Մարդին մեկ էլ նոյեմբեր ամսին այցելեք, աշնան դեղին երանգներով ներկված այդ օրերին․․․ Իր յուրօրինակ ճարտարապետությամբ Միջագետքի ամենահին բնակավայրերից համարվող քաղաքը դեպի հարավ-արևելք կատարվող մշակութային շրջագայությունների կենտրոնում է։
Ֆաթուշ Փուր
Օրըստօրե ապացուցվում է, թե մեր երկիրը ինչքան արժեքավոր տարածքներ ունի։ Գյոբեքլիթեփեից (Պորտասար-Ակունքի խմբ․) հետո նրան շատ նման և նույն տարիքի մի տաճար էլ է հայտնաբերվել Մարդինի Դերգեչիթ գավառի Ըլըսու թաղամասում։ Մարդինի թանգարանի տնօրինության կողմից 2012 թ․ սկսված հնագիտական պեղումների արդյունքում հայտնաբերված տաճարը ենթադրաբար ունի 11 հազար 300 տարվա պատմություն և պատկանում է նեոլիթյան ժամանակաշրջանին։
Մարդինը պատմության ամբողջ ընթացքում 25 քաղաքակրթությունների բնօրրան է եղել՝ շումերական, աքադական, բաբելոնյան, խեթական, ասորական, հռոմեական, աբբասյան, սելջուկյան, օսմանյան և այլն։ Այս բոլոր քաղաքակրթությունների ազդեցությունները անցյալից հասել են մեր օրեր։ Այն հիմա էլ զանազան կրոնական, էթնիկ մշակույթների բնօրրան է, և արվեստի, պատմության, մշակույթի բազմազանությամբ զբոսաշրջիկների սիրելի վայրն է դարձել։ Մետաքսի ճանապարհի մաս լինելն էլ այդ հարստության մի մասնիկն է։ Հստակ չէ, թե որտեղից է ծագել Մարդին քաղաքի անվանումը։ Որոշ տեսակետների համաձայն՝ «ամրոցների քաղաք» նշանակությունը ունեցող «մերդե» բառից է առաջացել, որոշների համաձայն էլ՝ 3-րդ դարում այդտեղ բնակություն հաստատած պատերազմող ցեղի՝ մարդեր ցեղի անվանումն է տրվել այս գեղեցիկ քաղաքին․․․
Երկու օրը բավարար չէ…
Մարդինում այնպիսի գեղեցիկ կառույցներ կան, որ քաղաքում երկօրյա շրջագայությունը բավարար չէ։ Երբ ասում ենք Մարդին, առաջինը, որ մտքներիս է գալիս, քաղաքի դրոշմակնիքը համարվող քարե տներն են։ Մարդինի պատմական կենտրոնում գտնվող այն վայրը, որտեղ գտնվում են այդ տները, 1979 թ․ հռչակվել է հատուկ պահպանության տակ առնված տարածք։ Այնտեղ ամենահաճելի զբաղմունքը պատմության կենտրոնում, պատմական փողոցներում անհետանալն է, տները և փողոցները լուսանկարելը․․․ Մարդինի պատմության վերաբերյալ տեղեկություն ստանալու համար այցելեք Մարդինի թանգարաններ։ Ճիշտ հասցեներ են՝ Մարդինի թանգարանը և Սաբանջը քաղաքային թանգարանը։ Կարող եք տեսնել Շեյխ Չաբուք մզկիթը, Փամուք մզկիթը, Ռեյհանիյե մզկիթը, Լատիֆիյեի մզկիթը, Մելիք Մահմութ մզկիթը, Քըզըլթեփե Ուլու մզկիթըն, Մուզաֆֆերիյե դպրոցը, Ալթունբողա դպրոցը, Շեհիդիյե դպրոցը, Մարուֆիյե դպրոցը, Հաթունիյե դպրոցը և Զինջիրիյե դպրոցը։ Դարեր շարունակ մուսուլմանները և քիրստոնյաները ապրել են մի տեղում, հետևաբար հնարավոր է նույն թաղամասում իրար կողք տեսնել եկեղեցին ու մզկիթը։
Բազմաթիվ եկեղեցիներ և տաճարներ կան, սակայն ամենահայտնիները Դեյրյուլզեֆերեն վանքն է, Սուրբ Գաբրիելի տաճարը, Քառասուն մանուկ եկեղեցին, Սուրբ Հակոբի եկեղեցին, Սուրբ Միքայելի եկեղեցին, Իզոզոելի եկեղեցին, Սուրբ Հովսեփի եկեղեցին, Սուրբ Եվգինեի վանքը, Սուրբ Ջըրջըս վանքը և Սուրբ Դիմեթի վանքը։ Միդյաթ հին քաղաքը, իր ուտեստներով և գեղեցիկ աղջիկներով հայտնի Էսթելը, Մարդինի օսմանյան պալատը, Մարդինի ամրոցը, Անզավուր ամրոցը և իհարկե Մարդինի շուկաները այն վայրերից են, որոնք անպայման պետք է տեսնել․․․
Հնագույն քաղաք Դարան
Մարդինից 30 կմ հարավ-արևելքում գտնվող Դարան հսկայական հնագույն քաղաք է։ Այդ քաղաքում, որը բաժանվում է երկու մասի՝ նեկրոպոլիսի՝ գերեզմանոցի և ակրոպոլիսի՝ բուն քաղաքի, հնագիտական պեղումները դեռևս շարունակվում են։ Արդեն իսկ ակնհայտ է, որ երբ այն ամբողջությամբ բացահայտվի, էական լույս կսփռի մարդկության պատմության վրա։
Աղացած սուրճ, նուշի կոնֆետ․․․
Արդեն խոսել էի Մարդինի հայտնի շուկաների մասին։ Եթե հարցնեք, թե այդ շուկաներից ինչեր կարող եմ գնել, նախևառաջ կասեմ՝ ձեռագործ զարդեր և օճառներ։ Ավանակի կաթից պատրաստված օճառ անգամ կա։ Բացի դրանցից՝ կարող եք գնել նաև ասորական սուրճ, աղացած սուրճ, Մարդինի հայտնի նուշի մանուշակագույն կոնֆետ և լեբլեբի․․․
Մարդինի հարուստ խոհանոցը․․․
Մարդինում զարգացել է տեղական բույսերով և համեմունքերով պատրաստվող, միայն իրեն հատուկ խոհանոցային մշակույթ․․․ Որոշ կրոնական ծեսեր՝ հարսանիք, ծնունդ, թաղում և այլն, այդ պատմական քաղաքի խոհանոցը հայտնի դարձնող հիմնական տարրերն են․․․ Տեղանքին հատուկ համեմունքներ օգտագործելու միջոցով պատրաստված ճաշատեսակների մեջ ամենագլխավորներն են իշլի քյուֆթան, ըրոքը, սեմբուրեքը, քիթել ռահան, տոլման, քիբեն, լցոնած գառը, կողոսկրով տոլման, լեբենիյեն, զերդեն և քահիյաթը։
Ձեռագործ զարդեր․․․
Անհնար է, որ տարբեր մշակույթներ մեկտեղ գոյատևեն, և արվեստ ի հայտ չգա։ Ներկայում չկա մեկը, որ Մարդին կատարած ճանապարհորդությունից վերադառնա առանց ձեռքագործ արծաթյա զարդեր գնելու։ Մարդինի Միդյաթ գավառում արծաթը համբերատարության, ներդրված ջանքերի շնորհիվ վերածվում է կանանց դուրեկան զարդերի։ Այն մինչ օրս հախճապակյա ամանեղենի, պղնձագործության, ասեղնագործության, օճառագործության, մարգարտագործության, քարի փորագրության և այլ արհեստների կենտրոն է։ Փայտի փորագրությունը ևս Մարդինում հայտնի արհեստներից է: Ցավոք, դռան, բազմոցի, սանդալների, սանրերի, թախտերի, բարձակների, հարսի օժիտի սնդուկի և այլ իրերի պատրաստումը ենթադրող այդ արհեստը, մյուս արհեստների նման, կամաց-կամաց անհետանում է․․․
Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը
Akunq.net
Leave a Reply