Ի՞նչ պատահեց ձեր ծննդավայրի եկեղեցիների եւ գերեզմանատների հետ

ՄՈՒՐԱԴ ՄԸԽՉԸ

Մեր տարածաշրջանը բաղկացած է այն հողերից, որտեղ Քրիստոսից առաջ ապրել են հայ, ասորի, քաղդեացի և հույն ժողովուրդներ։ Ցավոք, նրանք այս հողերի վրա այլևս գոյություն չունեն: Լավ, իսկ ի՞նչ պատահեց նրանց կառուցած վանքերի, եկեղեցիների ու տների հետ։

«Պատմությունը նման է արյան բծի, որը շարունակ երևում է պատին, անկախ նրանից, թե քանի նոր սեփականատեր է ձեռք բերում այն, և թե քանի անգամ ենք ներկում պատը»։

Փիթեր Քերի

Մտածում էի, թե ինչ թեմայի անդրադառնամ այս շաբաթ: Հոդվածների թեմաներն այնքան են թաթախված երկրի հիմնական խնդիրներով։ Երկրում տնտեսության խնդիրը, նեղացող քաղաքականությունը, վարձով տրվող բնությունը և մարդու իրավունքների հետ կապված խնդիրները… Սխալ չեմ լինի, եթե ասեմ, որ ազատ լրատվամիջոցներում բոլոր գրողները մշտապես մանրակրկիտ ուսումնասիրում են այս հիմնական թեմաները: Երբ տարբերվող թեմայով ես գրում, ընթերցողները երբեմն անգամ արձագանքում են: Արժեքավոր է մարդկանց աղաղակը գրավոր արտահայտել։ Մինչ մտածում էի այս առանցքի շուրջ հոդված գրել, «Artı Gerçek»-ում հանդիպեցի Շենոլ Բալըի լուրին։ Թույլ տվեք հոդվածը սկսել շնորհակալություն հայտնելով ընկեր Շենոլ Բալըին՝ իր նրբազգացության համար և նրա քրտնաջան աշխատանքին հաջողություն մաղթելով։

ԿԵՑՑԵՍ ՄՈԼԼԱ ՄԵՀՄԵԴ ՉՈԲԱՆ

Լուրը Վանի 100 եկեղեցիներից մեկի՝ Վարագավանքի (Յոթ եկեղեցի) վիճակի մասին էր։ Լրահոսում նշվում էր, որ վանքը փլուզման վտանգի տակ է, քանի որ չի վերականգնվել։ Այս վանքը, թերեւս, շրջանի ամենահին կառույցներից է։ Մոլլա (քուրդ հոգևորական) Մեհմեդ Չոբանը, ով 63 տարեկան է, իր կյանքը նվիրել է Վարագավանքի պաշտպանությանը։ Նա հոր կամքով փորձում է իր միջոցներով մաքրել ու պաշտպանել այդ վանքը։ Մոլլա Մեհմեդը շարունակում է մուեզին աշխատել մոտակա գյուղում։ Լուրի մնացած մասում նշվում էր, որ նա մեծ ջանքեր է գործադրել վանքի վերականգման համար, սակայն նրա դիմումներին պատասխան չի տրվել։ Նա հայտնել է, որ արտերկրից մշտապես ուխտի են եկել վանք, ովքեր ինչով կարողացել՝ օգնել են։

Երբ կարդում ես այդ լուրը, ներսումդ հույս է ծնվում։ Ըստ քրիստոնեության՝ եկեղեցիներն ու վանքերը Տիրոջ տուն են համարվում։ Կրոնական տեսակետից շատ իմաստալից է, որ հոգևորականը, ով պատկանում է այլ հավատքի, նման ջանքեր գործադրի: Երբ դրան նայում ես ոչ թե կրոնական, այլ մարդկային տեսանկյունից, անվիճելիորեն երևում է այն հարգանքը, որը նա տածում է այս հողի վրա ապրած իր նախկին հարևանների նկատմամբ և շրջանի հիշատակին մատուցած նրա ծառայության արժեքը: Անարդար կլինի սա այլ կերպ հասկանալ: Այս համատեքստում ցանկանում էի իմ էջում հարգանքի տուրք մատուցել մոլլա Մեհմեդ Չոբանին։ Հուսով եմ՝ մի օր, երբ գնամ Վան, հնարավորություն կունենամ այցելելու և նրան հանդիպելու։ Ինձ համար պատիվ կլիներ համբուրել նրա ձեռքերը։

