«Պետք է շնչենք ոչ թե սպանելու, այլ ապրեցնելու համար». պոլսահայ մտավորականները Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմի մասին

Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև վերջին օրերի լարվածությունը նոր չէ։ Սակայն վախեցնող է այն, որ Թուրքիան հանդես է գալիս որպես այսքան շատ բռնություն տարածող կողմ։  Այս երկրում երբ ղեկավարությունները եղբայր են գտնում, հավաքվում, հայերին են թիրախավորում։

Ներկայում պատկերն այն է, որ Թուրքիան իր ողջ դինամիկայով ձգտում է առաջին շարքեր դուրս գալ՝ Ադրբեջանին էլ հետևում թողնելով։ Արդեն քանի օր է՝ համախոհ երկրի մեդիայով, առավոտյան հաղորդումներով ատելություն է տարածվում։ Դա արվում է եղբայրության կոչերով, որոնք թիրախավորում են այդ երկրում ապրող բոլոր հայերին։ Ակնհայտ է, որ հայկականությունը երկրում և աշխարհում թուրքերը հիմնականում այդպես են ընկալում։ Օրինակ՝ Թուրքիայում ապրող հայերը հավատարիմ են։ Այդ հավատարմությունը պաշտոնական խոսքից բխող սպառնալիքի վրա է հիմնված։ Սփյուռքը օտար երկրների դավադրություն է համարվում, իսկ Հայաստանը անհասկանալի, լոբբիստական աջակցություն ստացող  «ահաբեկչական»  մի երկիր է, որի նախահայրն էլ 1915 թ․ երկիրն է։ Այդպիսի եռյակով այս երկրի համար ռեֆլեքս է դարձել «Մինչև չասես՝ չես սպանել,  շարունակելու եմ սպանել» մտածելակերպը, որը չի փոխվել։ Մինչդեռ դեպքերի մասին հասարակությանն ուղղորդող քաղաքագետները պետք է իմանան, որ Սփյուռքը այստեղի հայերի մի մասնիկն է։ Անտեսում են այդ փաստը և հայերի երկիրը փորձում են վերացնել։ Երկիր, որն այստեղ ապրողների երկիրն էլ է։ Ո՞վ կարող է հակառակն ասել։

Այստեղ ապրող հայերը ինչպես միշտ լռում են, սակայն երկու օր է՝ Գում Գափուի փողոցները գրավված են ադրբեջանական դրոշով մեքենաներից լսվող բազմատեսակ ֆաշիստական կարգախոսներով հարձակման պատրաստ մի ամբոխի կողմից։

Գում Գափուում, Ստամբուլի մյուս թաղամասերում, ինչպես նաև այդ մասին լսած կղզիներում ապրող հայերբ արդեն սովորական դարձած տագնապի մեջ են, և հայտնվել են փակուղում՝ պետք է խոսեն քաղաքական վերնախավի լեզվով։  Նրանց մեղքը ո՞րն է։ Պատերազմի համար ծնված երիտասարդ հայերի ու ադրրբեջանցիների մեղքը ո՞րն է։ Երբ նրանց ուղարկում եք մահվան դուռը, ոչ անցյալը կմաքրվի, ոչ էլ ապագան մաքուր կմնա։ Այս պահին Թուրքիան, որը  ոչ պատերազմի տերն է, ոչ էլ՝ այդ երեխաների, կրկին պատրաստվում է նրանց զոհել, ինչպես՝ 1915 թ․։

Գիտեմ, որ Թուրքիայում, ինչպես նաև աշխարհի մյուս վայրերում ապրող հայերից ոչ մեկ չի ցանկանա, որ որևէ մեկի արյունը թափվի, քանի որ հայերը գիտեն, թե ինչ ժառանգություն է թողնում թափվող արյունը ապագա սերունդների վրա։ Ինչպես որ մի թուրք երիտասարդի արյունը թափվելիս ամբողջ թուրք հասարակության սրտից է արյուն կաթում, ինչպես որ քուրդ երիտասարդի արյունը թափվելիս քուրդ հասարակության սիրտն է արնահոսում, այնպես էլ հայ երիտասարդի արյունը թափվելիս հայ հասարակության սրտից է արյուն կաթում, Թուրքիայում, Սփյուռքում և Հայաստանում ապրող բոլոր հայերը ներառյալ։

