Շաբաթական անդրադարձ Թուրքիոյ շուրջ

Տիգրան Չանտոյեան

Թուրքիայում Մայիս 28-ին տեղի ունեցած նախագահական ընտրութիւնների երկրորդր փուլի քուէարկութեան արդիւնքներով նախագահ է ընտրուել գործող նախագահ Էրտողանը: Նախագահական ընտրութիւնների երկրորդ փուլի վերջնական արդիւնքներն ուղարկուել են հրապարակման կառավարութեան «Resmi Gazete» պաշտօնական տեղեկագրում հրապարակուելու համար: Քուէարկութեանը մասնակցել է 52 մլն 93 հազար 375 ընտրող:  Մասնակցութիւնը կազմել է 85,72 տոկոս: Օտարերկրեայ տեղամասերում, այդ թւում սահմանակէտերում քուէարկել է 1 մլն 930 հազար 226 քաղաքացի: Ներկայացել է 56,34 տոկոսը: Ընդհանուր առմամբ, ձայնի իրաւունքից օգտուել է 54 մլն 34 հազար 601 քաղաքացի: Մասնակցութեան ընդհանուր ցուցանիշը կազմել է 84,15 տոկոս: Քուէարկութեան երկրորդ փուլի վերջնական արդիւնքներով Էրտողանը հաւաքել է ձայների 52,18 տոկոսը (27 մլն 834 հազ. 589 ընտրաթերթիկ), իսկ Քեմալ Քըլըճտարօղլուն` 47,82 տոկոս (25 մլն 504 հազար 704 ընտրաթերթիկ):

Ընտրութիւնների երկրորդ փուլի արդիւնքները հրապարակուելուց յետոյ Էրտողանը Պոլսում ելոյթ է ունեցել, եւ նշել, որ երկրորդ փուլում յաղթել է ամբողջ Թուրքիան, ոչ թէ մէկ անձ: Նա բոլորին շնորհաւորել է ժողովրդավարական յաղթանակի առթիւ` շեշտելով, որ քուէարկութեան մասնակիցներն իրենց երեխաների համար են քուէարկել: Էրտողանը շնորհակալութիւն է յայտնել իրեն ձայն տուողներին` շեշտելով, որ պարտաւորուածութիւն է այնպէս անել, որ արդարացնի բոլորի սպասելիքները:

Ատրպէյճանի, եւ Ուզպեքիստանի նախագահներ Իլհամ Ալիեւը եւ Շաւքաթ Միրզիյոեւը առաջինն են շնորհաւորել Էրտողանին` Թուրքիոյ  նախագահի պաշտօնում վերընտրուելու առիթով, այուհետեւ վերընտրուելու կապակցութեամբ Թուրքիոյ  առաջնորդին շնորհաւորել է նաեւ Իրանի նախագահ Էպրահիմ Ռայիսին, որը Էրտողանի վերընտրութիւնն անուանել է թրքական ժողովրդի «անփոփոխ արժէքաւոր վստահութեան նշան»:

Իր շնորհաւորական խօսքում Ռուսիոյ նախագահ Փութինն ասել է․ «Ընտրութիւններում յաղթանակը օրինաչափ արդիւնքն էր Թուրքիոյ նախագահի պաշտօնում ձեր անձնազոհ աշխատանքի, թուրք ժողովրդի աջակցութեան տեսանելի վկայութիւնը պետական ինքնիշխանութիւնը ամրապնդելու եւ ինքնուրոյն, անկախ արտաքին քաղաքականութիւն վարելու ձեր ջանքերին»: Փութինը նշել է, որ բարձր է գնահատում Էրտողանի անձնական ներդրումը ռուս-թրքական բարեկամական յարաբերութիւնների ամրապնդման, տարբեր ուղղութիւններով փոխշահաւէտ համագործակցութեան գործում: «Ուզում եմ հաստատել հրատապ հարցերի շուրջ երկկողմանի, տարածաշրջանային եւ միջազգային օրակարգերով մեր կառուցողական երկխօսութիւնը շարունակելու  պատրաստակամութիւնը: Մեծ նշանակութիւն ենք տալիս համատեղ նախագծերի հետեւողական իրականացմանը»,- ասել է Պարտընը:

«Իսկ Չինաստանի առաջնորդ Սի Ծինփինի եւ Չինաստանի արտաքին գործոց նախարարութեան շնորհաւորական ուղերձում ասուում է․ «Չինաստանը շնորհաւորում է Թուրքիոյ նախագահ Էրտողանին վերընտրուելու կապակցութեամբ եւ աջակցում է Թուրքիոյ` իր ազգային արժէքներին համապատասխան զարգացման ընտրութեան հարցում: Յոյս կայ, որ նախագահ Էրտողանի ղեկավարութեամբ Թուրքիան կը շարունակի նոր յաջողութիւններ գրանցել իր զարգացման գործում»:

Էրտողանի երդմնակալութիւնը կարող է տեղի ունենալ Յունիս 3-ին: Այս մասին Twitter-ի իր էջում յայտնել է Էրտողանի խորհրդական Մեհմէտ Ուչումը: Նա յստակեցրել է, որ միջոցառումը տեղի կ’ունենայ Անգարայում: Էրտողանի վերընտրուելուց յետոյ պետութեան եւ կառավարութեան բարձրագոյն քատրերը գործի կ’անցնեն միաժամանակ: Էրտողանի նախագահական երդման համար պատրաստուել են ծրագրերի երկու տարբեր նախագծեր:

Էրտողանի եւ Պահչելիի գլխաւորած «Հանրապետական դաշինք»-ը  երկրի խորհրդարանում հաւաքել է ձայների 49,4 տոկոսը` ստանալով ընդհանուր առմամբ 323 տեղ 600-ից, իսկ «ազգ» դաշինքը  ստացել է 212 տեղ` 35 տոկոսի աջակցութեամբ: Ընդ որում` 268 տեղ ստացել է Էրտողանի իշխող «Արդարութիւն եւ Բարգաւաճում»  կուսակցութիւնը, 50 տեղ` «Ազգայնական շարժում» կուսակցութիւնը եւ 5 տեղ` «Նոր բարօրութիւն» կուսակցութիւնը: Ինչ վերաբերում է ընդդիմութեանը, Էրտողանի ընդդիմախօս Քեմալ Քըլըճտարօղլուի Ժողովրդավար Հանրապետական կուսակցութիւնը խորհրդարանում ստացել է 169 տեղ:

Յունիս 3-ին երդմնակալութիւնից յետոյ նոր ժամկէտով վերընտրուած Էրտողանը կը յայտարարի կառավարութեան նոր կազմը: Կառավարութեան կազմը գրեթէ ամբողջութեամբ կը թարմացուի, իրենց պաշտօնները կարող են պահպանել արտաքին գործերի եւ պաշտպանութեան նախարարներ Մեւլութ Չաւուշօղլուն եւ Հուլուսի Աքարը: Ֆիտանը, որ  գլխաւորում է թրքական հետախուզութիւնը, կարող է նախարարական պաշտօն ստանալ կամ զբաղեցնել անվտանգութեան հարցերը համակարգող փոխնախագահի պաշտօնը: Կառավարութեան կազմում կարող է ընդգրկուել նախագահի պաշտօնական ներկայացուցիչ Իպրահիմ Քալընը, նրա հնարաւոր պաշտօնը չի նշւում:

Էրտողանի նոր պաշտօնավարմանը զուգահեռ զարկ է տրւում նաեւ նրա անձի պաշտամունքին: Թուրքիայում ստեղծուել է Էրտողանի անուան հիմնադրամ, որի նպատակը Էրտողանի թանգարանի ստեղծումն է, որտեղ կը ցուցադրուեն ղեկավար պաշտօններում նրա աշխատած ժամանակ նրան պատկանած իրեր: Բացի այդ, նախատեսւում է ստեղծել նաեւ Էրտողանի գրադարան, ինչպէս նաեւ կազմակերպել ցուցահանդէսներ, գիտական, մշակութային եւ արտ-ծրագրեր: Հիմնադրամի ակտիւները 120 հազար թրքական լիրա են կազմում:

Թուրքիոյ հեռարձակման հարցերով վերահսկող մարմինը հետաքննութիւն է սկսել վեց ընդդիմադիր հեռատեսիլի կայանների նկատմամբ` կիրակի կայացած նախագահական ընտրութիւնների երկրորդ փուլի լուսաբանման ժամանակ «հանրութեանը վիրաւորելու» համար: Ձայնասփիւռի եւ հեռատեսիլի բարձրագոյն խորհուրդը (RTUK) յայտնել է, որ բողոքները ներկայացրել են հետեւողները: Մարտին RTUK-ը պատժել էր չորս հեռատեսիլի կայանների` ընտրութիւնները լուսաբանելու համար: Միջազգային իրաւապաշտպան կազմակերպութիւնները եւ թրքական ընդդիմադիր կուսակցութիւնները մեղադրել են կարգաւորող մարմնին ընդդիմադիր լրատուամիջոցներին լռեցնելու փորձի մէջ: Քաղաքական վրէժխնդրութիւնների եւ հետապնդումների նոր փուլն սկսուած է:

Իսկ ահա Ժողովրդավար Հանրապետական կուսակցութեան գործկոմի բոլոր 17 անդամները հրաժարական են տուել: Դա տեղի է ունեցել Թուրքիայի նախագահական ընտրութիւններում ընդդիմութեան առաջնորդ Քեմալ Քըլըճտարօղլուի պարտութիւնից յետոյ․․․

***

Ա.Մ.Ն.  պետական քարտուղար Էնթընի Պլինքընը Շուէտի վարչապետ Ուլֆ Քրիսթերսոնի հետ համատեղ մամուլի ասուլիսում ասել է, որ Միացեալ Նահանգների տեսանկիւնից եկել է Շուէդիայի անդամակցութիւնն աւարտելու ժամանակը:

«Սա գործընթաց է․․․այն զարմանալիօրէն շատ արագ է առաջ գնում Ֆինլանտայի անդամակցութեան դէպքում եւ շատ շուտով Շուէտի անդամակցութեան: Այս գործընթացի շրջանակում Դաշինքի առանձին անդամներ կարող են իրենց հետաքրքրող հարցերը բարձրացնել, եւ Թուրքիան, իհարկէ, դա արել է վերջին ամիսներին: Ես կարծում եմ, որ նա արդարացիօրէն իր ուշադրութիւնն է սեւեռել իր անվտանգութեան որոշ խնդիրներին, որոնց լուծման համար եւ Ֆինլանտան եւ Շուէտը կարեւոր քայլեր են ձեռնարկել», – նշել է Պլինքընը:

«Միացեալ Նահանգների տեսակէտից եկել է ժամանակը աւարտելու Շուէտի անդամակցութիւնը: Կրկին, նա շատ նշանակալից քայլեր է ձեռնարկել միանգամայն օրինական խնդիրների լուծման համար: Ուստի մենք անհամբեր սպասում ենք այս գործընթացի աւարտին առաջիկայ շաբաթների ընթացքում: Մենք կասկած չունենք, որ դա կարող է տեղի ունենալ, եւ դա պէտք է տեղի ունենա, եւ մենք ակնկալում ենք, որ դա տեղի կ’ունենայ»,- ասել է նա:

Որոշ քոնկրէսականներ Թուրքիոյ Էֆ-16 կործանիչների մատակարարումը կապում են Անգարայի կողմից ՆԱԹՕ-ին Շուէտի անդամակցութեան պայմանագրի վաւերացման հետ, յայտարարել է Պլինքընը: Միաժամանակ նա վստահեցրել է, որ Ա.Մ.Ն. նախագահի աշխատակազմը կարեւոր է համարում, որ Թուրքիան այդ կործանիչների արդիականացման համար բաղադրիչներ ունի: Պլինքընը բացատրել է, որ նախագահի վարչակազմը չի կապում այդ երկու հարցերը: «Սակայն քոնկրէսի կարծիքը շատ կարեւոր է որոշումների կայացման հարցում: Շուէտի` ՆԱԹՕ-ին անդամակցելու եւ բաղադրիչների մատակարարման հարցերը պէտք է լուծուէն որքան հնարաւոր է շուտ»,- ընդգծել է նա:

Իսկ Ա.Մ.Ն.-ի նախագահ  Պայտընը Երկուշաբթի յայտարարել է, որ Էրտողանն ընդգծել է իր երկրի հետաքրքրուածութիւնը Էֆ-16  կործանիչնէր գնելու հարցում, այն դէպքում, երբ ինքն ընդգծել է, որ Ուաշինկթընը ձգտում է, որպէսզի Անգարան հրաժարուի ՆԱԹՕ-ին Շուէտի անդամակցութեանը դիմակայելուց: «Ես խօսել եմ Էրտողանի հետ: Ես շնորհաւորել եմ Էրտողանին: Նա դեռ ցանկանում է ինչ-որ բան լուծել Էֆ-16 ինքնաթիռների վերաբերեալ: Ես նրան ասացի, որ մենք ցանկանում ենք պայմանաւորուել Շուէտի հաշուով, այնպէս որ եկէք անենք դա: Ուստի մենք նորից միմեանց հետ կապի մէջ կը լինենք… Մենք կը խօսենք այդ մասին աւելի մանրամասն յաջորդ շաբաթ»,- լրագրողներին ասել է Ա.Մ.Ն.-ի նախագահը:

Սպիտակ տունը տեղեկացրել է, որ Պայտընը զանգահարել է Էրտողանին, որպէսզի շնորհաւորի վերընտրման առիթով, եւ երկուսն էլ միասին` որպէս մերձաւոր գործընկերներ, աշխատանքը շարունակելու ընդհանուր պատրաստակամութիւն են յայտնել` (երկու) երկրների եւ ժողովուրդների միջեւ համագործակցութիւնը խորացնելու համար: «Նրանք նաեւ քննարկել են իրենց պատրաստակամութիւնը` որպէս ՆԱԹՕ-ի գծով դաշնակիցներ, տարածաշրջանային եւ գլոբալ խնդիրների լուծման հարցում, ներառեալ միջ-ատլանտեան  անվտանգութեան ամրապնդումը Վիլնիսում կայանալիք ՆԱԹՕ-ի գագաթնաժողովում»,- նշուել է Սպիտակ տան հաղորդագրութիւնում:

ՆԱԹՕ-ի գծով երկու դաշնակիցների միջեւ յարաբերութիւնների լարուածութիւնը բարձր էր, եւ օրակարգում էին մի քանի վիճելի հարցեր, ներառեալ 20 մլրդ դոլար արժողութեամբ F-16-ներ ձեռք բերելու Թուրքիոյ ձգտումը, որը յետաձգուել էր Ա.Մ.Ն. Քոնկրէսի առարկութիւնների պատճառով, չնայած այն բանին, որ Պայտընի վարչակազմն աջակցում էր վաճառքին: Բացի այդ, Շուէտն ու Ֆինլանտան պաշտօնապէս ՆԱԹՕ-ին անդամակցութեան յայտ են ներկայացրել, սակայն նրանց յայտերը պահանջում են բոլոր անդամ երկրների հաւանութիւնը: Չնայած Թուրքիան վաւերացրել է Ֆինլանտայի անդամակցութիւնը ՆԱԹՕ-ին Մարտի վերջին, բայց առարկել է Շուէտի անդամութեան դէմ` պնդելով, որ Սթոքհոլմը ապաստան է տրամադրում մարդկանց, որոնք կապուած են այն խմբերի հետ, որոնց ինքը համարում է ահաբեկչական խմբաւորումներ:

***

Ռուսաստանի նախագահի խօսնակ Տմիթրի Փէսքովը յայտնել է, որ Փութինը եւ Էրտողանն իրենց հեռախօսազրոյցում հաստատել են բոլոր համատեղ նախագծերի վրայ աշխատելու քաղաքական կամքը: Պատասխանելով այն հարցին, թէ բանակցութիւնների ընթացքում քննարկուել է արդեօք կազային հանգոյցի շուրջ համագործակցութիւնը, հացահատիկի գործարքը եւ Ուքրայինայի հակամարտութիւնը, Տմիթրի Փէսքովը ասել է. «Ոչ, մանրամասն քննարկումներ չեն եղել: Եղել է եւ՛ մտադրութիւնների, եւ՛ քաղաքական կամքի հաստատում` շարունակելու այդ խօսակցութիւններն ու մանրամասն քննարկումները: Դա է գլխաւորը: Իսկապէս, մեր յարաբերութիւնների ներուժը մեծ է: Եւ մենք պէտք է այն գործի դնենք ամբողջ թափով»: Աւելի վաղ Վլատիմիր Փութինը Մայիս 29-ին հեռախօսազրոյց է ունեցել Էրտողանի հետ եւ շնորհաւորել նրան նախագահական ընտրութիւնների երկրորդ փուլում յաղթանակի կապակցութեամբ:

***

Էրտողանի յաղթանակից յետոյ Աթէնքը շարունակում է Յունաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ կապի բազմաթիւ ուղիների աստիճանական վերականգնման ռազմավարութիւնը:  Յունաստանի վարչապետի պաշտօնակատար Իոանիս Սարմասը շնորհաւորել է Էրտողանին նամակով` թուրք ժողովրդին մաղթելով խաղաղութիւն եւ բարգաւաճում:

«Նոր դեմոկրատիա» կուսակցութեան առաջնորդ Քիրիաքոս Միցոտաքիսը երկուշաբթի Mega TV-ի եթերում ասել է, որ եթէ յաղթի Յունիս 25-ի վերընտրութիւններում, կը փորձի հանդիպել Էրտողանի հետ Վիլնիուսում կայանալիք ՆԱԹՕ-ի գագաթնաժողովի շրջանակում:

Ինչ վերաբերում է ժամկէտներին, ապա Յունիս 25-ից յետոյ սպասւում է վստահութեան միջոցների ամրապնդման միջոցների քննարկման գործընթացի վերսկսում ազգային պաշտպանութեան նախարարների մակարդակով, որին կը յաջորդեն հետազօտական շփումները եւ քաղաքական երկխօսութիւն արտաքին գործերի նախարարների մակարդակով: