Ռեմբետիկո երաժշտական ոճի լեգենդներից Մարիկա Նինուն

Հերա Ցուրու

Ռեմբետիկո երաժշտական ոճի լեգենդներից է Մարիկա Նինուն, որի իսկական անունը Էվանգելինա Ադամյան է։ Որոշ աղբյուրների համաձայն՝ նա ծնվել է 1918 թ․ Կովկասում, որոշ աղբյուրներ էլ գրում են, որ նա ծնվել է Ստամբուլում կամ Սալոնիկում։ Իրականությունն այն է, որ նա ծնվել է 1922 թ․՝ նավի մեջ, երբ մայրն ու քույր-եղբայրները գաղթում էին, մեծացել Պիրեայի Կոկինիա քաղաքում հայ գաղթականների հիմնադրած թաղամասում։

Էվանգելինայի մայրը՝ Վարդը կամ Գյուլյան, 1922 թ․ Կիլիկիայի Սիս քաղաքից (ներկայիս Քոզանը) փրկվել է և 8-ամյա որդու և երկու դուստրերի հետ գաղթականներին տեղափոխող Էվանգելիստրիաս նավն է նստել։ Հայրը եղել է կեսարացի ժամագործ Հայկ Ադամյանը։ Նա այն մարդկանց շրջանում էր, ովքեր սպանվել էին այն տարիներին, որոնց մասին ասում են․ «Գրողը տանի այս ամենի պատճառ հանդիսացածներին»։ Վարդը իր հղիության վերջին ամսում է եղել։ Կիլիկիա-Իզմիր-Պիրեա ճանապարհին սկսում են ցավերը, և ծնվում է աղջիկը։ Կանայք, որ տեսնում են երեխայի կապտած մարմինը, մտածում են, որ երեխան չի ապրի և նրան դնում են նավի նկուղում։ Սեպտեմբերյան մի օր նավը հասնում է Իզմիր, որը կրակի ճիրաններում էր հայտնվել։ Մի որոշ ժամանակ բաց ծովում մնալուց հետո ճանապարհ է ընկել դեպի Միդիլի կղզի, սակայն երբ նավի անձնակազմին թույլ չեն տվել մոտենալ կղզուն, նավն այնտեղից ուղղվել է դեպի Աթենք։ Նորածինն այդքան դժվարություններից հետո անգամ, համառորեն ողջ է մնացել։ Նավապետը նավում գտնվող հայ քահանայից պահանջել է անմիջապես կնքել փոքրիկին՝ մտածելով, որ եթե նա մահանա, ապա այս աշխարհից հեռանա որպես քրիստոնյա։ Նավապետը դառնում է  աղջկա կնքահայրը և նավի պատվին անունը դնում՝ Էվանգելինա։

Նրա ընտանիքի աղքատ տարիներն անցնում են Կոկինիայում, որտեղ ապրում էին հազարավոր գաղթական հույներ և հայեր։ Էվանգելինան այնտեղ հաճախել է հայկական Զավարյան նախակրթարան։ Նրա արվեստագետի կերպարին և զուլալ ձային ուշադրություն է դարձրել ուսուցիչը, որի խորհրդով աղջիկը մադոլին նվագել է սովորել։ Համայնքի Սրբոց Յակոբեանց եկեղեցու երգչախմբում նա իր երկու քույրերի հետ պատարագների ժամանակ հոգևոր երգեր է կատարել։ Նա իր քույրերի և հարևանների հետ մասնակցել է  դանիացի միսիոներների կողմից բացված կարի և ասեղնագործության դասերին, սակայն տարիների ընթացքում որոշել է, որ իր հասակակիցների նման դերձակ դառնալ չի ցանկանում։ Գիշերները շրջակայքում նոր բացված ռեմբետիկոյի ակումբների դռների մոտ իր լսած երգերն է անգիր արել, իսկ առավոտյան իր դասընկերների մոտ երգել դրանք։

Պիրեայի, Նիկեայի, Կոկինիայի պանդոկներից տարածվում են ռեմբետիկոյի ըմբոստ, մեղսալի հնչյունները։  Էվանգելինան ականջ է դրել ամեն տեղ, որտեղ լսել է այդ հնչյունները։ Մեգարոն փողոցի 50 հասցեում բնակվող Էվանգելինայի ընտանիքին հուզել են նրա փախուստները։ Հարևանները օր օրի գեղեցկացող երիտասարդ աղջկան նայում էին անհանգստությամբ։ Մտահոգվելով, թե աղջիկը վատ ճամփա չբռնի, որոշում են, որ կարճ ժամանակում պետք է նրան ամուսնացնել։ 1939 թ․ 17 տարեկան Էվանգելինային շատ շտապ ամուսնացրել են փականագործ Հայկ Մեսրոպյանի հետ, որը Կոկինիայում խանութ ուներ։ 1940 թ․ ծնվել է նրանց որդին՝ Հովհաննեսը, սակայն նրա ամուսնությունը հաջող չի եղել։ Դեռ հինգ տարի չանցած՝ բաժանվել են։ 1946 թ․ Հայկը Պերիայի նավահանգստից Բաթումի վրայով եկել է Հայաստան, սակայն Էվանգելինան ու Հայկը երբեք պաշտոնապես չեն բաժանվել։ Հովհաննեսը մեծանում է մոր հետ, իսկ Հայկը Հայաստանում նոր ընտանիք է կազմում և հինգ երեխա ունենում։

Էվանգելինան 1946 թ․սկսել է աշխատել 1944 թ․ ի վեր ծանոթ Նինո մականունով ակրոբատ Նիկոս Նիկոլաիդիսի հետ։ Այն ժամանակ, երբ Նիկոլաիդիսը Սալամին նավահանգստում ծովագնացների համար ներկայացումներ է տվել, Էվանգելինան նախ  գանձապահ է եղել, ապա սկսել է երգել։  Այդպես ստեղծվել է երկու արվեստագետների «Նինո դուետ»-ը։ 1947 թ․ խմբին է միացել նաև Էվանգելինայի որդին, և խումբը կոչվել է «Երկուսուկես Նինո»։ Էվանգելինան կյանքի այդ հատվածում ամուսնացել է Նիկոյի հետ։

Ժամանակի թուրքերեն երգերի նկատմամբ հատուկ վերաբերմունք ունեցող Սալամին կղզու ծովային շտաբի ծավակալը մի անգամ Էվանգելինային խնդրել է թուրքերեն երգեր կատարել։ Արվեստագետը փոքր-ինչ վախվորած, մի քիչ վարանումով իր մայրիկից լսած մի երգ է երգել և այդ օրը առաջին քայլն արել դեպի իր լեգենդար կարիերան (https://www.youtube.com/watch?v=I78t_GooEVI):

Երիտասարդ կնոջ տաղանդը գրավել է պատահաբար այնտեղ եղած Պետրոս Կիրյակոսի (1899-1984 թթ․ ապրած հույն դերասան և երգիչ) ուշադրությունը։ Պետրոսը Էվանգելինային ծանոթացրել է երգահան Մանոլիս Հիոտիսի հետ։ 1948 թ․ Էվանգելինան թողարկել է իր առաջին ձայնագրությունը «Ժամերով գաղտագողի քեզ եմ նայում» ( Ώρες σε κρυφοκοιτάζω) (https://www.youtube.com/watch?v=wytmm0ea-mg), դրանից հետո «Քեզ կասեմ իմ գաղտնիքը» (Θα σ’ το πω το μυστικό μου) (https://www.youtube.com/watch?v=bPmhm7j_jTE): Դրանք առաջին երգերն են, որոնցով նա մուտք է գործել երաժշտական աշխարհ։

Երգչուհուն պետք էր նոր անուն։ Մարիկա անունը նրան տվել է դարի թատերական աշխարհի աստղ Մարիկա Կոտոպուլիի երկրպագուն եղած Նինոյի թատերագետ մայրը, իսկ ազգանունը ակրոբատ ամուսնու՝ Նիկոյի ազգանունն է։ Այսպես Էվանգելինա Ադամյանը դարձել է Մարիկա Նինու։

