Թուրքիոյ ռազմական ներկայութիւնը

Տիգրան Չանտոյեան

Թուրքիոյ և Ատրպէյճանի ռազմական ենթակառուցուածքների սերտ աճումը շարունակւում է։ Թուրքիան յայտարարել է Ատրպէյճանի հետ համատեղ օդային հրամանատարութեան կառավարման համակարգ ստեղծելու նախագծի մասին, ինչի արդիւնքում թրքական ռազմա-օդային ներկայութիւնը կը տարածուի Եգէական ծովից մինչև Կասպից ծովի աւազան։ Դա կը յաջողուի «HAKİM» օդային կառավարման և վերահսկողության համատեղ համակարգի միջոցով, որը Թուրքիոյ պաշտպանութեան արդիւնաբերութեան գրասենեակի ղեկավար Հալուք Քիորքիունի խոսքերով նախագծուելու և իրականացուելու է Թուրքիոյ և Ատրպէյճանի զինուած ուժերու համատեղ ջանքերով։ Այս նախագծի արդիւնքում երկու երկրների ռազմա-օդային ուժերը հնարաւորութիւն կը ստանան իրականացնելու համատեղ գործողութիւններ, ինչպէս նաև վերահսկելու Ատրպէյճանի օդային տարածքը։

Ի՞նչ հետեւանքների կը նպաստէ այս նախագծի իրականացումը։ Ամէնից առաջ կը լուծուի Թուրքիոյ և Ատրպէյճանի բանակներու կառավարման տարբեր բաժանումների և զինատեսակների տարբերութեան խնդիրը։ Թուրքիոյ ռազմա-օդային ուժերը 1952-ին ՆԱԹՕ-ի անդամ դառնալուց հետո զարգացել են ՆԱԹՕ-ի օրէնքներին համապատասխան, իսկ Ատրպէյճանի ռազմա-օդային ուժերը, ստեղծուելով Խորհրդային տարիներին՝ ի սկզբանէ ռազմա-օդային ուժերի մաս են եղել՝ խորհրդային ինքնաթիռներով եւ կազմուածներով։ Ատրպէյճանի անկախութեան անցած 32 տարիների ընթացքում ռազմա-օդային ուժերը ընդօրինակել են արևմտեան աշխատելաձեւերը և մօտեցել Թուրքիոյ աշխատելաձեւերին, սակայն անգամ համատեղ վարժանքների նկարն ակնառու կերպով ցոյց է տալիս խնդիրը՝  ամերիկեան Էֆ 16-ը և խորհրդային Սու 25-ը։

Սա հարաւկովկասեան տարածաշրջանում ՆԱԹՕ-ի սողացող ներթափանցման դրսևորում է։ Վրաստանում, 2008-ի թ․ ռուս-վրացական պատերազմից յետոյ աստիճանաբար անցում է կատարուել բանակի սպառազինութեան և կանոնակարգի արևմտեան տիպարին։ Անցած շաբաթ Վրաստանի Ազգային անվտանգութեան խորհրդի աշխատակազմի ղեկավար Քիվի Թումանիշվիլիի և Թուրքիոյ գլխաւոր քարտուղար Սեյֆուլա Հաճիմուֆթուօղլուի միջև ստորագրուել է փոխըմբռնման յուշագիր, որը նախատեսում է խորացնել համագործակցութիւնն անվտանգութեան ոլորտում։ Ատրպէյճանական բանակի «արևմտականացմամբ» ստեղծուելու է մի արևմտեան սպառազինութեան գիծ, որը ապագայում կարող է վերածուել սպառնալիքի թէ՛ Ռուսաստանի, թէ՛ Իրանի համար, յատկապէս որ վերջին շրջանում Պաքուի և Թեհրանի յարաբերութիւնները չտեսնուած ցած մակարդակի վրայ են և շարունակում են վատանալ։ Ուղղակի ռազմական բախման դէպքում Ատրպէյճանը յոյսեր չունի միայնակ դիմակայելու Իրանի դէմ պայքարում, իսկ Թուրքիոյ հետ երկրի բուն տարածքը սահման չունի։ Սրան գումարած Արեւմուտքը միշտ էլ ձգտել է շրջափակման մեջ առնել Իրանին։ Այս ծրագրի մի մաս է նաև, այսպէս կոչուած Զանգեզուրի միջանցքը, որն այլ նպատակ չունի, քան կտրել Իրանին Հայատանից և Հայաստանի միջոցով Հարաւային Կովկասից ու Ռուսաստանից ևս։

Ժամանակակից պատերազմներում հակամարտութեան առաջին փուլում առաջնային դեր խաղում է գերակայութիւնը օդում։ Եւ հենց Անգարան է ստիպուած լինելու պաշտպանել Ատրպէյճանի երկինքը։

