Ցավը կուլ տալով՝ շարունակեցի

Սկսվեց լուսանկարով, խորացավ բարեկամությամբ և կիսատ մնաց սպանությամբ. «Այս պատմությունը ցույց է տալիս, թե ինչպես կարող է մի կին հիշողության մեջ կրել մի այլ կնոջ ներկայությունը։ Եղիսաբեթի պատմությունը ներկայացնելը նշանակում էր և՛ նրան կենդանի պահել, և՛ դիմակայել նրա անդառնալի ​​կորստին»։

ՀԱՔԱՆ ԹՅՈՒՐՔՄԵՆ/ԲԵՌԼԻՆ

Էզգի Քըլընչասլանի «Եղիսաբեթի եզակի կյանքը» վավերագրական ֆիլմը ներկայացնում է մի իրական պատմություն, որն սկսվում է Բեյրութի փողոցներից մեկում գտնված լուսանկարով, հասնում է մինչև 93-ամյա Էլիզաբեթ Քեչեջյանի կյանքը և ավարտվում ողբերգությամբ։ Սիրով ձևավորված կապը վերածվում է վշտով լի պատմության։ Ֆիլմի ռեժիսոր Քըլընչասլանի հետ զրուցել ենք ֆիլմի և Էլիզաբեթի պատմության մասին, որի պրեմիերան տեղի ունեցավ անցյալ ամիս՝ Բեռլինում։

Սկսվեց մի լուսանկարով

2008 թ․ Էզգի Քըլընչասլանը մեկնեց Բեյրութ՝ Լիբանանում անցկացվող արվեստի աշխատաժողովին մասնակցելու համար։ «Առաջին օրը վարսավիրանոցի ցուցափեղկի վրա տեղադրված պաստառը բացեց մի պատմության դուռ, որն ազդելու էր իմ կյանքի և արվեստի վրա», – ասում է Էզգին՝ նկարագրելով իր և Էլիզաբեթի հարաբերությունները հետևյալ կերպ. «պաստառի վրա պատկերված դեմքի հանդեպ իմ հետաքրքրությունը այդ գիշեր ինձ վերադարձրեց այդ փողոց՝ տեսախցիկը ձեռքիս։ Մոտավորապես ժամը 1:30-ն էր։ Պաստառը լուսանկարելիս հանդիպեցինք Էլիզաբեթին, ով հայ էր։ Սկզբում դժվարանում էինք շփվել։ Երբ ասացի՝ «Իրականում ապրում եմ Գերմանիայում, բայց Թուրքիայից եմ», նա ասաց. «Գիտե՞ք, ես Ադանայից եմ»։ Այսպես սկսվեց մեր կապը»։

Փաստագրման գործընթացը վերածվեց ֆիլմի

Էլիզաբեթը կենսուրախ, վստահ և շատ հյուրընկալ կին է։ «Նա անմիջապես հրավիրեց ինձ իր տուն։ Այդ գիշեր սկսված այս հարաբերությունները վերածվեցին փաստաթղթավորման գործընթացի, որը տևեց տարիներ, ապա դարձավ երեք ֆիլմ», – ասում է Էզգին՝ շարունակելով. «Երբեմն մտածում էի. «Նա՞ է ինձ նկարահանել, թե՞ ես՝ նրան»։ Երբեմն նույնիսկ մտածում էի. «Հետաքրքիր է, արդյոք նա նկատե՞լ է, երբ ես նկարահանում էի տեսախցիկով»։ Բայց հետո նա այնպիսի բաներ էր անում, որ ակնհայտորեն ամեն ինչ գիտակցում էր»։

Նրա դեմքին ծիծաղ էր հայտնվում

2008-2011 թթ․ Էզգին տեսախցիկով պարբերաբար հետևում էր Էլիզաբեթին. «Արձանագրել էի նրա առօրյա կյանքը, նրա դեմքի արտահայտությունը, նրա միայնությունը, նրա ուժը։ Երբ ավարտեցի առաջին կարճամետրաժ ֆիլմը և ցույց տվեցի նրան, Էլիզաբեթը պայթեց ծիծաղից։ Նա հիանալի ժամանակ անցկացրեց՝ դիտելով ֆիլմը։ Վայելեց ինքն իրեն դիտելը»։