Ինչպես հայտնի է, միակ կառույցը, որը չի քանդվել մեծարգո գրող Յաշար Քեմալի ջանքերով և գոյություն ունի մինչ օրս, Վանի Աղթամար կղզու Սուրբ Խաչ վանքն է։ Դրանից բացի պատմական վանքերից, եկեղեցիներից ու շինություններից գրեթե ոչ մեկը չի վերականգնվել։ Թե ինչո՞ւ է փորձ կատարվում ոչնչացնել Հայ առաքելական եկեղեցու համար մեծ նշանակություն ունեցող այս տարածաշրջանի պատմական ժառանգությունը՝ առանց մեկնաբանելու հետևությունը կթողնեմ ձեզ՝ ընթերցողներիդ:

Այժմ կխնդրեմ ինքներդ ձեզ հարց տաք․

Իսկ ի՞նչ վիճակում են մեր ծննդավայրի հայկական շինությունները։

ՄԵԶԱՆԻՑ ՔԱՆԻ՞ՍՆ Է ԱՅՍ ՀԱՐՑՆ ԻՆՔՆ ԻՐԵՆ ՏՎԵԼ

Մեր տարածաշրջանը բաղկացած է այն հողերից, որտեղ Քրիստոսից առաջ ապրել են հայ, ասորի, քաղդեացի և հույն ժողովուրդներ։ Սակայն, հայտնի պատճառով, ցավոք, նրանք այս հողերում այլևս այլեւս գոյություն չունեն։ Նրանք ցավոք ջնջվել են մեծ լուսանկարից։ Լավ, իսկ ի՞նչ պատահեց նրանց կառուցած վանքերի, եկեղեցիների ու տների հետ։ Մեզանց քանի՞սն է այդ հարցն ինքն իրեն տվել։

Կան ընկերներ, ովքեր ինձ ճանաչում են միայն հոդվածներիս միջոցով, և իրենց բնակավայրում գտնվող հայկական կառույցների վերջին վիճակը ներկայացնող լուսանկարներն ինձ ուղարկել են անձնական նամակով:

Դրանք երբեմն այնտեղ ապրած հայի տապանաքարեր են՝ Թոքաթի դպրոցի պատին ագուցված, Բիթլիսի մոռացված եկեղեցու ավերակներ, Վանի Էդրեմիտում (Արտամետ-Ակունքի խմբագրություն) զուգարանի վերածված հայկական գերեզմանատուն, հարդանոց դարձած եկեղեցի, սեքս-ֆիլմեր նկարելու վայրի վերածված վանք, կամ գերեզմանատուն՝ Անկարայի Սինջանում:

Կարծում եմ՝ մեզնից շատերն են տեսել Գեզի այգու հայկական տապանաքարերը։ Մեր հողերում պատմության հետ միահյուսված այնքան ավերակներ կան, որ ինչքան ուզում են այդ մնացորդները ոչնչացնել՝ հողի տակից շարունակ մի այլ մշակույթ է դուրս գալիս:

Իրենց պատմության հետ հաշտված երկրներում նույնիսկ ամենափոքր մասունքն են կարևորում և մեծ հոգատարություն են ցուցաբերում դրա պահպանման հանդեպ։ Յուրաքանչյուր քաղաքակրթություն իր տարածքում թողնում է իր մշակույթը, և այս մշակույթը լույս է սփռում ապագայի վրա:

Զգայուն ընկերները, ովքեր ինձ լուսանկարներ էին ուղարկել, հարցնում էին․ «Ի՞նչ պետք է անենք այս վայրերը պաշտպանելու համար»: Նրանց ասելու շատ բան չեմ կարող ունենալ: Սակայն կարող եմ ասել, որ այդ լուսանկարների նշանակությունը պատմական հիշողության առումով աննկարագրելի է։ Կարող եք մտածել. «Լավ, Մուրադ, իսկ ի՞նչ ես անում քեզ հասած լուսանկարների հետ»:  Դրանք իմ հնարավորության սահմաններում բերում եմ օրակարգ և արխիվացնում։ Եվ մտածում եմ, եթե դեռ լինեին մարդիկ, ովքեր գնում էին այս եկեղեցիները և ապրում էին տներում, ինչպիսի՞ հայրենիք կլիներ այս տարածքում։