Հետագա տարիներին Մարիկա Նինուն Հունաստանի հայտնի ռեմբետիկոյի և լաիկոյի (ժողովրդական երաժշտություն) ասպարեզում եղած արվեստագետների շրջանում առաջատար է դարձել։ Ազգությամբ հրեա իզմիրցի մեծ արվեստագետ Ռոզա Էսքենազիի աջակցությամբ նա ծանոթացել է «Allilovoithia»  երաժիշտների միության հետ։ Կարճ ժամանակ անց սկսել է ձայնագրվել միության հիմնադիրներից Վասիլիս Ցիցիանիսի հետ։

Մարիկա Նինուն Ցիցիանիսի հետ փայլուն գործունեության ժամանակ աշխատում է այնպիսի արվեստագետների հետ, ինչպիսիք են՝ Գիորգոս Միցակիսը, Յանիս Պապայանուն, Ապոստոլոս Կալդարասը, Գերասիմոս Կլուվատոսը, Ապոստոլոս Խակիհրիստոսը, Կոստաս Կապլանիսը և այլք։ Սակայն Վասիլիս Ցիցիանիս հետ նրա համագործակցությունը ռեմբետիկոյի պատմության ամենաանմոռանալի էջերն են։

1951 թ․ հոկտեմբերին Ստամբուլում Ցիցիանիսի և Մարգարոնիի հետ միասին ելույթ է ունեցել Կասաբլանկա խաղատանը, որտեղ անցկացրած հիանալի գիշերներից հետո Ցիցիանիսը մեկ գիշերվա մեջ վաստակում էր 3 ոսկե լիրա, Մարիկան՝ 2, Մարգարոն՝ 1։ Իր հավաքած գումարով Մարիկան իր ընտանիքի համար Էգալեոի շրջանում մի նոր տուն է կառուցել։

1954 թ․ հայտնի է դառնում, որ նախ եղբայրը՝ Պարգևը, ապա ինքը քաղցկեղով հիվանդ են։ Նույն տարում նա որոշել է երկու անգամ Ամերիկայում շրջագայություններով հանդես գալ՝ առաջինից ստացված հասույթով եղբոր չորս հոգուց բաղկացած ընտանիքին աջակցելու, իսկ երկրորդով էլ՝ իր առողջական խնդիրները լուծելու համար Ամերիկայում երևան եկած նոր մեթոդները փորձելու։ Մարիկան, որը շատ բարդ շրջան էր ապրում, իր ամենավերջին շրջագայությունը Ամերիկայում արել է 1956 թ․։

Ութ տարվա ձայնագրության փորձ ունեցած արվեստագետը 1957 թ․ փետրվարի 23-ին քաղցկեղի պատճառով մահացել է։ Իր ցանկության համաձայն՝ նրան թաղում են 1956 թ․ մահացած եղբոր կողքին։ Նրանք թաղվել են Սհիստոս Կորիդալոս գերեզմանատանը, որը հետագայում անհետացել է այստեղ արդյունաբերության զարգացման հետևանքով։ Նրանց երկուսի գերեզմանները, հայտնի չէ թե երբ, անհետ կորչել են։ Ներկայում որևէ հետք, որևէ ոսկոր չի մնացել։

Վասիլիս Ցիցիանիսը իր մուսա Մարիկայի հուղարկավորությանը չի մասնակցել։ Նրանց երկուսի կենդանի սերը արվեստագիտական շրջանակների շուրթերին էր։ Նինուն Ամերիկա կատարած իր առաջին շրջագայությունից Հունաստան վերադառնալուց հետո Ցիցիանիսի հետ միայն մեկ անգամ է հանդիպել։ 1956 թ․ ամանորյա մի կիրակի օր Ցիցիանիսն այցելել է արվեստագետի՝ Էգալեոյում գտնվող տուն։ Մարիկան իր մասին ասել է․ «Ապրել եմ աստղի նման»։ Այդ խոսքերը  դառնում են Ցիցիանիսի՝ իր մուսային նվիրված երգի առաջին բառերը «Կիրակի օրով քեզ ճանաչեցի, կիրակի օրն էլ քեզ կորցնում եմ, թող իմ մահվան օրն էլ կիրակի լինի, ապրեցիր աստղի նման ու անհետացար»։ Իր մուսային նվիրված այս երգը հրաժեշտ էր և ներողության հայցում՝ Մարիկայից, որն իր տեղն էր գտնելու ռեմբետիկոյի պատմության մեջ։ (https://www.youtube.com/watch?v=wmqJs3UtZQg)

Մարիկա Նինուի վերջին ճանապարհորդությունը չի եղել Ռեմբետիկո (1983) ֆիլմում նկարագրվածի պես, ֆիլմ, որի ռեժիսորն է Կոստաս Ֆերիսը, իսկ Սոտիրիա Լեոնարդուն էլ խաղացել է գլխավոր՝ Մարիկայի դերը։ (https://www.youtube.com/watch?v=aiucjWzxx44)։ Ֆիլմի թաղման հատվածում Կոկինիայից և Անատոլիայից ծագած ողբեր են հնչում, բայց իրական կյանքում եղածները տարբեր են։ Մարիկային շատ մոտ շրջապատի ու ընտանիքի անդամների նախաձեռնությամբ նրա մարմինը հողին է հանձնվել Սուրբ Յակոբեանց եկեղեցու քահանան։ Այդ եկեղեցու երգչախմբում նա փոքր հասակում հոգևոր երգեր  է կատարել։ Ֆիլմում Մարիկա Նինուի ձայնը երգիչ և թատերագետ Սոտիրիա Լեոնարդուի միջոցով է ներկայացվում։ (https://www.youtube.com/watch?v=aXJQmTSptCc&feature=emb_logo) Իր այս դերի շնորհիվ արվեստագետը 1983 թ․ Սալոնիկի կինոփառատոնի ժամանակ արժանացել է «Ամենալավ դերասանուհի» մրցանակին։ Լեոնարդուն ֆիլմից հետո մեծ համբավ է ձեռք բերել։ Նա դաժան հիվանդությունից մահացել է 2019 թ․ նոյեմբերին։

Մարիկան տասը տարվա իր կարիերայի ընթացքում այնպիսի մի լեգենդ է դարձել, որին կարելի է նախանձել։ Նա ընդհանուր 174 երգ է ձայնագրել։ Այդ երգերի 2/3-ը Ցիցիանիսին էին, մյուսները՝ տարբեր հույն արվեստագետներինը։ 78 պտույտ ձայնագրերում  Մարիկա Նինուն Ցիցիանիսի հետ ձայնագրել է 119 երգ, որոնցից 34-ը ներկայացված են «His Master’s Voice»-ում, 37-ը՝ «Columbia»-ում, 8-ը՝ «Odeon»-ում, 6-ը  «Parlophone»-ում, 12-ը՝ «Melody»-ում, 20-ը «Liberty America»-ում և 2-ը՝ «Apollo Australia»-ում։

Ռեմբետիկոն մեկ ուրիշ անվանումն է այն բանի, որ այս կյանքից կառչեն 1915 թ․ Հայոց ցեղասպանությունից, Փոքրասիական աղետից հետո իրենց հայրենիքից կտրված ու գաղթի ճամփան բռնած, իրենց արտագաղթած վայրում թշվառության մեջ ապրած, ամեն տեղ արհամարված մարդիկ։ Ռեմբետիկոյի կարևոր մի մասն էլ Սիսում ծնված Վարդի և կեսարացի Հայկի աղջիկ Էվանգելինա Ադամյանն է։

Աղբյուրներ

«Նոր աշխարհ» տարեգիրք, (Արարատ) 2004

Ալեն Ասատուր Էբեյանի հուշերը (Quin Minasyan 2012)

Makale Resimi: Evangelia Margaroni Arşivi 1951 İstanbul – Marika Ninou Vasilis Tsitsanis ve Evangelia Margaroni

https://yakindoguyazilari.com/ira-tzourou-yazi-rebetiko-muziginin-efsanelerinden-marika-ninou/?fbclid=IwAR2YO4ci1a2nHsZd2ArotCab85KmngtkKQCzpC0Aa94fAcl0AKr99uFrmW8

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net