«Յոյսի թելեր» ցուցահանդէսում ներկայացուեցին հայկական ասեղնագործութեան բացառիկ նմուշներ, որոնք նաեւ վերապրումի խորհուրդն էին կրում

ՆԱՆԷ ԱՒԱԳԵԱՆ

Հայկական ասեղնագործութիւնը, որ ժողովրդական արուեստի հնագոյն եւ հարուստ ճիւղերից է, Հայոց Ցեղասպանութիւնից յետոյ դարձաւ նաեւ գոյատեւման աղբիւր վերապրած շատ ընտանիքների համար: Եղեռնից յետոյ բազմաթիւ կանայք, կիրառելով ասեղնագործութեան իրենց հմտութիւնները` ստեղծեցին արուեստի իւրատեսակ նմուշներ եւ վաճառելով ապահովեցին ընտանիքների գոյութիւնը:

Այդ ասեղնագործ աշխատանքների բացառիկ հաւաքածուներ հանրութեանը ներկայացրեց «Արարատ-Էսքիճեան» թանգարան հետազօտական կենտրոնը` Կալիֆորնիայի Պետական համալսարանի Նորթրիջի Հայագիտական ուսումնասիրութիւնների բաժնի եւ Հայկական Գորգերի միութեան հետ համագործակցութեամբ` «Յոյսի Թելեր» խորագրով ցուցահանդէսի շրջանակներում:

Երկու շաբաթ տեւած ցուցադրութեան բացումը տեղի ունեցաւ Յունիսի 1ին` Լոս Անջելեսի «Տէօքմէճեան» համայնքային կենտրոնում: «Այս եզակի ցուցահանդէսի նպատակն է համայնքի հետ կիսուել հայ կանանց դիմացկունութեան, սարսափելի փորձութիւններից յետոյ նրանց գոյատեւման կամքի եւ կեանքը վերականգնելու նրանց եռանդի մասին վկայութիւններով», նշեց թանգարանի տնօրէն Մակի Մանկասարեան Կոշինը: «Արարատ-Էսքիճեան»ն աւելի քան երեսուն տարի հաւաքել է շուրջ հազար ասեղնագործ աշխատանք ընտանեկան հաւաքածուներից` պահպանելու ապագայ սերունդների համար:

«Յոյսի Թելեր» ցուցադրութեանը ներկայացուեց շուրջ 250 ասեղնագործ աշխատանք, որ ներառում էր նմուշներ թանգարանի, ինչպէս նաեւ` Հայկական Գորգերի միութեան նախագահ Հրաչ Կէօզիպէօուքեանի եւ Նորթրիջի համալսարանի պրոֆեսոր Վահրամ Շէմմասեանի անձնական հաւաքածուներից:

 

«Համատեղ ջանքերով ստեղծուած այս ձեռնարկի նպատակն է ոչ միայն գնահատել ասեղնագործութիւնը որպէս արուեստ, այլ ճանաչել այն որպէս վերապրումի վկայութիւն», նշեց ձեռնարկի բանախօսը` Հրաչ Կէօզիպէօուքեանը: Նա խօսքը սկսեց անձնական պատմութեամբ` խօսելով Հալեպի գաղթականների ճամբարում հայ կանանց ստեղծագործական գործունէութեան մասին: «Հայրական տատս` Ազնիւը, այրիացած կին էր, ով Հալէպի փախստականների ճամբարներում գորգեր էր գործում իր ընտանիքը պահելու համար եւ իր երեք որդիներին մեծացրեց իր ջուլհակահաստոցի միջոցով: Նրա պատմութիւնն արձագանգում է այս ասեղնագործութիւններում, որոնք պատմութիւններ են 19ից 20րդ դարերի կէսերի այն հայ կանանց մասին, որ աննկարագրելի փորձութիւնների են ենթարկուել` Համիդեան, Ատանայի կոտորածների եւ 1915 թուականի Հայոց Ցեղասպանութեան ժամանակ եւ  գոյատեւել են իրենց արուեստի շնորհիւ, պահպանել են ինքնութիւնը իւրաքանչիւր կարով: Իրենց նախնիների տներից արմատախիլ արուած շատերը յայտնուել են անծանօթ վայրերում` Բէյրութից մինչեւ Հալէպ, Դեր Զօրից մինչեւ Մարսել, եւ  աքսորի վայրերում ասեղնագործութիւնը նրանց համար դարձել է աւելին, քան պարզապէս զարդարանք: Դա անհնազանդութեան, դիմադրողականութեան եւ շարունակելու լուռ, բայց հզօր դրսեւորում էր»: Հրաչ Կէօզիպէօուքեանն այնուհետեւ անդրադարձաւ ցուցահանդէսում ներկայացուած հաւաքածուների պատմութեանը` ներկայացնելով ասեղնագործութեան աւանդոյթներն ըստ պատմական Հայաստանի եւ Կիլիկիայի իւրաքանչիւր շրջանի, որոնք ունեցել են իրենց ուրոյն ոճը, որ արմատաւորուած է եղել տուեալ միջավայրում, պատմութեան եւ հոգեւոր աւանդոյթների մէջ:     

