Ատրպէյճանի յաջորդ ծրագիրը․ Ծիծեռնավանքը ներկայացնում է աղուանական կառոյց

Monument Watch-ը ահազանգում է.

«Ատրպէյճանի նախագահի յատուկ ներկայացուցիչ Հուսէյն Գուլիեւը յայտարարել է, որ ատրպէյճանական պետական մարմինները մշակում են առաջարկներ, թէ ինչպէս է վերականգնուելու (իրականում հայկական պատմական փաստերից կտրուելու, արձանագրութիւնները մաքրուելու) Ծիծեռնավանքը, որն ատրպէյճանցիներն անուանում են Աղօղլան վանք։

Գուլիեւն այս առիթով նշել է, որ «Մենք համատեղ ջանքեր ենք գործում այլ պետական կառոյցների այդ թուում մշակոյթի նախարարութեան հետ՝ Ծիծեռնավանքի վերականգնման ուղղութեամբ։ Նախարարութիւնն իր կառոյցների միջոցով հետեւում է այս հարցին եւ պարբերական վերահսկողութիւն ապահովելու համար ներկայացուցիչներ նշանակում»։

Ատրպէյճանական կողմը հայկական Ծիծեռնավանքն աղուանական է համարում, որի մասին նշուած է Ատրպէյճանի Կրօնական կազմակերպութիւնների հետ աշխատանքի պետական կոմիտէում (https://scara.gov.az/az/xeberler/print/agoglan-mebedi-v-vi-esrler-kosalar-kendi)։ Բացի այդ, եկեղեցու աղուանացման անհիմն ու կեղծ թեզերը շահարկուել են թէ՛ 2024 թուականին Վարշավայում կազմակերպուած ցուցահանդէսում եւ թէ՛ Վատիկանի Գրիգորեանական համալսարանում կազմակերպուած գիտաժողովում։

Բայց այս ամէնին ի հակադրութիւն, նշենք, որ եկեղեցու պատմութեան հիմնաւոր փաստերին կարող էք ծանօթանալ Արցախի մշակութային ժառանգութեան մշտադիտարկում ծրագրի «Ծիծեռնավանք» յօդուածում (https://monumentwatch.org/hy/monument/%d5%ae%d5%ab%d5%ae%d5%a5%d5%bc%d5%b6%d5%a1%d5%be%d5%a1%d5%b6%d6%84/)։

Ատրպէյճանական կողմի անհիմն խօսոյթով 4-րդ դարում Աղուանքում քրիստոնէութիւնը պետական կրօն դառնալուց յետոյ, հին Աղօղլան սրբավայրի/հեթանոսական տաճարի կողքին կառուցուել է Ծիծեռնավանքը, որը թուագրւում է 5- 6-րդ դարերով։ Փաստօրէն, ըստ նրանց՝ Ծիծեռնավանքը նոյնպէս կրում էր հեթանոսական տաճարի տարրեր եւ հարուստ է հին պաշտամունքային խորհրդանիշներով: Ատրպէյճանական կողմը նշում է, որ Ծիծեռնավանքի բակում եղած նախաքրիստոնէական ժամանակաշրջանի լուսնի աստուածուհուն խորհրդանշող կոթողը գողացել են հայերը (նման կոթող ընդհանրապէս գոյութիւն չի էլ ունեցել) եւ այն փոխարինել Երեւանից բերուած 2 կեղծ խաչքարերով, որ հայերն են վանքի պատերին «կեղծ» արձանագրութիւններ տեղադրել, իսկ իրական արձանագրութիւնը ջնջել:

Ատրպէյճանական կողմը նշում, է որ 19-20-րդ դարերի ընթացքում շրջակայ գիւղերից թէ՛ քրիստոնեաները, թէ՛ մուսուլմանները գալիս էին տաճար այցելելու։ Ինչպէս բոլոր ատրպէյճանական սրբավայրերում, այս սրբավայր այցելողները ծառին կապում էին տարբեր կտորներ, վառում մոմեր եւ զոհաբերում կենդանիներ։

Նշենք, որ Ծիծեռնավանքը դեռեւս 2020 թուականի Դեկտեմբերից, երբ Արցախի Հանրապետութեան Քաշաթաղի շրջանը անցաւ ատրպէյճանական վերահսկողութեան ներքոյ, դարձել է Ատրպէյճանի աղուանա-ուտիական համայնքի քարոզչական թիրախներից մէկը: Ծիծեռնավանքի շուրջ քննարկումներն ու այն աղուանա-ուտիական համայնքին վերագրելը Ատրպէյճանի պետական քաղաքականութեան մաս է, իսկ եկեղեցու պղծումն ու վանտալիզմը շարունակական բնոյթ կրող գործողութիւններ։

Այդ մասին են վկայում աղուանա-ուտիական համայնքի կողմից Ծիծեռնավանքի եզակի շուրֆի ոչնչացումը (մանրամասն տես՝ Ատրպէյճանի «աղուանա-ուտիական» համայնքի ներկայացուցիչները պղծել եւ քանդել են Արցախի Քաշաթաղի շրջանի Ծիծեռնավանքի հայկական եկեղեցու եզակի շուրֆը): Իսկ դեռեւս 2023 թ․ Ապրիլի 22-23-ը Ատրպէյճանում Ռամատանի սուրբ ամսուայ աւարտի Աիդ ալ-Ֆիթ տօնին Ատրպէյճանի «աղուանա-ուտիական» ինքն իրեն կոչող համայնքի եւ Ատրպէյճանի Աստուածաշնչային ընկերութեան նախագահ՝ Ռոպերթ Մոպիլիի այցերով ինքնահնար ծիսակատարութիւններով պղծուել է Ծիծեռնավանքը։

Բայց, իրականութեան տիրոյթում պէտք է նշենք, որ հենց Ատրպէյճանն է ստեղծել նախագիծ հայկական իրական արձանագրութիւնների ոչնչացման եւ եկեղեցու պատմութեան կեղծման նպատակով https://azertag.az/xeber/agoglan_monastirinda_ermeni_saxtakarligi-2484113։

Եկեղեցու վերականգնման մասին կարող էք կարդալ Արցախի մշակութային ժառանգութեան մշտադիտարկում ծրագրի վերլուծական նիւթը «Ծիծեռնավանքի «վերականգնման եւ աղուանացման» հարցի շուրջ»:

Մեր արձագանգը

Այսօր Ծիծեռնավանքի եկեղեցին կանգնած է լուրջ փորձութիւնների առջեւ եւ ատրպէյճանական վերականգնման արդիւնքում կարող է կորցնել իր նախնական կերպարն ու իր հայկական պատկանելութիւնը՝ կրկնելով Վանքասարի եկեղեցու, Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց եկեղեցու օրինակը։

Եւրոպական Խորհրդարանի կողմից դեռեւս 2022 թուականին ընդունուած 2582-րդ՝ «Լեռնային Ղարաբաղում մշակութային ժառանգութեան ոչնչացման մասին» բանաձեւը, որտեղ Եւրոպական խորհրդարանը Ատրպէյճանին պարտաւորեցրել էր ապահովել հայկական ժառանգութեան տարածքներում ցանկացած միջամտութեան բացառումը՝ պահպանելու ժառանգութեան իսկութեան սկզբունքները, իսկ վերականգնման աշխատանքները կատարելու բացառապէս այդ սկզբունքին համաձայն https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A52022IP0080։

Եկեղեցու պղծումը խախտում է նաեւ ժառանգութեան մշակութային կարեւորութեան չափանիշը՝ հաստատուած Բուրրայի (Աւստրալիա, ԻԿՕՄՕՍ) 1999 թ. կանոնադրութեամբ https://www.icomosubih.ba/pdf/medjunarodni_dokumenti/1999%20Povelja%20iz%20Burre%20o%20mjestima%20od%20kulturnog%20znacenja.pdf:

Եւ այստեղ, պատմական ապացոյցների ոչնչացման հետ կապուած հարկ է նշել, որ ըստ մշակութային կարեւորութեան չափանիշի, ժառանգութեան պատմական արժէքի պահպանում նշանակում է, թէ ինչպէս են պահպանուած արժէքի պատմական ապացոյցները (Բուրայի Խարտիա յօդուած 2.3)։ Եւ աւելին, «ցանկացած միջամտութիւն, որն արւում է ժառանգութեան հետ, յանգեցնելով մշակութային կարեւորութեան այս կամ այն տարրի կորստին՝ պատմական, գեղագիտական, հոգեւոր եւ սոցիալական առումներով, զրկում է ժառանգութիւնն իր հիկնական նշանակութիւնից՝ ոչնչացնելով այն» (Բուրայի Խարտիա, 2013, էջ 14)։

Եկեղեցու պղծումը եւ վնասումը խաթարում է կառոյցի ամբողջականութիւնը։ Եւ ինչպէս հաստատուել է ԵՈՒՆԵՍԿՕ-ի փորձագիտական 36-րդ հանդիպման ժամանակ «ամբողջականութիւնը ժառանգութեան կարողութիւնն է, որով այն ապահովում եւ պահպանում է այդ նշանակութեան կարեւորութիւնը ժամանակի ընթացքում»։

Անդրադառնալով մարդկային վնասակար ազդեցութեանը՝ գործառնական ուղեցոյցը տալիս է լրացուցիչ բացատրութիւն. «Ամբողջականութեան պահպանութեան համար ժառանգութեան բոլոր յատկանիշները պէտք է լինեն անփոփոխ» (perational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention, UNESCO, Intergovernmental Committee for the Protection of The World Cultural and Natural Heritage, WHC. 11/01 November 2011, պարբերութիւն 92)։

Հարկ է յիշեցնել, որ Հաագայի արդարադատութեան միջազգային դատարանի 2021 թ. Դեկտեմբերի 7-ի որոշմամբ արգելուել են հայկական եկեղեցիների պղծման գոծողութիւնները․ «Ատրպէյճանը պարտաւոր է ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները՝ կանխելու եւ պատժելու վանտալիզմի եւ պղծման գործողութիւնները, որոնք իրականացւում էին հայկական մշակութային ժառանգութեան նկատմամբ․․․» (International Court of Justice, Application of the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (Armenia v. Azerbaijan), 7 December 2021, No. 2021/34)։

Իսկ ԵԽԽՎ 2583-րդ բանաձեւով հայկական մշակութային արժէքների հայկականութեան փաստի ժխտումն ու դրանց՝ աղուաններին պատկանելը ճանաչուել է որպէս «Ատրպէյճանական յօրինուածք» (Parliamentary Assembly of the Council of Europe, Humanitarian consequences of the conflict between Armenia and Azerbaijan / Nagorno-Karabakh conflict, Resolution 2391 (2021), հոդուած 18.4)»:

https://horizonweekly.ca