Ուշ հայտնաբերեցի Մարդինը, բայց շատ սիրեցի

Բյուլենթ Ջանքուրթ

Հեռվից Մարդինը մի քաղաք է, որն ունի  աշխարհագրական յուրահատկություն և յուրահատուկ ճարտարապետություն, իսկ երբ ներս ենք մտնում, տեսնում ենք գրավիչ մի քաղաք, որտեղ առկա են տարբեր քաղաքակրթությունների, մշակույթների և կրոնների հետքերը։

Սխալ չի լինի ասել, որ ես ճանապարհորդ եմ, քանի որ այցելել եմ Թուրքիայում և արտասահմանյան երկրներում գտնվող բազմաթիվ տեղեր, սիրում եմ ճանապարհորդել։ Սակայն անցած շաբաթ հասկացա, որ որպես ճանապարհորդ` մեծ թերություն եմ ունեցել, քանի որ Մարդին առաջին անգամ միայն անցած շաբաթ գնացի։  Ինքս ինձ վրա շատ բարկացա այն բանի համար, որ մինչ օրս չեմ եղել այդ հնագույն քաղաքում։ Ինչևէ, սխալն ուղղելու համար երբեք ուշ չէ։ Թեկուզ և ուշացումով, այնուամենայնիվ հայտնագործեցի Մարդինը, և հանեցի այդ խարանը իմ վրայից։ Կնոջս և 10 տարեկան աղջկաս հետ միասին գնացի Մարդին և հիացմունք ապրեցի։  Այն ունի հոյակապ աշարհագրական դիրք, հիասնալի ճարտարապետություն և հիասքանչ պատմություն։ Հարավարևելյան Անատոլիայի (Արևմտյան Հայաստան-Ակունքի խմբ․) ամենահայտնի քաղաքներից մեկը՝ Մարդինը, մի շարք քաղաքակրթությունների, մշակույթների և կրոնների բնօրրանն է եղել։ Իր մզկիթներով, եկեղեցիներով, տաճարներով, դամբարաններով և միայն իրեն հատուկ ճարտարապետությամբ հայտնի այս քաղաքն անպայման տեսնել է պետք։ Քաղաք ոտք դնելուն պես դուրս ենք գալիս ճանապարհորդության դեպի տարբեր քաղաքակրթություններ և մշակույթներ։ Այդ ճանապարհորդության ժամանակ ձեզ ուղեկցում են բարեհամբույր մարդինցիները։  Բացի մարդինցիներից՝ մեզ ուղեկցում էր նաև արհեստավարժ մի ուղեկցորդ՝ Էլիֆ Էրոլը․․․ Նա արվեստի պատմության մասնագետ է, նրա հետ մենք ոչ միայն շրջեցինք քաղաքում, այլև նա մեզ բավականին մանրամասն տեղեկություններ հաղորդեց Մարդինի և նրա պատմության վերաբերյալ։ Հիանալի ուղեկցորդ Էլիֆին մեկ էլ այս հոդվածով եմ ցանկանում շնորհակալություն հայտնել։

Մարդինի տները

Մարդինում առաջին հերթին պետք է այցելել փողոցների արանքներում ծվարած տներ։ Հենց Մարդինի տներն են, որ ամենալավն են արտացոլում քաղաքի պատմությունն ու մշակույթը։  Մազըդաղըի հարավային փեշերին կառուցված տները  քաղաքին հիանալի տեսք են հաղորդում։ Քաղաքից դեղին կրաքար է հանվում։ Մարդինի տները տեղ են գրավում քարագործության ամենագեղեցիկ օրինակների շարքում։ Երբ տեսնում ենք նեղլիկ փողոցներում սովորաբար մեկը մյուսի մեջ մտած, աշխարհում նմանը չունեցող և մինչև մեր օրեր հասած տները, չազդվելն անհնար է դառնում։

