Ադրբեջանը կենտրոնանում է նոր տարածաշրջանների վրա, որտեղ նախկինում շահեր է ունեցել Թուրքիան, հետևաբար կան հնարավորություններ քաղաքական ու տնտեսական ուղղություններով որոշակի զարգացումներ ապահովելու համար։
«Արմենպրես»-ի հետ զրույցում այս տեսակետը հայտնեց արաբագետ Արմեն Պետրոսյանը՝ անդրադառնալով մասնավորապես Իրաքյան Քրդստանի ու Ադրբեջանի միջև հաստատվող հարաբերություններին։
Նշենք, որ նախօրեին Իրաքյան Քրդստանի նախագահ Նեչիրվան Բարզանին այցելել է Ադրբեջան, որտեղ կայացել է նրա հանդիպումն Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ։ Զրույցի ընթացքում քննարկվել են Իրաքյան Քրդիստանի հետ առևտրատնտեսական կապերի ընդլայնման, ներդրումների, էներգետիկ ոլորտում համագործակցության, զբոսաշրջության հնարավորությունների ավելացման, ուղիղ չվերթների բացման և այլ հարցեր։
«Իրաքյան Քրդստանի ու Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների զարգացումը նոր է սկսվում, և երկկողմ տեղաշարժերը կարելի է բացատրել մի քանի գործոնով։ Նախ՝ վերջին տարիներին թուրք-ադրբեջանական հարաբերությունների խորացումը և նոր մակարդակի բարձրացումը ենթադրում է այդ տանդեմի աշխուժացում նաև այն տարածաշրջաններում, որտեղ Թուրքիան ունի առանձին հետաքրքրություններ, ուստի Ադրբեջանի հետաքրքրվածությունն ու արտաքին քաղաքականության մեջ, ի դեմս Իրաքյան Քրդաստանի, նոր ուղղության որդեգրումն, ըստ էության, կրում է միջնորդավորված բնույթ»,- ասաց Պետրոսյանը։
Նրա կարծիքով՝ Իրաքյան Քրդստանը հատկապես տնտեսական առումով շատ սերտ կապեր ունի Թուրքիայի հետ, որովհետև առնվազն ենթակառուցվածքների զարգացման ոլորտում, հատկապես նավթի արդյունահանման և էներգետիկ համագործակցության բնագավառում շուրջ 90 տոկոսով ներգրավվածություն ունի թուրքական կապիտալը։ Բայց վերջին շրջանում Թուրքիան, պայմանավորված տնտեսական խնդիրներով, փորձում է ոչ թե արտահանել իր կապիտալը, այլ ուրիշ տարածաշրջաններից կլանել տնտեսական կապիտալ։
«Իրաքյան Քրդսանում դեռ կան ոլորտներ, որոնք ունեն ներդրումային մեծ գրավչություն, սակայն Թուրքիան այս պահին չունի նախկին հնարավորությունները, հետևաբար իր դաշնակից Ադրբեջանի առջև կանաչ լույս է վառում, որպեսզի վերջինս լրացնի այդ բացը՝ հետագայում, իհարկե, վարձահատույց լինելու պայմանով։ Հենց այդ համատեքստում պետք է դիտարկել Ադրբեջանի և Իրաքյան Քրդստանի միջև կապերի սերտացումն ու Բարզանիի այցը Բաքու։ Քաղաքական մակարդակում այդ ամենը համակարգելու համար նախատեսվում է Էրբիլում բացել Ադրբեջանի գլխավոր հյուպատոսություն»,- ասաց արաբագետը։
Իրաքյան Քրդստանն ունի շատ մեծ նավթագազային ռեսուրսներ և այդտեղ ներդրումների ընդլայնման մեծ հնարավորություններ կան, ուստի այդ առումով բավականին լայն դաշտ է բացվում Ադրբեջանի նավթագազային ընկերության՝ «Սոկար»-ի համար։ Առաջիկայում շատ հնարավոր է, որ նշված ընկերությունը տվյալ տարածաշրջանում կտրուկ կակտիվանա, առավել ևս, որ Իրաքյան Քրդստանից նավթն ու գազը խողովակներով տեղափոխվում են թուրքական Ջեյհան նավահանգիստ, այնտեղից էլ համաշխարհային շուկա։ Չի բացառվում, որ ադրբեջանական կողմը կներգրավվի նոր գազամուղի շինարարական աշխատանքներում, որը նույնպես կանցնի Թուրքիայի տարածքով ու կապահովի գերեկամուտների տեղաբաշխում։
Անդրադառնալով այն հարցին, թե արդյո՞ք այս գործարքը դժգոհություն չի առաջացնի տարածաշրջանի մյուս երկրներում գործող քրդական համայնքներում, որոնք Թուրքիայի հետ գտնվում են առճակատման մեջ, Պետրոսյանն ասաց, որ քրդական համայնքներն ընդհանրապես բազմաշերտ են, և նույնիսկ Թուրքիայի ներսում կան քրդական տարբեր կլաններ, ցեղային միություններ, կուսակցություններ, որոնց միջև տարբեր հարցերի շուրջ կան տարաձայնություններ։ Նույն իրավիճակն է նաև Թուրքիայի հարևան երկրներում՝ Իրաքում, Սիրիայում և Իրանում տեղակայված քրդական համայնքներում, ու թեև նրանց միջև կան գաղափարական ընդհանրություններ, բայցևայնպես միասնականության մասին խոսելն այս պահին միամտություն կլինի։
«Պարզապես պետք է հաշվի առնել այն իրողությունը, որ Իրաքյան Քրդստանն իր ժամանակակից տեսքով պարտական է Թուրքիային, և տվյալ տարածաշրջանի հիմնական ռեսուրս հանդիսացող նավթը վաճառվում է հիմնականում Թուրքիայի ենթակառուցվածքների շնորհիվ։ Պատահական չէ, որ Բարզանի ընտանիքի ու Անկարայի միջև համագործակցությունը դարձել է մշտական՝ հասնելով շատ բարձր մակարդակի, և այդ հարցում նույնիսկ հակազդեցություն չի ցուցաբերում նույն ինքնավարության մեջ իշխանությունը կիսող Թալաբանի ընտանիքը, որն ավելի սերտ կապեր ունի Իրանի հետ, այսինքն՝ թուրք-իրանական մրցակցությունը յուրօրինակ կերպով տեղայնացվել է Իրաքում, որտեղ կողմերը հետապնդում են տրամագծորեն տարբեր տնտեսական ու քաղաքական շահեր»,- նշեց արաբագետը։
Օգտագործելով Բարզանի ընտանիքի հանգամանքը՝ Թուրքիան, Պետրոսյանի համոզմամբ, կշարունակի որոշակի ազդեցություն ունենալ և ռազմական ներկայություն ապահովել Իրաքյան Քրդստանում՝ հակաահաբեկչական գործողությունների համատեքստում ճնշելով Թուրքիայից այդտեղ ներթափանցած բանվորական կուսակցության գրոհայիններին։ Ըստ ամենայնի՝ Թուրքիան կխորացնի համագործակցությունը Իրաքյան Քրդստանի հետ՝ այդ գործընթացում ներգրավելով նաև Ադրբեջանին։
Մանվել Մարգարյան
Leave a Reply