Ես՝ որպես Թուրքիայում ապրող հայ գրող, այդպես եմ մտածում, շատ լավ գիտեմ, որ իմ եղբայրներն էլ են այդպես մտածում։ Դա էլ ցույց է տալիս, որ մենք բոլորս նույն տեղից ենք արնահոսում։  Պատերազմի ու ատելության լեզուն լավ բան չէ։ Մենք պետք է շնչենք, ոչ թե սպանելու, այլ ապրեցնելու, ոչ թե պատերազմելու, այլ խաղաղության համար։

Թուրքիայում որոշ հարցերի ժամանակ հասարակությունը շատ արագ հավաքվում է պաշտոնական թեզերի շուրջ, և հայերի ու քրդերի հետ կապված հարցերը գլխավորում են այդ ցուցակը։ Բացարձակ կողմնակալություն կա, և ոչ մեկին չի հետաքրքրում, թե ինչ է տեղի ունենում իրականում, որոնք են խնդրի մանրամասները, մարդկային սահմանները։ Պետական կամ հասարակական պաշտոնյաները և կազմակերպությունները մի բան են ասում, և բոլորը, այդ թվում՝ լրագրողները, դրանք ճշմարիտ են համարում և քննարկումներ կազմակերպում։

Օրինակ՝ Ղարաբաղի հայերը Ղարաբաղում (Արցախ-Ակունք խմբ) գրեթե երեսուն տարի դե ֆակտո պետություն ունեն, որը  միջազգային իրավունքի տեսանկյունից թեև ճանաչված է, սակայն այնպես են խոսում, կարծես «բռնագրավում» շարժումը նոր է սկսվել։ Ինչու՞ հիմա, ինչու՞ այսօր, ոչ մեկ չի հարցնում։ Ոչ մեկ չի ուսումնասիրում, թե պատմական առումով ինչպես հասանք այս վիճակին»։

Անմիջապես ընդունվեց այն տեսակետը, թե առաջին հարվածը հայերն են հասցրել, և կրկին ոչ մեկ, այդ թվում՝ լրագրողները, չքննեցին դրա հավաստիությունը։ Ոչ մեկ չհարցրեց, թե եթե առաջինը հայերն են կրակ արձակել, ապա ինչպես եղավ, որ  ադրբեջանական բանակը ակնթարթորեն հարյուրավոր կիլոմետր շփման ողջ գծի երկայնքով գործողություն նախաձեռնեց, և մի՞թե դրա համար նախնական պատրաստություն պետք չէր։ Ամենաանաչառ համարվող լրագրողներն անգամ դա չարեցին։ Օրինակ՝ նույնիսկ հարգված որոշ գրողներ, իբր թե երկրում այդ դեպքի շուրջ ուժեղ հակապատերազմական մթնոլորտ էր տիրում, այդ շովինիստական մթնոլորտը անտեսեցին և «անիրատեսական համարվող ոչ պատերազմին» մոտեցումը քննադատեցին, 90-ական թթ․ սկզբում տեղի ունեցած Խոջալուի ջարդերի (Խոջալուի դեպքեր -Ակունք խմբ) մասին հիշեցնելով՝ կրակի վրա յուղ լցրեցին, փորձեցին խաղաղասերների ջանքերը հօդս ցնդեցնել։

Թուրքիայի հայերը արդեն իսկ տասնյակ տարիներ շարունակ ապրում են այդ վախը սրտում, իսկ այսպիսի թեժ ժամանակներում այդ վախը պատում  է նրանց։  Դա պարանոյիկ վախ չէ, այլ պատմական և առօրեական բազմաթիվ կոնկրետ օրինակների, փորձի վրա է հիմնվում։ Կարծես հենց Թուրքիան է պատերազմում, արձագանքում է այնպես, կարծես ուղիղ իր վրա են հարվածում։ Դրա համար որպես հիմնավորում են բերում «Մեր ազերի ցեղակիցների հետ պատմական և մշակութային կապերը»։ Մեծ հարգանքով եմ վերաբերում ադրբեջանական մշակույթին և մարդկանց, սակայն կարծես բոլորը մոռացել են թուրքերի և հայերի միջև ով գիտե քանի անգամ ավելի խորը և շերտավորված մշակութային և այլ կապերի մասին, բոլորը դեպքերին նայում են ցեղի, հետևաբար՝ խտրականության տեսանկյունից։ Այդ վիճակում էլ իհարկե Թուրքիայում ապրող հայերը իրենց տանն անգամ ապահով չեն զգում, անհանգիստ են, վախերի մեջ։

Իշխանությունը չի կարողանում առանց թշնամու

Մենք՝ մի բուռ ստեղծագործ հայերս, եթե մի բան ենք ասում, երեքը կուլ ենք տալիս՝ մտածելով, որ այս պայմաններում մեր գլխին մի բնա չգա հանկարծ, մեկս մյուսին զգուշացնում ենք ու ասում՝ ուշադի՛ր եղիր, ուշադի՛ր գրիր։

Գում Գափուում մեքենաներով, դրոշներով իրականացվող երթը Թուրքիայում արդեն իսկ դժվար պայմաններում ապրող Հայաստանից եկած գաղթականներին (այդ մարդկանց իսկական հայրենիքն այստեղ է) է թիրախավորում, և այդ պատճառով երթը շատ մտահոգեցնող է։ Հատկապես երբ հիշենք անցյալում տեղի ունեցած Սեպտեմբերի 6-7-ի պոգրոմները, ավելի լավ կհասկանանք, թե այդպիսի ցույցերը ինչպես են արագորեն մեկական գնդակի վերածվում։ Ես հավատում եմ, որ այդպիսի փողոցային գործողությունները չեն արվել առանց  լիազոր շրջանակների հաստատման։

Ամենայն հավանականությամբ ցանկացել են մի փոքր ուժի ցուցադրություն անել, սակայն դա ճանապարհ չէ, ոչ մեկին էլ օգուտ չի տա։ Թուրքիան, իհարկե, կովկասյան քաղաքականությունն է վարում, սակայն ի վերջո այդ խնդրում մենք երրորդ կողմ ենք, գուցե միջնորդի  դեր կատարեինք, որ ավելի արդյունավետ կարող էր լինել, իսկապես անհասկանալի է նման միլիտարիստական դիրքորոշումը։

Հասկանում եմ՝ ներկայիս իշխանությունը չի կարող առանց թշնամու։ Նա պետք է անընդհատ ստեղծի լարված քաղաքական մթնոլորտ, ներքին ու արտաքին թշնամի և թշնամիներ, սակայն այն, որ ողջ երկիրը մի վայրկյանում այդքան հեշտ տրվեց այդ մթնոլորտին, անգամ ընդդիմադիր համարվողները պաշտոնական այդ դիրքորոշմանը համահունչ դիրքորոշում որդեգրեցին, ըստ իս, ապացուցում է, թե ինչպես է այնտեղ ազգայնականությունը գլուխ բարձրացնում։

Չափազանց անհանգիստ գործընթաց է։ Բարկացած եմ։ Դա ակնհայտ կազմակերպված գործընթաց է։

Երկու շաբաթ առաջ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարն ասել էր, որ «տարածաշրջանում ջիհադիստները նախապատրաստվում են»։ Դա տեղ չգտավ մեր մամուլում, սակայն «Ղարաբաղում կա Քրդական աշխատավորական կուսակցության ճամբար» վերնագրով հոդված տպեցին։ Այսօր Ղարաբաղում պատերազմում են ջիհադիստները։ Իզուր տեղը երիտասարդներ են մահանում։ Շատ բարկացած եմ և տխուր։

http://bianet.org/bianet/siyaset/231802-oldurmeye-degil-yasatmaya-uflemeliyiz-nefesimizi?bia_source=rss