Կյանքը գրեց այլ սցենար

Էզգի Քըլընչասլանը բացատրելով, որ ինքը և Էլիզաբեթը ծրագրեր էին կազմել Թուրքիա՝ նրա հայրենի Ադանա, գնալու, այս ընթացքում հանդիպել է մեկ այլ հայ տատիկի։ Նա ցանկանում էր ընդլայնել նախագիծը և ձեռնարկել ավելի համապարփակ նախագիծ։ Այնուամենայնիվ, այս երազանքը իրականություն դառնալու համար պահանջում էր ֆինանսական աջակցություն։ Դիմել է Գերմանիայի տարբեր արվեստի հաստատությունների։ Թուրքիայից աջակցություն ստանալու համար նրան անհրաժեշտ էր երաշխավորագիր. «Շնորհիվ «Ակօս» թերթի հանգուցյալ խմբագիր Սարգիս Սերոբյանի՝ հանդիպեցի Օսման Քավալային։ Քավալան դրականորեն էր տրամադրված նախագծի նկատմամբ, տրամադրեց աջակցող նամակը և նույնիսկ ուղղորդեց ինձ տարբեր հաստատություններ։ Այնուամենայնիվ, դիմումների ընդունման գործընթացը տևեց մեկ տարի՝ առանց որևէ արդյունքի։ Քանի որ հուսահատությունը մեծանում էր, ես պատրաստվում էի դադարեցնել նախագիծը, երբ ստացա Եղիսաբեթի սպանության լուրը»։

Ո՞վ կարող էր դա անել և ինչո՞ւ

Եղիսաբեթին խեղդամահ արեցին և բռնաբարեցին Լիբանանում գտնվող իր տանը։ «Սկզբում չէի կարողանում հավատալ դրան։ Ո՞վ կաներ դա 93-ամյա կնոջ հետ և ինչո՞ւ», – հարցնում է Էզգին. «Այս ցավալի ճշմարտությունը խորը վերք է թողել իմ անձնական և գեղարվեստական ​​​​ուղու վրա»։ Այդ պահին Էզգին որոշում է կայացնում. «Կուլ կտամ այս ցավը և կշարունակեմ»։ Չէի կարող ոչ մեկին պատմել նրա մահվան մասին։ Եղիսաբեթի փոխարեն նա մեկնում է Թուրքիա իր հանդիպած մեկ այլ հայ տատիկի՝ Պերճուհի Էրզրումյանի հետ։ Նա իր այդ ժամանակվա զգացմունքները նկարագրում է հետևյալ կերպ. «Մենք բացեցինք մեր ցուցահանդեսը Ստամբուլում, որը ներառում էր Եղիսաբեթի լուսանկարները։ Նաև ցուցադրեցինք մեր առաջին կարճամետրաժ ֆիլմը Եղիսաբեթի մասին։ Այդ ժամանակ չէի կարող ոչ մեկին պատմել Եղիսաբեթի մահվան մասին։ Պարզապես ասացինք՝ «Չկարողացավ գալ»։ Քանզի դա իսկապես սգալու դեպք էր։ Եվ ես երկար ժամանակ կրեցի այդ վշտի ծանրությունը»։

Էլիզաբեթի երազանքն իրականություն դարձավ

Էզգին նշելով, որ երկրորդ ֆիլմում նամակ է գրել Էլիզաբեթին, ասաց. «Այս ֆիլմը պատմում էր նրա մահվան և այն խորը ազդեցության մասին, որը նա թողել էր իմ ներաշխարհի վրա։ Երբ ավարտեցի ֆիլմը, իմացա, որ մարդասպանը բռնվել է։ Նա 17 տարեկան էր։ Անընդհատ դիտում էի ինքնաշեն վերստեղծումները։ Չէի կարողանում հավատալ դրան։ Անընդհատ հարցնում էի ինքս ինձ. «Ինչպե՞ս կարողացավ այս երեխան դա անել», – ասում է նա՝ արտահայտելով իր ապրած հուզական ցնցումը։

Այսպես չպետք է լիներ

2014 թ․ Էզգին բացատրեց, որ դարձյալ իր ներսում ուժեղ զգացողություն է ունեցել՝ ասելով. «Սա չպետք է այսպես ավարտվեր» և սկսել է նկարահանել երրորդ ֆիլմը։ «Ուզում էի իրականացնել Եղիսաբեթի երազանքը և նրան տանել իր հայրենիք՝ Ադանա։ Ես ինձ հետ ունեի ոչ միայն իմ տեսախցիկը, այլև նրա լուսանկարը և նրա սիրելի երգի ձայնագրությունը՝ «Գուցե մահանամ առանց քեզ տեսնելու»։

Ի՞նչ կասեր, եթե տեսներ դա իր աչքով

Արտադրությունն ավարտվեց 2019 թ․՝ Գյոթեի ինստիտուտի և Տարաբյա մշակութային ակադեմիայի աջակցությամբ։ Ադանա մեկնեցին փոքր թիմով։ Էզգին նշում է. «Այնտեղ չկային Եղիսաբեթի նկարագրած չորս տեսակի խաղողը, ոչ էլ այն հին Ադանան, որտեղ հողը ոսկու պես էր… Սակայն նրա հիշողությունը ներկա էր։ Հաճախ մտածում էր. «Ի՞նչ կասեր, եթե տեսներ դա իր աչքերով»։