Ազգային միասնական ոճի, ասեղնակարերի կատարման տեսակների, զարդանկարների ձեւի ու բովանդակութեան միաձոյլ ամբողջականութեան հետ միաժամանակ, տարբեր բնակավայրեր ունեցել են նաեւ տուեալ շրջանին բնորոշ զարդանախշեր: Տեղեկացնելով, որ հայկական ասեղնագործ արուեստի մէջ հանդիպում են երկրաչափական, բուսական, կենդանական, ճարտարապետական պատկերների պարզ ու բարդ բովանդակութիւն ունեցող զարդանկարներ, պատկերագրութիւններ, Կէօզիպէօուքեանը մանրամասներ ներկայացրեց տարբեր շրջանների ասեղնագործութիւններից: Օրինակ, Մարաշի ասեղնագործութիւնը յայտնի է երկու տեսակի կարով` հարթակար եւ հիւսուածակար եւ առաւել արտայայտուել է համարձակ երկրաչափական պատկերներով ու հակադիր գոյներով: Այնթապի ասեղնագործութեանը բնորոշ են եղել նախշեր, որ կատարուել են թելքաշով, համրովի ու գծային հարթակարով: Այս արուեստագիտութիւնը պահանջում էր անսահման համբերութիւն եւ սովորաբար կատարւում էր բարձրորակ բամպակի վրայ: Ուրֆայի ասեղնագործութիւններում գերիշխում են վառ բուսաբանական պատկերները` ծաղիկներ, տերեւներ, որթատունկեր, որ տօնել են կեանքի շրջապտոյտը եւ արուել են հիմնականում ոսկեթելով եւ մետաքսաթելով: Սեբաստիայի ոճը ստեղծելու համար օգտագործուել են ադամանդներ, զիգզագներ եւ եզրագծեր եւ խորհրդանշել են պաշտպանութիւն եւ շարունակականութիւն: «Իւրաքանչիւր շրջանի ասեղնագործութիւն ցուցադրում էր ոչ միայն տուեալ տարածաշրջանի գեղագիտութիւնը, նաեւ` արտացոլում էր իր ստեղծողների արժէքները, յոյսերն ու առօրեայ կեանքը», նշեց Կէօզիպէօուքեանը:         

1915թ.ի կոտորածից յետոյ, ասեղնագործութիւնը յատկապէս ծաղկում է ապրել Հալէպում: Մինչեւ 1925 թուականը ճամբարներում ապրող կանայք իրենց բնակավայրերը վերածել են ստեղծագործական իւրատեսակ կենտրոնների: «Հալէպի գաղթականների ճամբարում հերոսուհին Դրուանտա Քեշիշեանն էր: Նա իր ասեղնագործական հմտութիւնները ոչ միայն սովորեցրեց այլ կանանց, նաեւ` օգնեց դրանք  վաճառել. նա համագործակցեց ֆրանսիական Action Chretienne en Orient առաքելութիւնից Հեդուիգ Բիւլի հետ` օգնելով փախստականների ասեղնագործութեանը հասցնել Եւրոպայի շուկաներ: Այդ հասոյթի շնորհիւ, օրինակ, վերապատուելի հայր Ահարոն Շիրաճեանը կարողացաւ հող գնել փախստական ընտանիքների համար: Այսպիսով, կանանց աշխատանքներն աւելին էին, քան պարզապէս եկամուտ` դրանք դարձան կեանքը վերակառուցելու հիմք», հետաքրքիր փաստեր ներկայացրեց Կէօզիպէօուքեանը` յաւելելով, որ աշխատանքներում ներգրաւուած են եղել նաեւ երեխաները:

Բանախօսն ընդգծեց կարեւոր հանգամանք, որ նոյնիսկ աքսորում հայ կանայք չէին գործում օտար նախշեր: Նրանք կիրառում էին հայկական պատկերագրութիւն եւ կրտսեր սերնդին փոխանցւում էին նախշերը, արհեստագիտութիւնը եւ պատմութիւններ:

Հրաչ Կէօզիպէօուքեանը «Ասպարէզ»ի հետ զրուցում նշեց, որ ասեղնագործութիւնները, ինչպէս Ցեղասպանութեան մասին յօդուածները, վերապրածների վկայութիւններ են, որ նաեւ Սփիւռքի գոյապահպանման նախադրեալներից են եղել եւ պէտք է յիշուեն ու ներառուեն պատմութեան էջերում:

Ցուցահանդէսն ու բանախօսի զեկոյցն առաւել առարկայական դարձրեցին ներկայացուած արխիւային բացառիկ լուսանկարները, որ փախստականների ճամբարներում ասեղնագործող կանանց եւ նրանց գործունէութեան մասին պատմող դրուագներ էին:

Միջոցառումն ամբողջացուեց գեղարուեստական յայտագրով` ուդահար Անդրանիկ Գիզիրեանի մեղեդիների եւ ժողովրդական երգչուհի Յասմիկ Յարութիւնեանի երգերով:

ttps://asbarez.am/archives/484814