«Եգէական ծովից մինչև Կասպից ծովի աւազան» տարածք արտայայտութիւնը յստակ ցոյց է տալիս, որ Հայաստանը ևս յայտնւում է «HAKİM»-ի «հովանու ներքոյ»։ Երևանի և Պաքուի միջև նոր հակամարտութեան դէպքում թուրք զինուորականներին աւելի հեշտ կը լինի համակարգել գործողութիւնները Ատրպէյճանական օդուժին հետ։ Պատահական չէ, որ Հալուք Քիորքիունը «HAKİM»-ի ստեղծումն անուանել է «երկու երկրների ռազմա-օդային ուժերի ամենակարևոր համատեղ նախագծերից մէկը»։ Նախագիծը զգալիօրէն ուժեղացնում է Անգարայի ազդեցութիւնը Հարավային Կովկասում և կը հրահրի Իրանին։ Սա Իրանի հանդէպ ինքնաբերաբար սպառնալիք կը ստեղծի ոչ միայն ՆԱԹՕ-ի կողմից, այլ նաև Ատրպէյճանի ռազմական մատակարար Իսրայէլի կողմից: Բացի այդ, դա յղի է տնտեսական վնասներով։ Իրանը նաև կարող է կորցնել իր ռազմավարական նշանակութիւնը և իր դերը Չինաստանի «Մէկ գօտի, մէկ ճանապարհ» նախաձեռնութեան մէջ, կամ կը նուազի Իրանի դերն այս հսկայ նախագծում:

«HAKİM» նախագծի ուղղութեամբ Թուրքիան արդէն սկսել է գործօն քայլեր ձեռնարկել։ 44-օրեայ պատերազմից ետք, պարբերաբար թուրք-ատրպէյճանական համատեղ զորավարժութիւններ են անցկացւում, որոնց մէջ գերակշռում են ռազմա-օդային և հետախուզական բնոյթի զինուորական վարժութիւնները։

«HAKİM»-ի ստեղծման «գաղտնի» շահառուն, թերևս, Արևմուտքն է՝ ի դեմս ՆԱԹՕ-ի, որը տարածաշրջանում ձգտում է Իրանի և Ռուսաստանի ազդեցութեան նուազման։ Որպէս ՆԱԹՕ-ի միջոցաւ երկրոդ բանակ, Թուրքիան այս նպատակների իրականացման առաջամարտիկն է։ Սա է պատճառը, որ անկախ Ռուսաստանի հետ տնտեսական և ելեկրական «սիրախաղերի», Ա․Մ․Ն․ խուսափում է առճակատման գնալ Էրտողանի վարչակարգի հետ, ինչից առաւելագոյնս օգտւում է թրքական կողմը՝ Ա․Մ․Ն․-ից կորզելով Էֆ 16-եր և այլ ռազմական նորութիւններ։ Ենթադրաբար այս ռազմական ինքնաթիռներով են համալրուելու Ատրպէյճանի զինուած ուժերը, երբ թուրք-ատրպէյճանական միասնական ռազմա-օդային տարածքի ծրագիրն իրականութիւն դառնայ։ Սակայն Ա․Մ․Ն․-Թուրքիա ռազմական փոխգործակցութիւնը չի սահամանփակւում միայն զինուորական կազմածներու մատակարամամբ։ Ըստ Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան, Յունիս 23-ին Ուաշինկթընում անցկացուել է Թուրքիա-Ա․Մ․Ն․ ռազմավարական ոլորտի խորհրդատուական նիստ, որուն Թուրքիոյ պատուիրակութիւնը մասնակցել է արտաքին գործոց փոխնախարար Պուրաք Աքչափարի գլխաւորութեամբ, իսկ  ամերիկյան կողմը՝ քաղաքական գործերի գծով տեղակալ Վիքթորիա Նուլընտի գլխաւորած պատուիրակութիւնը։ Խորհրդատւութիւնների շրջանակում տեղի են ունեցել մտքերի փոխանակութիւն երկկողմ կապերի, տարածաշրջանային եւ միջազգային հարցերի վերաբերեալ։ Թէև դեռևս յայտնի չի թէ ինչ հարցեր են քննարկուել նիստում, սակայն դժուար չի գուշակել, որ օրակարգում անդրադարձ է եղել վերոշարադրեալ հարցերին ևս։

Չնայած այս ամէնին, Ռուսաստանը դեռևս պատրաստ չէ թրքական կողմին «ժանիք ցոյց տալուն»։ Ուքրաինայում ընթացող ռազմական գործողութիւնների պատճառով Արևմուտքի պարտադրած պատժամիջոցները ստիպում են Ռուսաստանին բարիդրացիական յարաբերութիւննրը խորացնել դէպի աշխարհ միակ պատուհան դարձած Թուրքիոյ հետ։ Ռուսիոյ նախագահի մամուլի քարտուղար Տմիթրի Փեսքովը յայտարարել է, թէ Թուրքիայում գրեթէ բոլորը հասկանում են, որ Ռուսաստանը նոյնպէս պէտք է լաւ հարեւան լինի Թուրքիոյ համար։ «Մենք պէտք է ամէն ինչ անենք, որպէսզի Թուրքիան մեզ համար լաւ հարևան լինի»,- ասել է նա։ Սա խօսում է այն մասին, որ ռուսական ազդեցութեան գօտի համարուող Հարաւային Կովկասում Թուրքիոյ հաւակնոտ գործողութիւնները առայժմ կոշտ արձագանգի չեն արժանանալու Ռուսաստանի կողմից, ինչն էլ արագացնելու տարածաշրջան թրքական ներթափանցումը։

https://hairenikweekly.com/56591-2/?/