Մենք միմյանց համար տուն դարձանք

Եղիսաբեթի խորթ դուստրը նույնպես ներգրավվեց գործընթացում։ Էզգին նշելով, որ ինքը քրտնաջան աշխատել է մարդասպանին բռնելու համար, ասաց. «Նաև նրանից հարցազրույց վերցրեցինք»։ «Երրորդ ֆիլմը, որը ներառում է արխիվային կադրեր, ավարտվել է 2024 թ․ և թողարկվել որպես վավերագրական ֆիլմ», – ասում է նա։

Ընդգծելով, որ ինքը Էլիզաբեթի հետ անցկացրել է ընդամենը երեք տարի, բայց նկարահանումների ընթացքում խորապես ճանաչել է նրան, Էզգին շարունակեց. «Ես ստեղծել եմ անձնական արխիվ՝ իր դստեր գրառումներով, լուսանկարներով և փաստաթղթերով։ Էլիզաբեթը իր լուսանկարների հակառակ կողմում գրառումներ էր անում թուրքերենով՝ օգտագործելով հայոց այբուբենը։ Այս գրառումների վերծանումը և նրա անցյալին ծանոթանալը ինձ համար ավելի խորը կապ հաստատեց նրա հետ»։ Էզգին նշելով, որ գնահատում է կանանց միջև բարեկամությունը՝ անկախ տարիքից, ասաց. «Ես և Էլիզաբեթը նման բարեկամություն ձևավորեցինք։ Չնայած մեր առջև ծառացած մարտահրավերներին, մենք վստահում էինք միմյանց։ Հավատում եմ, որ կանանց բարեկամությունները կապեր են, որոնք կարող են դիմացկուն լինել և միմյանց համար տուն դառնալ։ Այս ֆիլմը նման կապի արտահայտությունն էր»։

Այլևս միակը չեմ, ով կրում է դա

Ընդգծելով, որ այս երեք ֆիլմերից բաղկացած գործընթացը ոչ միայն արվեստի գործ է, այլև խորը սգի դրսևորում, Էզգին հավելեց. «Էլիզաբեթի մասին առաջին ֆիլմն արդեն ցուցադրվել է։ Երկրորդ ֆիլմը չէր կարող թողարկվել Էլիզաբեթի մահից հետո։ Բայց շարունակեցի նկարահանումները, և արդյունքը եղավ «Էլիզաբեթի միակ կյանքը» ֆիլմը»։ Էզգին Էլիզաբեթի նշանակությունը իր կյանքում ամփոփում է հետևյալ խոսքերով. «10 տարի տևած այս պատմությունը ցույց է տալիս, թե ինչպես մի կին կարող է իր հիշողության մեջ կրել մեկ այլ կնոջ հետքերն ու ներկայությունը։ Ֆիլմն ավարտելը շատ դժվար էր ինձ համար, բայց՝ նույնքան թանկ։ Կային նույնիսկ պահեր, երբ մտածում էի. «Կցանկանայի, որ ինչ-որ մեկը գողանար այս նախագիծը ինձնից և ավարտեր այն»։ Քանզի Էլիզաբեթի պատմությունը ներկայացնելը նշանակում էր և՛ նրան կենդանի պահել, և՛ դիմակայել նրա անվերջ կորստին։ Բայց Էլիզաբեթի մարտական ​​ոգին միշտ ինձ ուժ էր տալիս։ Նրա եղունգների վրա մարդասպանից կտորներ կային։ Այս վճռականությունը, այս դիմացկունությունը խորապես հուզեցին ինձ։ Եվ հիմա, այս պատմությունը այլևս միայն ինձ չի պատկանում։ Հիմա, ֆիլմը դիտած յուրաքանչյուր անձ հեռանում է Էլիզաբեթի մի մասնիկով։  Ես այլևս միակը չեմ, ով կրում է այս պատմությունը»։

Ո՞վ է Էզգի Քըլընչասլանը

Ծնվել է 1973 թ․ Ադըյամանի Սեմսուրի Բեսնի շրջանում։ Նկարչություն է սովորել Մարմարայի համալսարանում, ապա խորացրել է իր գեղարվեստական ​​պրակտիկան Բեռլինի արվեստի համալսարանում։ Նրա աշխատանքը կենտրոնանում է հատկապես սեռի, իշխանության հարաբերությունների և կանանց տեսանելիության վրա։ Օգտագործելով տարբեր միջոցներ, ինչպիսիք են տեսանյութը, լուսանկարչությունը և ինստալյացիան, նա ուսումնասիրում է անձնական պատմություններ՝ անդրադառնալով համընդհանուր խնդիրների։

https://www.ozgurpolitika.com/haberi-aciyi-bogazima-koyup-devam-ettim-202259

Թարգմանեց Տիգրան Չանդոյանը

www.akunq.net