Սեդա Մարկոսեան Խտըշեանի «Մեր տունը» հատորը

ԱԶԱՏՈՒՀԻ ՍԻՄՈՆԵԱՆ

Սեդա Մարկոսեան-Խտըշեանի «Մեր տունը» լիբանանահայ գաղութի 1920-ական թուականներու կազմաւորման պատմական ժամանակաշրջանը կը բնորոշէ: Այնտեղ կը տողանցեն հեղինակին պատկառելի հայրը` Սահակ աղան, սրբակենցաղ մայրը` Մարիամ, Նոր Թոմարզայի թաղեցիները իրենց անձուկ պայմաններով եւ վերականգնելու յարատեւ ձգտումներով: Թիթեղածածկ տունը, դպրոցն ու եկեղեցին` քարաշէն շինութիւններու վերածելու ժողովուրդի կամքով: Գաղութահայ կեանքը` բարեսիրական, մարզական, մշակութային եւ կուսակցական բովանդակութեամբ հարստացնելու անհատնում ճիգերով: Այս բոլորին մէջ Սահակ աղայի տիպարը մեզ հիացումով կը լեցնէ: Ան իր մաքրամաքուր կենցաղով, մտքի հնարամտութիւններով, աշխատասիրութեամբ, արդարամտութեամբ հասաւ բարձրագոյն մակարդակի` որպէս ֆրանսական «Փարք տը Ժենի»-ի գլխաւոր յանձնակատար: Այդ պաշտօնով ալ դարձաւ բազմաթիւ հայ արհեստաւորներու գործի տեղաւորման եւ տնտեսական վիճակի բարելաւման պատճառ հանդիսացող բարերար անձնաւորութիւնը: Մարիամ մայրիկը, իր կարգին, սրբակրօն կենցաղով, տան եւ ընտանիքի հանդէպ անսակարկ նուիրումով եւ ծառայութեամբ, տիպար հանդիսացաւ նոր սերունդի մայրերուն համար: Անոնք երկուքով կը դառնան ընթերցողին սիրելին, որոնց մանրապատումներուն ան կը հետեւի մեծ բաւականութեամբ:

Սահակ աղային շինած տունը ֆրանսական ճարտարապետական ոճով ուշադրութիւնը կը գրաւէր բոլոր անոնց, որոնք շրջանը կ’այցելէին: Անոր կեդրոնական դիրքը կը դիւրացնէր ճամբորդներուն կողմնորոշուելու եւ ուղղուելու` ո՛ւր որ կը ծրագրէին երթալ: Շէնքին մուտքի նկարուած էր առաստաղին սեւ արծիւ մը, որուն մագիլները բռնած էին գառնուկ մը: Տան հիւրասենեակին առաստաղին բազմազան ծաղիկներ նկարուած էին: Տան կահկարասիներուն ամէնէն յատկանշականը գրադարանն էր, որ արեւմտահայ գրականութեան եւ մտածողութեան  մեծերուն գործերը կը ցուցադրէր: Գրադարանի կազմութիւնը գործն էր սկզբնական  շրջանին համար Սահակ աղայի եւ երէց որդի Խաչերի, եւ ժամանակի ընթացքին  երկրորդ մանչ զաւկին` փայլուն մտաւորական Մարզպետին:

Թոմարզայի գաւառաբարբառի օգտագործումը  հատորի էջերուն հիանալի կերպով կ’արտայայտէ  զայն գործածողներուն մտայնութիւնը, բարքերն ու  ըմբռնումները: Հարազատ կը հնչեն անոնց բառերը եւ կը փոխադրեն ընթերցողը դէպի պատմական հայրենի Թոմարզա: Այդ բարբառը օգտագործող կիներու խումբին առաւօտեան պահերը` Սահակ աղայի տան բակին մէջ, բացառիկ տեսարան մը կը պարզէ: Յատկապէս` սուրճի գաւաթներու գուշակութեան նուիրուած երկար պահերը: Այդ կիները ապա պիտի մեկնէին իրենց տուները, եփէին իրենց օրուան ճաշը` գոհացնելով իրենց ամուսինները: Ամուսիններ, որոնք կոշտ էին, միշտ բարկացկոտ եւ յաճախ հայհոյող: Այս կիները մեծ համբերութեամբ կը հպատակէին իրենց ամուսիններու կոշտ վերաբերմունքին:

Իրենց համար հիմնական նշանակութիւն ունէր զաւակներու դաստիարակութիւնը` հակառակ տան մէջ տիրող անբարենպաստ մթնոլորտին: Այդ պատճառով աղջիկները դարձան իրենց մայրերուն աւանդապահ կեցուածքին ժառանգորդները, իսկ տղաքը փայլեցան արհեստներու, առեւտուրի, գիտական եւ ուսումնական բնագաւառներու մէջ:

1956-ին Լիբանանի մէջ պատահած երկրաշարժին վախազդու փորձառութիւնը ապրած թաղեցիները պատսպարուեցան Սահակ աղայի ամրակուռ բնակարանին մէջ: Մեծ թիւով թաղեցիներ ապահովութիւն գտան այնտեղ, ուր մնացին մինչեւ կէս գիշեր: Անոնց ասպնջականութեան եւ հիւրամեծարութեան համար պատսպարեալներու ամբողջ խումբը երախտապարտ մնաց: Սահակ աղայի տան մէջ տեղի կ’ունենային նաեւ ազգականներու եւ մօտիկ բարեկամներու զաւակներու նշանտուքներն ու հարսանեկան խրախճանքները: Նախաձեռնութիւններ, որոնք կը նպաստէին հայ ընտանիքի կազմաւորման եւ բազմացման:

Սահակ աղայի երկիր վերադառնալու եւ իր մեծ հայրերուն ձգած հողերուն տիրանալու երազը ի սպառ կ’անհետանայ: Սարգիս տէտէն այդ հողերու կալուածագրերը կը յանձնէ իր կնոջ Թամամին` թելադրելով, որ անոնցմէ մէկը ծախելով` անոնք կարողանային իրենց ապրուստը հոգալ: Թամամ տատը կանչել կու տայ Սահակը, որ ճամբորդած էր, որպէս տան այր մարդը, տակաւին պատանի տարիքին, ու կը յանձնէ անոր կալուածագրերը` թելադրելով, որ հողերէն մէկը ծախէ ու այդ գումարով ձի, ոչխար, կով գնէ եւ վարէ-ցանէ հողերը, ընտանիք կազմէ: Թամամ տատիկ նաեւ 500 օսմանեան կը փոխանցէ Սահակին: Յաջորդ առաւօտ տատիկը արդէն մահացած կը գտնեն իր անկողնին մէջ: Ան իր առաքելութիւնը կատարած էր եւ ընտանիքին ժառանգը յանձնած իր արժանաւոր թոռնիկին` Սահակին: Կը հասնին գաղթականութեան ծանր տարիները ու անոնք կ’անցնին Հաուրանէն, սուրիական հողերէն եւ ի վերջոյ ժամանակ մը ետք շոգեկառքով կը հասնին Քարանթինա, Լիբանան: Մարդ չեն ճանչնար այնտեղ: Անծանօթ լիբանանցի մը իր կառատունը կը տրամադրէ իրենց` մինչեւ բնակավայր մը կարենալ ապահովելը: Սահակին մայրը` Խաթուն մայրիկը, Աստուծոյ փառք կու տայ այս բարիքին համար:

Ժամանակ կ’անցնի, եւ տարիները կը թաւալին, բայց կալուածագրերը ստանալէ 50 տարի ետք Սահակին երազը` իրենց հողերուն վերատիրանալու, ոչ մէկ յոյս կը ներշնչէ, բոլորովին յօդս կը ցնդին իր երազները: Այն հողերը, որոնք հայերունը եղած էին հազարամեակներ ամբողջ, կորսուած էին հայութեան համար:

Պատանի Սահակ Լիբանան հաստատուելէ ետք գործ կը փնտռէ եւ պատահմամբ ֆրանսական «Փարք տը Ժենի» կը կանչուի գործի: Ինքզինք կ’արժեցնէ որպէս ատաղձագործ: Բ.  Համաշխարհային պատերազմին ֆրանսական հրամանատարութիւնը 50 հիւղակներու շինութեան պէտք կ’ունենայ ու քաղաքի 12 ատաղձագործարաններուն միջեւ մրցոյթը կը յայտարարէ: Անոնք իրենց սակերը պիտի ներկայացնէին պահարանով մը: Սահակ եւս կը ներկայացնէ իր ծախսերու արժեւորումը, որ ճիշդ կէս գինն էր մնացեալ 12 դիմումներ ներկայացնողներէն: Անշուշտ Սահակ կը շահի մրցոյթը, կը համախմբէ իր թոմարզացի երիտասարդ հայրենակիցները ու կը լծուի աշխատանքի: Մեծ վարպետութեամբ եւ արագաշարժութեամբ սահմանուած ժամանակէն առաջ կը յանձնէ գործը: Կը դառնայ «Փարք տը Ժենի»-ի ատաղձագործական բաժանմունքի պատասխանատուն: Իր անունը պատուոյ տախտակին վրայ կ’արձանագրուի:

Մեծ նուիրումով ու ծանր աշխատանքով Սահակ կը շարունակէ իր գործը: Օրին մէկը Ռաֆֆուլ Ֆախրի անունով երկրաչափ մը զինուորական ճիփով եւ երկու զինուորներով կը փնտռէ Սահակին տունը եւ կը զարնէ դուռը: Ռաֆֆուլ կը հարցնէ, թէ քանի՞ ժամէն կը շինուի «պարաք» մը` հիւղակ մը: 48 ժամէն, կ’ըսէ Սահակ: Փորձի համար կը շինէ ճիշդ 48 ժամէն: Ռաֆֆուլ կ’առաջարկէ Սահակին իր մօտ աշխատիլ, քանի որ ֆրանսացիք պիտի մեկնէին Լիբանանէն: Սահակ գիտէր, որ պիտի մեկնէին ու կը հրաժարի ֆրանսացիներու մօտ իր 20 տարուան պաշտօնէն` միանալու համար Ռաֆֆուլ Ֆախրիի աշխատակազմին` որպէս շինարարութեան ընդհանուր պատասխանատու: Մեծ որդին` Խաչերն ալ դպրոցը աւարտելէ ետք կը կոչուի աշխատանքի: Անոնք կ’աշխատին մեծ գործառնութիւններու վրայ: Ամերիկեան «Սանթա Ֆէ» ընկերութեան հետ կ’աշխատին քարիւղ գտնելու նպատակով: Սահակին կը տրուի պարտականութիւնը եւ շաբաթ մը ետք արդէն կը յաջողին գտնել քարիւղը, որ սիմենթով կը փակեն: Այդ սիմենթը կը բացուի 63 տարիներ ետք` 2015-ին, երբ պետութիւններու հետ համաձայնութիւն կը կնքուի ծովէն քարիւղ հանելու: Հազիւ քանի մը տարի դպրոց տեսած Սահակ կը դառնայ ջուրի, ելեկտրական կայաններու եւ ճանապարհներու շինութեան հսկիչ ու պատասխանատու: Ան երկար տարիներ տաժանագին աշխատելէ ետք գործէ կը քաշուի` իր զաւկին Խաչերին ձգելով աշխատանքին ամբողջ պատասխանատուութիւնը:

Մարիամի մանկութիւնը շատ դառն եղած է աքսորի ճանապարհին: Ան հինգ տարեկան էր, երբ եղբօր` Յովիկին եւ մօր ձեռքը բռնած` կը քալէր անապատին մէջ: «Ջուր, ջուր» կը թախանձէր Յովիկ եւ գետին կ’իյնար ու կը մահանար: Մայրը եւս չի դիմանար ու ճամբուն վրայ կը  մահանայ: Բոլորովին առանձին մնացած էր Մարիամ, երբ հայ կին մը իր ձեռքը բռնած` կ’առաջնորդէ զինք եւ ի վերջոյ կը յանձնէ զայն Այնթուրայի որբանոցը: Այնտեղ խժդուժ պայմաններուն մէջ կ’ապրի Մարիամ: Բարեբախտաբար հոն կը պաշտօնավարէին մայրապետներ, որոնք որպէս հրեշտակ` կը խնամէին որբերը եւ կը դաստիարակէին զանոնք: Մարիամ իր կեանքի ընթացքին միշտ ալ օրհնեց յիշատակը այդ մայրապետներուն:

Մարիամ մայրիկը օրուան մէջ կէսօրէ վերջերը, երբ վերջացուցած էր իր տան գործերը, կ’անցնէր իր սենեակը փակ դռներու ետին եւ կ’աղօթէր: Ան խսիրի վրայ կը կայնէր գլուխը ծածկուած եւ մոմը վառած: Ինչպիսի թախանձանքով Աստուծոյ կը պարպէր իր սիրտը արցունքով եւ տուայտանքով: Սեդան յուզումով կը լեցուէր` ի տես իր մօր երկիւղած աղօթքին: Ան որքան տառապանք ունէր իր սրտին մէջ, որ չէր յայտներ իր շուրջիններուն: Իր հարազատներու մահուան ցաւն ու տառապանքը զինք դարձուցած էին չափազանց գերզգայուն եւ տխուր: Մարիամ մայրիկն ու Սահակ հայրիկը կ’ապրէին իրենց դժբախտ որբութեան ու ընտանիքի անդամներու մահերու կսկիծն ու սահմռկեցուցիչ յաճախանքները` իրենց առօրեան դարձնելով վշտահար եւ ցաւոտ: Այս  մթնոլորտին մէջ հասակ առին իրենց զաւակները, որոնք Եղեռնի ողբերգութեան յիշատակներով ապրեցան` միշտ յիշելով Տէր Զօրի աւազներուն մէջ փոշիացած իրենց հարազաատներուն աճիւնները:

Սահակ եւ Մարիամ Մարկոսեանները ունեցան 9 զաւակ, որոնցմէ երեքը մանկական հիւանդութիւններէ վարակուելով մահացան` խոր վիշտ պատճառելով իրենց ծնողաց: Ապրող զաւակներն էին` Խաչեր, Սոնա, Անահիտ, Մարզպետ, Յարութիւն եւ Սեդա: Անոնք պատրաստեցին իրենց զաւակները խոր հայրենասիրութեամբ եւ հայ ժողովուրդին ճակատագրուած ահաւոր Ցեղասպանութեան ճանաչողութեամբ: Պէտք էր գիտնային իրենց զաւակները, թէ ինչո՛ւ իրենք հայրենիքէն դուրս կ’ապրէին եւ ինչո՛ւ ցրուած էին աշխարհի չորս կողմը: Թէ անոնք յանձնառու պէտք էր ըլլային` վերատիրանալու կորսուած հայրենիքին հաւաքական եւ միասնական պայքարով: Իրենց ստացած այս զօրեղ դաստիարակութեամբ բոլոր զաւակներն ալ դարձան խորապէս ազգասէր եւ նուիրուած` հայ ժողովուրդի արդար դատի կենսագործման:

«Մեր տունը» հատորին դերակատարներէն նպարավաճառ Մկրտիչը շատ հետաքրքրական տիպար մըն էր: Ան ատանացի էր եւ թրքախօս: Թաղի տղամարդոց սովորութիւնն էր գործէն վերադարձին թաղի կիններուն գնած բանջարեղէններու պարպուած սնտուկները դարձնելով նստիլը շուքին տակ: Իրենցմէ ամէնէն լաւ ընթերցողը կը սկսէր օրուան թերթը կարդալ եւ ծայր կու տար տեղեկատուութիւնն ու վիճաբանութիւնը: Մկրտիչ այնքան մեծ հետաքրքրութեամբ կը հետեւէր օրուան նիւթերուն, որ յայտնուող յաճախորդին կ’ըսէր` «մա ֆի», որպէսզի իր ունկնդրութեան թելը կանգ չառնէր: Ճշմարիտ ժողովի մը պատկառելի տեսարանը կը պարզուէր: Մկրտիչ իր օղիի գաւաթը քանի մը  անգամ կը լեցնէր առանց անսալու բարեկամներու թելադրութեան, թէ օղին խիստ վնասակար էր իր առողջութեան համար: Ան կ’ըսէր` ասիկա «իլաճ է, իլաճ», դեղ է: Հայերէն լաւ չգիտնալուն վրայ թաղեցիները կատակներ կը յերիւրէին: Օրին մէկը, երբ «Ղանտուր»-ին բեռնակառքը ապրանք կ’իջեցնէ Մկրտիչին խանութը, Մարզպետը Սեդան կը ղրկէ հէլվա գնելու համար, բայց կը թելադրէ գործածել «հրուշակ» բառը: Մկրտիչ չի գիտնար, թէ ի՛նչ է հրուշակը, «չունիմ» կ’ըսէ: Մինչդեռ հրուշակը «Ղանտուր»-էն նոր հասած էր: Երբ Սեդա ցոյց կու տայ հրուշակը, ան ջղայնացած կը պատասխանէ`  «ասոր հէլվա կ’ըսեն եւ ոչ հրուշակ», եւ թուղթին փաթթելով` կը յանձնէ Սեդային: Մկրտիչի գինեմոլութիւնը պատճառ կ’ըլլայ, որ անոր առողջութիւնը երկար չտոկայ եւ յաճախ հիւանդանոց փոխադրուելով ի վերջոյ մահանայ երիտասարդ տարիքին` ետին ձգելով այրի իր կինը եւ 6 զաւակները:

1946 թուականին ներգաղթը մեծ եռուզեռ ստեղծեց հայ գաղթական ընտանիքներուն մօտ: Հայրենիք մեկնելու բաղձանքը հայրենազուրկ մեծ թիւով հայեր լեցուցած էր անասելի խանդավառութեամբ: Բոլոր հայերը կը փափաքէին երթալ Հայաստան եւ կը դիմէին Ներգաղթի կոմիտէին, որ կ’որոշէր մեկնողներու ինքնութիւնը: Այն ընտանիքները, որոնք կը մերժուէին, շատ անբախտ կը զգային իրենք զիրենք: Առհասարակ տուն չունեցող եւ ոչ բարեկեցիկ ընտանիքներ նկատի կ’առնուէին մեկնումի համար: Մեկնումի արտօնութեան պայմաններէն մէկը նաեւ Դաշնակցութեան շարքերէն հրաժարիլն էր: Ոմանք հրաժարեցան եւ ուրիշներ` Սահակ աղայի նման, չհրաժարեցան կուսակցութենէն ու մնացին Լիբանան: Ներգաղթող զանգուածները թէեւ մեծ ներդրում կատարեցին հայրենիքին, Հայաստան հաստատուելէն ետք, սակայն ենթարկուեցան բազմաթիւ դժուարութիւններու, ինչպէս նաեւ` աքսորի:

Սահակ աղային ընտանիքը Անթիլիաս կը փոխադրուի 40 տարի Նոր Թոմարզա ապրելէ ետք: Արծիւով տունը վարձու ուզած էր ջուրի ընկերութեան տնօրէնը եւ յայտնած իր փափաքը` Ռաֆֆուլ Ֆախրիին, Սահակ աղայի գործատէրին, որուն միջամտութեամբ կ’ուզէր իրականացնել այդ ծրագիրը: Սահակ չէր կրնար մերժել այդ միջամտութիւնը` տրուած ըլլալով, որ մեծ յարգանք ունէր պարոն Ֆախրիի նկատմամբ: Ու այս պատճառով Սահակ աղային ընտանիքը փոխադրուեցաւ Անթիլիաս, Սիմիթեան շէնքեր: Ընտանեկան նոյն աւանդութիւններն ու սովորութիւնները շարունակուեցան նոր բնակարանին մէջ: Ատոնցմէ էր զատկական գաթայ շինելու արարողութիւնը, որ սկիզբ առած էր Նոր Թոմարզայի իրենց բնակութեան օրերէն: Գաթայի բաղադրութեան հեղինակի իրաւունքը կը պատկանէր Խաթուն մեծմօր, Սահակ աղայի մօր, որ իր կարգին կը հետեւէր երկրէն սորված աւանդութիւններուն: Գաթան հաւաքական աշխատանքով կը կատարուէր: Մայրիկին կ’օգնէր շաղելու մէջ Սոնան, իսկ Անահիտը կը զարդարէր զանոնք: Տղաքը` Մարզպետն ու Յարութիկը, փուռ կը տանէին փռապան Մուրատի քով, որպէսզի եփել տան: Ներկայ շրջանի տան փուռերու դիւրութիւնը չկար այդ օրերուն: Բաղադրութեան գլխաւոր յատկանիշը կը կազմէր հաւկիթներու առատութիւնը, որ մայրիկին մօտ անհաշուելի էր: Չափերը կարելի չէր արձանագրել, քանի որ անոնք յարատեւ փոփոխութեան կ’ենթարկուէին մայրիկի առատաձեռնութեան պատճառով: Սեդան` որպէս կրտսերագոյնը, ընտանիքին եփած գաթաները կը բաժնէր դրացիներուն եւ ազգականներուն` միշտ բաժին հանելով փռապան Մուրատին, որ բարձր կը գնահատէր Մարիամ մայրիկին գաթաները` զանոնք նկատելով լաւագոյնը ամբողջ թաղին մէջ: Գաթայ շինելու աւանդութիւնը կը շարունակուի զաւակներու ամուսնութենէն ետք ալ: Խումբին կը միանային հարսերը եւ խնամիները: Ամուսինները, իրենց զբաղած կիներուն որպէս օգնութիւն` կէսօրուան ճաշը կ’ապահովէին` ամէն մէկը բան մը բերելով տուն, ինչպէս` ֆալաֆիլ, խորոված հաւ ու համմոս եւ ուրիշ ուտելիքի տեսակներ:

Անթիլիասի տան մէջ կը շարունակուէին ընտանեկան աւանդութիւնները: Կիրակի օրերը Սահակ աղայի զաւակները, թոռնիկները, հարսերը, փեսաներն ու խնամիները կը մէկտեղուէին կէսօրուան ճաշի: Իւրաքանչիւր ընտանիք ուտելիքի իր բաժինը կը բերէր` խորոված, ջրածալի (սու պէորէկ), չի քէօֆթէ, ճիտապուր, ասիական ճաշեր եւ այլ ուտելիքներ: Անուշեղէնի սեղանը նոյնպէս ճոխ կ’ըլլար արեւելեան անուշեղէններով եւ լիբանանեան նամմուրայով, զինկիլիկով (արեւելեան անուշ): Ամէն կիրակի տօնահանդէսի կը վերածուէր Սահակ աղային տունը:

Նոր Թոմարզայի մէջ հանդիսութիւններ կը կատարուէին մայիս 28-ի եւ այլ տօներու առիթով`  արհեստական բեմ մը տեղադրելով, սաւանով վարագոյր մը շինելով, աթոռներ բերելով: Թաղին պատանիները, իրենց կարգին, թատրերգութիւն մը կը բեմադրեն, որուն համար տոմսեր կը ծախեն: Այս ձեռնարկի կազմակերպիչ յանձնախումբին գլխաւոր դէմքը Սեդան է, որուն թելադրանքով ձեռնարկին հասոյթը կ’որոշուի «Թռչնոց բոյն»-ին յատկացնել: Որոշում կը կայացուի գառնուկ մը գնել եւ Ճիպէյլ տանիլ եւ այդ թատերական ձեռնարկը հոն որբերու ներկայութեան եւս ներկայացնել: Զիրենք կ’ընդունի Մամա Ճէյքըպսընի քոյրը` Աննան, եւ մէկտեղելով որբերը առիթ կու տայ դուրսէն եկած պատանիներուն ներկայացնել իրենց թատրերգութիւնը: Սոյն ձեռնարկը մեծ ոգեւորութիւն կը յառաջացնէ որբերուն մօտ: Աննա մեծաւորուհին կը գնահատէ զիրենք եւ իրենց բերած նուէր գառնուկը: Պատանիները ուրախ-զուարթ եւ մեծ գոհունակութեամբ կը վերադառնան Նոր Թոմարզա, Պուրճ Համուտ: Տուն վերադարձին Սահակ հայրիկը, գնահատելով պատանիներու այս նախաձեռնութիւնը, 10 ոսկի կը նուիրէ Սեդային, որ պաղպաղակ գնէ ամբողջ խումբին համար` մեծ ուրախութիւն պատճառելով հնարամիտ այդ տղոց: Իսկ թաղի մտաւորական Դանիէլ Մածունեանը «Նոր Կեանք» թերթին մէջ պատանիներու նկարներով կարճ գրութիւն մը կը հրատարակէ` որպէս քաջալերութիւն իրենց իմաստալից նախաձեռնութեան: Այս դրական արձագանգները մեծապէս նպաստեցին, որ Սեդան ու իր ընկեր-ընկերուհիները, խրախուսուելով այս վերաբերմունքէն, թռիչքներ ունենան ապագայ իրենց կեանքին համար:

«Թռչնոց բոյն»-ին վերաբերեալ Սեդա Խտըշեանի փափաքը` տեղեկութիւններ փոխանցելու, կու գայ կաթողիկոսարանի «Թռչնոց բոյն»-ի յանձնախումբին  ատենապետութեան իր տարիներէն՛ 2001 թուականէն սկսեալ:  Տարիներու իր աշխատանքները եւ հետապնդումները առիթ հանդիսացան Սեդային` մտածել նաեւ թանգարանի մը մասին, որ իրականացաւ Արամ Ա. վեհափառի տնօրինութեամբ:

«Թռչնոց բոյն»-ի որբուկներէն մին` Վարդան Մելքոնեան, դարձեր էր երաժիշտ եւ Լոնտոնի արքայական ֆիլհարմոնիք նուագախումբի ղեկավարներէն մին: Ան ամէն տարի գալով «Թռչնոց բոյն»` իր նուէրը կ’ընէր եւ կ’ուզէր անծանօթ մնալ: Ժամանակ մը ետք, Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակին ընդառաջ, ան իր փափաքը կը յայտնէ համերգ մը տալու` հնչեցնելով «Տը Տրէյք Փասէյճ» երաժշտական համանուագը` նուիրուած «Թռչնոց բոյն»-ի «մամային»` Մարիա Ճէյքըպսընին, որ հանդիսացած էր առաջինը` զինք ծանօթացնելու դասական երաժշտութեան: Համերգը պիտի ընդգրկէր Լիբանանի ֆիլհարմոնիք նուագախումբը: Ան օրուան իր խօսքին մէջ դրուագներ պատմեց Մարիա Ճեյքըպսընի կեանքէն, որոնք կ’արտայայտէին անոր հոգածու վերաբերմունքը իրեն հանդէպ եւ փոխադարձաբար իր սէրն ու յարգանքը՛ այդ մեծ մարդասէր առաքելուհիին հանդէպ: Հանդիսութեան աւարտին, Արամ Ա. վեհափառը «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանով պարգեւատրեց Վարդան Մելքոնեանը: Անմոռանալի էր տպաւորութիւնը այդ երաժշտական գլուխ-գործոցին, որ «Թռչնոց բոյն»-ի երբեմնի որբուկը ներկայացուց հայ հասարակութեան: Այդ օրն էր, որ հայութեան մէկ հատուածը ծանօթացաւ իր տաղանդաւոր զաւկին:

«Թռչնոց բոյն»-ի թանգարանի հիմնադրութիւնը մեծ նուաճում էր հայ հաւաքականութեան համար: Այնթուրայի եւ Ղազիրի որբանոցները դադրած էին գործելէ, եւ անհրաժեշտ էր «Թռչնոց բոյն»-ի մէջ հիմնել թանգարան մը: Ցեղասպանութեան 100-ամեակին ընդառաջ գալով եւ Արամ Ա. վեհափառի տնօրինութեամբ, «Թռչնոց բոյն»-ին աշակերտած Ալեքքօ Պեզիքեան իր հօր` Արամ Պեզիքեանի անունով ստանձնեց բարերարութիւնը թանգարանին, որ կոչուեցաւ «Թռչնոց բոյնի Արամ Պեզիքեան թանգարան»: Մարիա Ճեյքըպսընի եւ գործակից միսիոնարներու հանգստեան տունը վերածուեցաւ թանգարանի: 1900-ական թուականներուն` օսմանեան տիրապետութեան ժամանակաշրջանին, կառուցուած է այս հսկայական շէնքը` ընդարձակ սրահներով եւ բազմաթիւ սենեակներով: Մարիա Ճէյքըպսըն մինչեւ 1960 թուական կը ղեկավարէ հաստատութիւնը 50 տարիներ: Իր մահէն ետք, 1960-ին, քոյրը` Աննա Ճէյքըպսըն եւ խումբ մը դանիացի միսիոնարներ կը ստանձնեն տնօրէնի պաշտօնը եւ 10 տարիներ կը շարունակեն ծառայել հայ որբերուն` անոնց տալով կրթութիւն, խնամք ու հոգածութիւն: Անոնք կու գան այն եզրակացութեան, որ ալ ժամանակն է յանձնելու հաստատութիւնը հայկական խնամատարութեան: 1971 թուականին հաստատութիւնը պաշտօնապէս կը փոխանցուի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան: Յիսնամեակէ մը ի վեր կաթողիկոսարանի խնամքին յանձնուած հաստատութիւնը իր կրթական ծրագիրով եւ գիշերօթիկի բաժանմունքով կը գործէ որոշ թիւ կազմող որբերով եւ ամուսնալուծուած ծնողներու զաւակներով: Նաեւ հայ համայնքին ուշադրութեան առարկան է «Թռչնոց բոյն»-ը եւ արժանի` անոր խնամքին:

Սեդա Մարկոսեան-Խտըշեանի «Մեր տունը» հատորին ընթերցումը վայելք կը հանդիսանայ բոլոր տարիքի ընթերցողներու համար: Մեծ հաճոյքով կը կարդացուին բոլոր դէպքերը, մասնաւորաբար անոնք, որոնք ծիծաղաշարժ են եւ կը ներկայացնեն գլխաւոր դերակատարներ Սահակ աղան եւ Մարիամ մայրիկը: Անոնց մտերմութեան մէջ գտնուելով` ընթերցողը կը ծանօթանայ անոնց խոհերուն, յոյզերուն, անցած կեանքի ապրումներուն: Սահակ աղան իր կենսախինդ բնաւորութեամբ, ընկերասիրութեամբ եւ երգիծական խառնուածքով  շատ համակող է եւ խիստ գրաւիչ` որպէս անհատականութիւն: Մարիամ մայրիկը իր առօրեայ կեանքին հանդէպ եզակի եւ իւրայատուկ կեցուածքով, շատ յաճախ ծիծաղաշարժ դարձուածքներով ընթերցողին ուշադրութեան գլխաւոր  առարկան կը դառնայ: Եկեղեցւոյ եւ աղօթքի հանդէպ իր խոր ապրումները երկիւղածութեամբ կը լեցնեն ընթեցողին հոգին: Ազգասիրութիւնն ու հայ արժէքներու կառչածութիւնը բնական կերպով կը թափանցեն մեր հոգիներուն մէջ: Աւանդապահութիւնը` որպէս գլխաւոր յատկանիշը այս խիստ համակրելի զոյգին, կը տիրապետէ հատորի բոլոր էջերուն:

Սեդա Մարկոսեան-Խտըշեանի արձակը հեզասահ է եւ ունի պատումի գրաւիչ ոճ:

Թոմարզայի բարբառի օգտագործումը շատ մեծ առաւելութիւն է` կեանքով օժտելու տիպարները: Լեզուն ունի տպաւորիչ հնչեղութիւն: Բազմաթիւ գլուխներէն իւրաքանչիւրը ունի սաղմը` դառնալու կարգին պատմուածք, իսկ հատորին ամբողջութիւնը կրնայ վերածուիլ վիպակի մը:

«Մեր տունը» Հայոց ցեղասպանութեան յուշագրութեանց պատկառելի շարքին մէջ իր պատուոյ տեղը կը գրաւէ անկասկած:

https://horizonweekly.ca/en/%d5%bd%d5%a5%d5%a4%d5%a1-%d5%b4%d5%a1%d6%80%d5%af%d5%b8%d5%bd%d5%a5%d5%a1%d5%b6-%d5%ad%d5%bf%d5%a8%d5%b7%d5%a5%d5%a1%d5%b6%d5%ab-%d5%b4%d5%a5%d6%80-%d5%bf%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%a8-%d5%b0