Բացի այդ՝ պատմական քաղաքը հեռվից էլ է շատ գեղեցիկ։ Մարդինը տարբեր կրոնների և մշակույթների քաղաք է, ինչի պատճառով այնտեղ կան բազմաթիվ մզկիթներ, եկեղեցիներ և տաճարներ, որոնք պետք է տեսնել։ Մեր շատ լավ երկօրյա շրջագայությունը Մարդինում սկսեցինք Քասըմիյե մեդրեսեից (իսլամական հոգևոր դպրոց-Ակունք խմբ․)։ Դրանից հետո գնացինք Մարդինի թանգարան, որտեղ տեղեկություններ ստացանք Մարդինի հնագույն պատմության վերաբերյալ։ Իհարկե անհնար էր վերադառնալ՝ առանց տեսնելու Զինջիրիյե (Իսա բեյ) մեդրեսեն, Ուլու ջամին և ներկայում դեռ ակտիվ գործող ասորական Դեյրուլզաֆարան տաճարը։

Շրջեցինք, տեսանք, հիացանք

Քասըմիյե մեդրեսե․ մեդրեսեի կառուցումը սկսվել է Արթուքլու բեյության ժամանակաշրջանից և ավարտին հասցվել ակ-կոյունլու ղեկավար Ջիհանգիրօղլու Քասըմ փադիշահի ժամանակ։ 14-րդ դարում տաշած քարերով կառուցված և մինչ օրս կանգուն մնացած սույն երկհարկանի մեդրեսեն գմբեթավոր է, ունի մեկ բաց բակ։ Կառույցի վրա կան հիասքանչ քարե փորագրություններ և քանդակներ․ այն համարվում է Մարդինի կառույցներից ամենամեծը։

Զինջիրիյե (Իսա բեյ)  մեդրեսե․ ժողովրդի մեջ Զինջիրիյե կամ Իսա բեյ անունով հայտնի մեդրեսեի իսկական ավանումը Սուլթան Իսայի մեդրեսե է։  Այն 1385 թ․ Մարդինի կառավարիչ՝ վերջին Արթուքլու բեյ Մելիք Նեջմեթթին Իսա բին Մուզաֆֆեր Դավուդ բին Էլ Մալիք Սալիհի կողմից է կառուցվել։ Մեդրեսեի գմբեթները շատ հեռվից անգամ ուշադրություն են գրավում։ Մեդրեսեն հիանալի ակուստիկա ունի, իսկ Կապադովկիայից բերված քարերի միջոցով ապահովվող լուսավորվածությունն էլ շատ հետաքրքրական է։ Մզկիթի հենց մեջտեղում գտնվող քարերը լույս են կլանում և լուսավորում ներսը։

Դեյրուլզաֆարան վանքը․ այն գտնվում է քաղաքից չորս կմ հեռավորության վրա՝ Մարդինի հովտում, տաճարի վերաբերյալ տեղեկությունները մենք ստանում ենք հոգևորական Գաբրիելից։ Երեքհարկանի վանքում 5-րդ դարից ի վեր տարբեր ժամանակահատվածներում զանազան բաներ են ավելացվել, իսկ այսօրվա տեսքն է ստացել 18-րդ դարում։ Վանքը կառուցվել է մեր թվարկություն առաջ՝ որպես արևային տաճար․ ավելի ուշ հռոմեացիների կողմից օգտագործվել է որպես ամրոց, որի վրա էլ կառուցվել է վանքը։ Երբ հռոմեացիները հեռացել են, Սուրբ Շլեյմունը այնտեղ է բերել որոշ սրբերի ոսկորներ և ամրոցը վանքի վարածվել։

15-րդ դ․ հետո վանքի շուրջ աճող զաֆրան բույսի անունով այն սկսել է հիշատակվել որպես Դեյրուլզաֆարան (Զաֆրանի վանք)։ Դեյրուլզաֆարան վանքը մեր օրերում ասորական եկեղեցու նշանավոր կրոնական կենտրոններից մեկն է։ Մարդինի մետրոպոլիտի նստավայր Դեյրուլզաֆարան վանք ասորիները գալիս էին աղոթելու և օրհնություն ստանալու։

Պղնձագործների շուկան․ Հայտնի պղնձագործների շուկան էլ մարտահրավեր է նետում ժամանակին։ Մի ժամանակ Մարդինում օգտագործված խոհանոցային իրերը և սպասքի պարագաները գրեթե ամբողջությամբ պղնձից են եղել․ պղնձագործությունը շատ զարգացած էր Մարդինում։ Ներկայում այնտեղ,  ինչքան էլ որ բնակչության մեծ մասը զբաղվում է նվերներ պատրաստելով, պղնձագործությունը դեռևս ապրում է, և շուկան էլ ակտիվորեն ծառայում է քաղաքին։

Հնագույն քաղաք Դարան․ Այն գտնվում է քաղաքից մի փոքր հեռու՝ 30 կմ,  սակայն այն պետք է անպատճառ տեսնել։ Հնագույն քաղաքը, որը գտնվում է Օղուզ գյուղում, Բարձր Միջագետքի ամենակարևոր բնակավայրերից մեկն է եղել։ Անաստասիուս կայսեր (491-518) 505 թ․ նախաձեռնությամբ՝ այն կառուցվել է որպես ռազմական նպատակներով օգտագործվող կայազորային քաղաք Արևելահռոմեական կայսրության արևելյան սահմանը սասանյաններից պաշտպանելու համար։ Ժայռի մեջ փորված կառույցներից կազմված այս հնագույն քաղաքի շրջակայքը պահպանվել է 4 կմ աշտարակով։

Հետաքրքիր գյուղը և արտասովոր պիցցերիան

Մի փոքր էլ խոսեմ այն մասին, թե ինչեր կերանք և խմեցինք Մարդինում։ Նախևառաջ Միդյաթի ճանապարհին «Kafro’s Pizzeria»-ից սկսեցինք։ Քաֆրո (Էլբեղենդի) գյուղում գտնվող պիցցերիան դարձել է գյուղի խորհրդանիշը։ Գյուղն էլ մեր իմացած գյուղերից չէ։ Ամառանոցներից կազմված գյուղում ձեզ զգում եք՝ ինչպես Ստամբուլի լյուքս վայրերից մեկում։ Գյուղում կան 10-15 ամառանոցներ, ի վերջո «Kafro’s Pizzeria»-ն կա։ Ճաշացանկից պատվիրեցինք յոթ տարբեր պիցցաներ։ Բոլորը հիանալի էին։ Կյանքումս առաջին անգամ քենգեր կերա։ Քենգերով պիցցան էլ համեղ էր, սակայն ամենալավը «Քաֆրո» պիցցան էր։

Տիկին Էբրուն քաղաքի զարգացման գործում մեծ ներդրում է ունեցել

Եթե Մարդինում ցանկանաք մեկ գիշեր գողանալ ձեզնից, ձեր հասցեն պետք է լինի Մուրադ Սերսիսի առանձնատունը։ Առանձնատան տերը մարդինցի ձեռնարկատեր Էբրու Բայբարա Դեմիրն է։ Նա 1888 թ․ կառուցված դղյակում տեղացի կանանց հետ մատուցում է տեղական ուտեստներ։

Ուտեստները մատուցվում են պղնձե ամանեղենի մեջ։ Տիկին Էբրուն իր այս նախաձեռնությամբ առանձնատան անունը աշխարհահռչակ է դարձրել և մեծ ներդրում ունեցել քաղաքի զարգացման գործում։ Բացի այդ՝ խորհուրդ կտամ գնալ նաև «Yasemin Pide ve Lahmacun Salonu», «Seyr-i Merdin», «Rıdo Kebap Salonu», «Yusuf Usta ve Sadık Künefe»։

https://www.sabah.com.tr/turizm/2019/12/01/mardini-gec-kesfettim-ama-cok-sevdim?fbclid=iwar3rikiu81tzb8uma6zqglpfgicocqdimfgrfheixms4dcmyg4n3qcevgh8

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net