Ավելի վաղ գրել էի, որ ներգրավված եմ «Հարգանք և արդարություն՝ մահացածներին» նախաձեռնության աշխատանքներին: Այս ուսումնասիրությունների ընթացքում հատկապես շրջանում ապրող ընկերները մեր զրույցների ընթացքում շատ տեղեկություններ են փոխանցում մեր գերեզմանատների մասին։ Ես էլ հատուկ խնդրանքով եմ դիմում նրանց։  

Քանի որ նրանք, ովքեր այս աշխարհից գնացել են, իրենց գերեզմանոցներին տեր կանգնող այլեւս չունեն, պնդում եմ, որ այդ գործը իրենց է վստահված։

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՄԱՍՈՒՆՔՆԵՐԸ ՏՐՎԵԼ ԵՆ ՎԱՐՁՈՎ

Կան դեպքեր, երբ այդ կրոնական վայրերն ու գերեզմանոցներն օգտագործվում են շահույթ ստանալու նպատակով։ Այսօր, եթե նայեք, կտեսնեք, որ հին պատմական վայրերը ձեռքից ձեռք են անցել ու դարձել են ինչ-որ մեկի սեփականությունը։ Չգիտես ինչու՝ 1950-ականներին հողային գրանցամատյանների մեծ մասը այրվել է։ Այն փաստը, որ եկեղեցիների կամ գերեզմանատան հողերի սեփականության վկայականը տրվում է անհատներին, բացատրում է խնդրի էությունը։ Ըստ ձեզ ինչպե՞ս։

Մինչ այս բոլոր ցավերը շարունակվում են, նաև գիտենք, որ այս տարածքում կան մոլլա Մեհմեդ Չոբանի նման արժանավոր մարդիկ։ Մոլլա Մեհմեդ Չոբանի նման արժեքները կլուսավորեն այս տարածքը․ ես դրանում կասկած չունեմ:

Այսպես, մի հարց՝ ձեզ: Ի՞նչ վիճակում են պատմական շինությունները նրա բնակության վայրում։ Հիմա ձեզնից մի խնդրանք ունեմ։ Եթե ​​ձեր բնակության վայրում կան մեզ պատկանող պատմական ավերակներ, ես կխնդրեմ ձեզ լուսանկարել դրանք և ուղարկել իմ էլ. փոստին՝ գրելով դրանց գտնվելու վայրը և եթե գիտեք, նաև դրանց՝ տեղացիների օգտագործած անունը։ Այդպիսով կհարստացնենք իմ արխիվը և կպահպանենք այն ​​հիշողությունը, որը ցանկանում են մոռացության մատնել սոցիալական ցանցերում, գոնե միասին գրառում կանենք պատմության համար։ Մեկ էլ թույլ տվեք վստահել մեր գերեզմանոցները ձեզ՝ մեր ընթերցողներին։ Ցավոք սրտի, մեր ժողովրդից շատերին այլևս չթողեցին այցելել այդ գերեզմանատների մեծ մասը։

ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆ ՄԱՄՈՒԼԻՆ ԵՎ ՋԵԼԱԼԵԴԴԻՆ ՋԱՆԻՆ

78-ի նախաձեռնության խոսնակ Ջելալեթթին Ջանը, ով աշխատել է որպես օրաթերթի գլխավոր խմբագիր՝ ի համերաշխություն «Özgür Gündem» թերթի հետ, դատապարտվել է 1 տարի 3 ամիս ազատազրկման։ Ջելալեթթին Ջանը անարդարության դեմ միշտ պայքարող ընկեր է։ «Özgür Gündem»-ին և ազատ մամուլին ցուցաբերված համերաշխությունը, որը ցանկանում են ոչնչացնել, իրականում կարևոր պայքար է հանուն այս երկրի լուսավորության։ Ջելալեթթին Ջանը միշտ իր կյանքն ապրել է այդ նպատակով։ Հենց այս պատճառով, ազատություն բոլոր մամուլի աշխատողներին, հատկապես Ջելալեդդին Ջանին:

https://artigercek.com/makale/sizin-memleketin-kilise-ve-mezarliklarina-ne-oldu-263585?fbclid=IwAR2O2zX5cyIiVWwFtnzLnF1eGqtpA3LoD4BtblG391FU8l7VRAU7jYytASg#google_vignette

Թարգմանեց Տիգրան Չանդոյանը

Akunq.net