Նախքան ներվելը պետք է գիտակցել և ներողություն խնդրել (Հայոց ցեղասպանության համար-Ակունքի խմբ․)

Ռագըփ Զարաքոլու

1995 թ. Տերնոն/Ա.Ն. Զարաքոլուի գործի քննության ընթացքում վերջապես ինձ հասավ արմատներով մալաթիացի հետազոտող Դընի Տոնիկյանի «Petite encyclopédie du génocide arménien» (Հայոց ցեղասպանության փոքրիկ հանրագիտարան, Geuthner, 2021) գիրքը, ում հետ ծանոթացել էի Փարիզում: Ընդգծենք նաև, որ Դընի Դոնիկյանը հայ-թուրքական երկխոսության առաջամարտիկներից է։

Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին այս երեւույթը «Հայկական հարց» լինելուց վերածվեց «թուրքական հարցի»։ 100-րդ ամյակին հայ ժողովուրդը դադարեց «զոհ» լինելուց և սրբադասվեց որպես «նահատակ»՝ խորհրդանշական սրբապատկերով, որն առաջին անգամ ցուցադրվեց Էջմիածնում։ Հայ ժողովուրդը ինչ-որ իմաստով փակել է բարոյական գերեզմանները, որոնք արդեն 100 տարի էր՝ բաց էին:

Վարպետ Սարգիսից քիչ չէինք լսել Մեսքենե ճամբարի տեղահանության երգը՝ «Հավատի համար մահացած հայը»…

Ներելը, ներվելը կարևոր հասկացություն է: Սակայն ինչպես Արմեն Սարգսյանը նշեց՝ նախքան ներվելը պետք է գիտակցել և ներողություն խնդրել:

Փոխհատուցումը կքննարկենք հետո:

Ցեղասպանության ժխտումը 100 տարի շարունակ հայ ժողովրդին բանտարկել է ցեղասպանության երեւույթի մեջ։ Բարոյական իմաստով սա նշանակում էր ցեղասպանության շարունակություն, և սա բարոյական հալածանքի դաժան շարունակությունն էր։

Էջմիածնում թուրքական պետությունը մարդկայնության դեմ գործած իր հանցագործության հետ մեն-մենակ մնաց։ Ճշմարտության ժխտումը, անշուշտ, անհեթեթություն է, սակայն անհեթեթությունն ունի նաև տրամաբանություն, այն է՝ կոծկել խնդիրը։ Հետագա փուլերի, ինչպիսիք են ներողությունը և փոխհատուցումը, տասնամյակներով կանխելը միգուցե կարող է դիտվել որպես հաջողություն: Սակայն հարկ է հարցնել՝ ի՞նչ գնով:

Ցեղասպանության ժխտումը նույնպես սպառնալիք է թե՛ հարեւան Հայաստանի, թե՛ տարածաշրջանի համար։ Սակայն հարկ է նկատել, որ սա սպառնալիք է նաև Թուրքիայի Հանրապետության քաղաքացիների և տարբեր ինքնություն ունեցողների համար։

Բայց ցեղասպանության փաստը ազգային անվտանգության խնդիր է դարձրել հենց ինքը՝ թուրքական պետությունը: Թուրքիայի Հանրապետությունը մտավ 21-րդ դար՝ Էջևիթ/Բահչելի կառավարության կողմից «ցեղասպանության պահանջների» դեմ պայքարը դարձնելով Ազգային անվտանգության խորհրդի աշխատանք։ Ցեղասպանության ժխտումը գրեթե դարձել է թուրքական պետության գոյության/չգոյության հարց։

Այնուամենայնիվ, Թուրքիան առաջին երկրներից է, որ վավերացրել է ՄԱԿ-ի ցեղասպանության կոնվենցիան անգամ ԱՄՆ-ից առաջ։ Գուցե այն պատճառով, որ դա դիտում էր որպես փակ, մոռացված գործ։ Բայց ըստ հին, անատոլիական ասացվածքի՝ «արևը ցեխով չես ծածկի»։

Այսպիսով, ինչո՞վ է պայմանավորված այս համառությունը։ Ազգային պետության ստեղծման մասին առասպելների փլուզո՞ւմն է, թե՞ թուրքական ազգայնականությունը լրջորեն վիրավորելու ու թուլանալու վախը։

Չնայած Թուրքիայի՝ 100 տարվա ազգային պետություն լինելու հավակնությանը, այն չկարողացավ լուծել նաև քրդական խնդիրը։ Ինչպես Հայոց ցեղասպանության դեպքում, ուրացումից բացի՝ այլ քաղաքականություն չառաջադրեց: Կարծեց՝ ուրացման քաղաքականությունը հաջողվել է։ 100 տարի հայերը կոտորվեցին, իսկ քրդերը պայքարեցին իրենց գոյությունն ապացուցելու համար։ Սա կարող է ընկալվել որպես պատիժ քրդերին, որոնց դերը Հայոց ցեղասպանության մեջ կանխատեսել էր պատմությունը։ Սակայն կարելի է նաև ասել՝ դա քրդերին հնարավորություն է տալիս ավելի վաղ ուշքի գալ իրականությունն ընկալելու առումով։

Շատ ցավալի է, որ ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին Սիրիայում և Իրաքում ցեղասպանությունից փրկված հայերը, ասորիները և եզդիները այժմ գտնվում են ոչնչացման եզրին։ Սպառնալիքից անդին, իրավիճակը, որում ապրում են եզդիները, միջազգային հանրության կողմից որակվել է որպես «ցեղասպանություն»:

Սակայն այս իրավիճակում մեծ պետությունների շահերի վրա հիմնված ռեալպոլիտիկն էլ դեր չի՞ խաղում։ 1915 թ. հայ ժողովրդի ապրած սարսափները Բրիտանայի և Ֆրանսիայի կառավարությունները որակեցին որպես «հանցագործություն մարդկայնության դեմ» և հայտարարեցին, որ մեղավորները կդատվեն պատերազմից հետո։ Մարդկայնության դեմ հանցագործությունների անպատիժ մնալը պատճառ դարձավ, որ այս հանցագործությունը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից առաջ և հետո հասնի Հոլոքոստի մակարդակին:

Ազգային պետություն ստեղծելու նախագծով ճամփա ընկած, այսպես կոչված «մոդեռնիստական» Միություն և առաջադիմություն կուսակցությունն օգտագործեց կրոնը զանգվածային ֆանատիզմ հրահրելու համար՝ 1914 թ. աշնանը «ջիհադ», այսինքն՝ սուրբ պատերազմ հայտարարելով։ Այսօր ծայրահեղական ​​իսլամը սպառնալիք է դարձել ողջ աշխարհի համար։ Դա կարող ենք նաև պատմության վրեժ անվանել։

Դընի Տոնիկյանի համապարփակ հանրագիտարանային աշխատանքը կարևոր աղբյուր է այս բոլոր իրողությունների տարբեր մակարդակներն ընկալելու համար։

«Գենոցիդ» վերնագրով առաջին գիրքը Այշե Նուր Զարաքոլուի հետ հրատարակել ենք 1990 թ.։ Իսկ դոկտ. Իսմայիլ Բեշիքչիի «Դերսիմի ցեղասպանությունը» գիրքն արգելվեց տպագրության հեն առաջին օրը։ Բեշիքչիի դատավարության ժամանակ Ա. Ն. Զարաքոլուն Պետական ​​անվտանգության դատարանում իր պաշտպանական ճառում ասաց՝ «Ցեղասպանության մասին չխոսելը, այլ ցեղասպանություն կատարելն ու այն ժխտելը հանցագործություն է»:

90-ականներին Դընի Տոնիկյանի աշխատանքի ժամանակ նկատեցի, որ թուրքական ազգային պետության հիմնադիրները նախկինում օրինակներ բերելով ցուցադրել են իրենց դերը Հայոց ցեղասպանության մեջ, և դա շատ կարևորեցի։ Հենց այդ ժամանակ՝ 1995 թվականին, Իվ Տերնոնն էլ հրատարակեց իր «L’Etat Criminel» գիրքը, որը 20-րդ դարի ցեղասպանությունների մասին էր։ «Հանցագործ պետություններն» այսօր խնդիր են դարձել մարդկության համար։

Դընի Տոնիկյանի ներկայացրած այս՝ «հիմնադիրների» օրինակները 20 տարի անց հաստատվեցին Թուրքիայի Հանրապետության մի պաշտպանության նախարարի կողմից։ Դա միևնույն ժամանակ նշանակում էր նաեւ ցեղասպանության երեւույթի անուղղակի ընդունում։ Առանց Հայոց ցեղասպանություն ասելու, նա ասաց՝ «Եթե դա եղած չլիներ, Թուրքիայի Հանրապետություն չէր լինի»։

https://artigercek.com/yazarlar/ragipzarakolu/bagislanmadan-once-ikrar-ve-ozur-gelir

Թարգմանեց Տիգրան Չանդոյանը

Akunq.net