բարձրանալով Մուսա լեռը, կազմակերպեցին ինքնապաշտպանութիւն՝ պայքարի դրօշ բարձրացնելով Օսմանեան կայսրութեան զինուած բազմահազար զօրքի դէմ, եւ 53 օր շարունակ կարողացան յաջողութեամբ ետ մղել թուրքական կանոնաւոր բանակի յարձակումներն ու փրկուել կոտորածից:

Մուսալեռցիների պատմութիւնն ու հերոսամարտից դրուագներ ներկայացրեց ձեռնարկի բանախօսը՝ Նորթրիջի Համալսարանի Հայագիտութեան բաժնի տնօրէն, դոկտոր Վահրամ Շէմմասեանը: «19րդ դարում, Մուսա լերան ստորոտում կար վեց հայկական գիւղ՝ Քապուսիէ, Վաքըֆ, Խըդըր Բեկ, Եողուն Օլուք, Հաջի Հաբիբլի, Բիթիաս: Այս դարաշրջանի երկրորդ կէսից սկսւում է շրջանի զարթօնքն ու ժամանակաշրջան, երբ ամերիկեան բողոքական եւ կաթողիկէ միսիոնարներ մուտք գործեցին Մուսա լեռ: Այս կրօնական ուղղութիւնները թէեւ որոշակի բաժանում ստեղծեցին հայութեան շրջանում, սակայն ժողովրդի 85 տոկոսը մնաց Հայ առաքելական եկեղեցու հաւատարիմ հետեւորդ: Շուտով նաեւ, դպրոցներ բացուեցին, եւ բնակիչները, որ գրաճանաչ չէին՝ սկսեցին կրթուել: Յետագայում Հնչակեան եւ Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն կուսակցութիւնները հիմնուեցին, որ մեծ ազդեցութիւն ունեցան՝ գաղափարական սերմ ներմուծելով յատկապէս երիտասարդների շրջանում, եւ զէնք ներմուծեցին, որ օգտագործուեց ինքնապաշտպանական մարտերի ժամանակ: 1914 թուականին, մինչ հերոսամարտը, բնակչութեան թիւը վեց գիւղերում կազմում էր շուրջ 6300 անձ», ներկայացրեց Շէմմասեանը:

Ըստ բանախօսի՝ 1915 թուականի Օգոստոսին, երբ տեղահանուելու հրահանգ է ստացւում, մուսալեռցիների շրջանում հակասական քննարկումներ են սկսւում: Ոմանք պնդում են, որ անխելքութիւն է պայքարել հզօր Օսմանեան կայսրութեան դէմ, սակայն մեծամասնութիւնը՝ բնակչութեան երկու երրորդը, դիմադրութեան կողմնակից են լինում:

Բարձրանալով Մուսա լեռը եւ այնտեղ կազմակերպելով ինքնապաշտպանութիւնը՝ մուսալեռցիները 40 օր, իսկ որոշ աղբիւրների համաձայն՝ 53 օր, յաջողութեամբ կարողանում են ետ մղել թուրքական կանոնաւոր բանակի յարձակումները: Մարտերի վճռական օրերին, յոյս ունենալով ստանալ դաշնակիցների օգնութիւնը ծովից, մուսալեռցիները սաւաններից մեծ պաստառ են պատրաստում՝ «Քրիստոնեաները վտանգի մէջ են» անգլերէն գրութեամբ: 1915 թուականի Սեպտեմբերի 5ին, Ֆրանսիական ռազմանաւից նկատում են գրութեամբ եւ Կարմիր Խաչով պաստառները: Միաժամանակ, հայկական կողմից, ծով են նետւում եւ նաւին ընդառաջ սկսում են լողալ ժամապահ-լողորդները: Կարդալով խնդրագիր-դիմումը եւ տեղեկանալով իրավիճակին՝ ֆրանսիացիները խոստանում են շուտով օգնութեան հասնել: Սեպտեմբերի 10ին Մուսա լերան ծովափին են ֆրանսիական զրահապատ երկու ռազմանաւեր եւ հեռահար հրանօթներից հզօր գնդակոծութեան են ենթարկում թուրքական դիրքերն ու զինանոցները: Նոյն ժամանակ, երեք օրերի ընթացքում հերոս մուսալեռցիներին՝ շուրջ 4000 մարդ փրկւում եւ Ֆրանսիայի կառավարութեան որոշմամբ տեղափոխւում է Պորտ Սայիդ: «1919 թուականի Նոյեմբերին մուսալեռցիները վերադարձան Մուսա լեռ: Շատերը չգիտեն, որ նրանք եւս քսան տարի ապրել են իրենց գիւղերում՝ ֆրանսիական իշխանութեան ներքոյ, վերանորոգելով տները, հողերը վերամշակելով եւ զարգացնել շրջանը: Սակայն, 1939 թուականին, Ֆրանսիացիները Մուսա լերան տարածքները յանձնում են Թուրքիային՝ երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մաս չկազմելու եւ Գերմանիայի դաշնակից չդառնալու թուրքերի հետ համաձայնութեան շրջանակներում«, պատմական բացառիկ մանրամասներ ներկայացրեց Շէմմասեանը:

1939 թուականին, Ֆրանսիան հող է ձեռք բերում Լիբանանում, Բէյրութից շուրջ 50 կմ. հեռաւորութեան վրայ: Այնճարը, որ հիմնականում անապատացած տարածք էր, մուսալեռցիները տեղափոխուելով, կարճ ժամանակում զարգացնում են ու դարձնում երկրի առաջատար շրջաններից: Քաղաքը բաժանւում է վեց թաղամասի՝ ըստ Մուսա լերան 6 հայկական գիւղերի եւ կրում նոյն անուանումները: Այնճարի բարգաւաճման հարցում յետագայում նեցուկ են կանգնում աշխարհասփիւռ մուսալեռցիները՝ օգնելով պահպանել մուսալեռցիների ինքնութիւնն ու զարգացնել հայկականութիւնը:

«Դուք մուսալեռցիներդ, ունէք իւրայատուկ նկարագիր, պատմութիւն եւ պայքարի յատուկ մարտունակութեան հոգի: Ասածս լաւագոյն կերպով նկարագրում է նշանաբանը, որ մուսալեռցի ձեր նախահայրերը սիրում էին ասել. «Մենք տակաւին լեռն ենք, թող ետ գայ թշնամին»: Այս խօսքը Այնճարում շատ էին կրկնում, ինչը նշանակում է՝ պայքարի զէնքը վայր չենք դրել: Սա, սիրելի մուսալեռցիներ, պէտք է ձեր մնայուն նշանաբանը մնայ: Հիմա Ամերիկայում, մեր գոյութեանը սպառնացող տարբեր մարտահրաւէրներ կան, այնպէս որ այժմ էլ այստեղ տակաւին զօրու է այդ խօսքը, եւ պէտք է ուշադիր լինէք, որ մուսալեռցի հերոսների հպարտ ու մարտունակ ոգին յաջորդ սերունդների հոգում չմարի»՝ ներկաներին ուղղուած խօսքում նշեց միջոցառման պատուաւոր հիւրերից՝ Արեւմտեան Ամերիկայի Հայոց թեմի առաջնորդ Գեղամ արք. Խաչերեանը: Նա պատգամեց, որ տարուայ 365 օրից միայն մէկ օրը չլինի Մուսա լերան օրը, բայց ամէնօրեայ կեանքում այդ պայքարող ոգու նկարագիրը, պատկանելիութեան զգացումը դրսեւորուի՝ պահպանուելով երգի-պարի, աւանդութիւնների միջոցով:

«Մուսա Լեռ» միութեան ատենապետ, ձեռնարկի կազմակերպիչներից Վրէժ Գէորգեանն էլ իր խօսքում նշեց, որ հիմնուելով 1980 թուականին Լոս Անջելեսում, միութեան հիմնանպատակներից է եղել պահպանել եւ փոխանցել մուսալեռցիների անկոտրում ոգին՝ օգնելով աշխարհի տարբեր կողմերում հաստատուած մուսալեռցիներին: «Տարիների ընթացքում, մեծապէս օժանդակել ենք Այնճարի բնակիչներին՝ ֆինանսապէս, սնունդով, օգնել ենք ազգային վարժարաններին՝ նիւթապէս լինելով այն աշակերտների կողքին, ովքեր անկարող էին շարունակել ուսումը հայկական կրթօջախում, եւ օրինակ, վերջին շրջանում մեր կողմից ուղարկուած գումարի չափը կազմել է շուրջ 350 հազար դոլար: 1990ականներին էլ մեր միութիւնը առաւելապէս օգնել է Հայաստանում բնակուող մեր հայրենակիցներին», նշեց Գէորգեանը՝ ընդգծելով, որ ֆինանսական միջոցները հիմնականում գոյանում են ձեռնարկների ժամանակ նուիրատուութիւններից, իսկ ձեռնարկներն էլ անվճար են:

Մուսա լեռան հերոսամարտին նուիրուած ձեռնարկն ամենասպասուածն է մուսալեռցիների շրջանում, որ նրանք նշում են ամէն տարի Սեպտեմբերի երրորդ Կիրակի օրը:

Միջացառման գլխաւոր ուտեստը հարիսան է, որը պատրաստւում է մատաղ արուած ոչխարի մսից: Դոկտոր Վահրամ Շէմմասեանը պատմեց, որ նաւ տեղափոխուելիս, մի հովիւ իր հետ վերցնում է ոչխարներին, որ դառնում է մուսալեռցիների միակ եւ փրկարար կերակուրը նոր բնակավայրում, ու նաեւ դրանով է պայմանաւորուած այս մսատեսակի գործածումը տօնախմբութեան ժամանակ: Միջոցառման միւս խորհրդանիշներից է թմբուկը, որ իւրատեսակ զօրացնում ու ոգեւորում է մուսալեռցիներին:

Փասադենայում, «Լեռնավայր» կոմիտէի կողմից տրամադրուած սրահում, մուսալեռցիների տարբեր սերունդների ներկայացուցիչների թեւ-թեւի տուած պարը՝ թմբուկի ու զուռնայի ուղեկցութեամբ յուզիչ էր ու զօրեղ՝ կարծես նրանց էին միացել նաեւ նախնիների հոգիները ու միասին էին նշում հերոսամարտը՝ Մուսա սուրբ Լեռան ստորոտին: Ձեռնարկին ներկայ աւելի քան երեք հարիւր մասնակիցները մեծ ընտանիք էին՝ համախմբուած մուսալեռցիների իւրայատուկ ինքնութեան ու աւանդոյթների շուրջ: Ներկաներն առիթ ունեցան ճաշակելու ողջ գիշեր պատրաստուած համեղ հարիսան եւ տօնախմբութիւնը շարունակելու դիջէյ Երուանդ Քեշիշեանի երաժշտութեան ներքոյ:

Անդրադառնալով ձեռնարկի ուղերձին, Վրէժ Գէորգեանը նշեց, որ այն ուղղուած է երիտասարդներին՝ ներգրաւուելու միութեան շարքերում: Վահմար Շէմմասեանն էլ ընդգծեց, որ բաւական չէ տարին միայն մէկ անգամ, խնջոյքի շրջանակներում նշել մուսալեռցիների ինքնութիւնն ու պատմութիւնը, եւ կարեւորեց բազմաբնոյթ միջոցառումների անցկացումը: Նա տեղեկացրեց, որ ներկայում պատրաստում է երեք տարբեր թեմաներով գրքեր, որոնք անդրադառնում են Մուսա լերան ժամանակի կրթական եւ հոգեւոր ոլորտներին, ինչպէս նաեւ կենցաղին՝ ներառելով լուսանկարներ ու փաստեր, որոնք Շէմմասեանը բացայայտել է աշխարհասփիւռ հեղինակաւոր թանգարաններից, գրադարաններից, կազմակերպութիւնների ու կառավարութիւնների արխիւներից:

Ձեռնարկի հիւրերի թւում էին՝ Ազգային Կենտրոնական վարչութեան անդամներ, բարերարներ Կայծակ Զէյթլեանն ու Ծովիկ Զէյթլեանը, որ մեծապէս նպաստել են Այնճարի զարգացմանն ու քաղաքում հայկականութեան պահպանմանը, շրջանի ՀՕՄի ներկայացուցիչներ, Նորթրիջի համալսարանի պրոֆեսոր Յասմիկ Պարանը եւ այլք:

Մուսա լերան հերոսամարտին նուիրուած միջոցառմանը տիրող խանդավառութիւնը հաւաստեց, որ մուսալեռցիների ոգին յարատեւ է ու հաստատուն:

https://asbarez.am/archives/490415