«Ամիդի* խոհանոցը» և «ապուր ուտողները»

Կարոտ Սասունյան

Այս տարի Դիարբեքիրում կազմակերպված «Դիարբեքիրի գրքի ավանդական տոնավաճառին» մասնակցեցին նաև դիարբեքիրցի հայ հեղինակները։ Յոթերորդ անգամ իրականացվող սույն միջոցառումն արժանացավ դիարբեքիրցիների մեծ հետաքրքրությանը։ Սեպտեմբերի 28-ից մինչև հոկտեմբերի 6-ը տեղի ունեցած տոնավաճառին մասնակցեցին նաև Թուրքիայի հրատարակչատները, այդ թվում՝ հայերենով գրքեր տպագրող «Արաս»-ը, որի տաղավարը, ինչպես ամեն տարի, այս տարի ևս վայելեց այցելուների մեծ հետաքրքրությունը։ «Արաս» հրատարակչատան տաղավարում իրենց գրքերը ներկայացրեցին և դրանք ընթերցասերների համար մակագրեցին 2 դիարբեքիրցի մեծ գրողներ՝ Մկրտիչ Մարկոսյանը և Սիլվա (Կիրակոսյան) Օզյերլին։ Ընթերցասեր դիարբեքիրցիները մեծ հերթեր էին գոյացրել՝ գրքերը մակագրել տալու համար։

Հոկտեմբերի 3-ին Նուրջան Քայայի համակարգմամբ մի հանդիպում կազմակերպվեց, որին մասնակցում էին Մկրտիչ Մարկոսյանը և Սիլվա Օզյերլին։ Հանդիպման նկատմամբ մեծ հետաքրքրություն ցուցաբերեցին Դիարբեքիրի գրեթե բոլոր կողմերից եկած ընթերցասերները։ Նուրջան Քայան ելույթում նշեց, որ Սիլվա Օզյերլիի հեղինակած «Ամիդի խոհանոցը» գիրքը ոչ միայն պարունակում է ճաշատեսակների պատրաստման եղանակները, այլ նաև՝ մի հատոր է, որում ընդգրկված են Դիարբեքիրից հեռացած (հեռանալ հարկադրված) հայերից մնացած ստեղծագործությունները, կյանքերը, ցավերը, վիշտը, սովորույթներն ու ավանդույթները, որոնց մասին հեղինակը պատմում է զգացմունքային լեզվով։

Հանդիպման ժամանակ ելույթ ունեցավ գրքի հեղինակ Սիլվա Օզյերլին, ով իր խոսքն սկսեց՝ ներկաներին հայերեն, քրդերեն և թուրքերեն ողջունելով։ Նա մասնավորապես նշեց․ «Ամեն բան կործանվել ու անհետացել էր։ Գյավուր թաղից այլևս ոչ մի բան չէր մնացել։ Միակ բանը, որ մնացել էր, հուշերն էին։ Ես այս գիրքը գրել եմ ծնողներիս հիշատակին։ Ցանկացա, որ այս տարածքներին իրենց նպաստը բերած անձինք մոռացության չմատնվեն։ Հենց այդ նպատակով եմ սույն գիրքը հեղինակել։ Գրել եմ, որպեսզի Դիարբեքիրից իմ ունեցած հուշերը միախառնվեն Դիարբեքիրի հողին․ միայն իմ մեջ չմնան։ Գիրքը գրելիս մի ուշագրավ երազ տեսա։ Երազումս տեսա, թե մոռացել եմ գրել քարից պատրաստված գինու տիկի մասին։ Եվ դա էլ հավելեցի գրքումս։ Չէինք կարող իմանալ, թե Դիարբեքիրից Ստամբուլ մեր հարկադիր գաղթը որքանով կլուծեր մեր խնդիրները։ Ստամբուլում ապրելը շատ դժվար էր, բայց պոլսահայ համայնքի ներսում ապրելն՝ ավելի բարդ։ Դիարբեքիրի հայերի հասցեին ասվում էր, թե քրդերն են եկել։ Ստամբուլում ապրելու համար ստիպված էինք հարմարվել պոլսահայերին։ Մենք Դիարբեքիրում Զատիկի չյորեքը աղի և զանազան համեմունքներով էինք պատրաստում։ Պոլսահայերն այն քաղցր են անում։ Մենք էլ այլևս սկսեցինք քաղցր չյորեք պատրաստել։ Սակայն երբեմն Դիարբեքիրի չյորեքից էլ ենք եփում, և մեր երեխաներն այն ավելի են հավանում»։

Հանդիպման բանախոսներից դիարբեքիրցի հայ հեղինակ Մկրտիչ Մարկոսյանը, անդրադառնալով Սիլվա Օզյերլիի «Ամիդի խոհանոցը» գրքին, ասաց․ «Ես Դիարբեքիրի հայերին անդրադարձել եմ մինչև 1953 թվականը, իսկ Սիլվան գրել է այդ տարեթվից հետո կատարված դեպքերի մասին։ Ասացիք, որ Գյավուր թաղն այլևս չկա։ Իրականում Գյավուր թաղն իր տեղում է, բայց մենք այլևս չկանք։ «Ամիդի խոհանոցը» գրքում ներկայացված ուտեստներն ինձ շատ հարազատ են»։

Մկրտիչ Մարկոսյանը նաև հավելեց․ «Դիարբեքիրում իմ գրքերի մեծ մասը քրդերն են գնում և ընթերցում։ Դրա գլխավոր պատճառն իմ հայ լինելն է։ Գրքերս գնող քրդերի կողմից հայերի հանդեպ ցուցաբերված այս մեծ հետաքրքրության պատճառը մեղքի զգացումն ու մեղանչումն է։ Դիարբեքիր քաղաքում գավառներից եկած հայերն արհամարհանքի էին ենթարկվում դիարբեքիրցիների կողմից։ Շրջակա գավառներից ու գյուղերից, օրինակ՝ Քուլփից, Լիջեից, Էրգանիից տեղափոխված հայերին քամահրական կերպով «Ապուր ուտողներ» էին անվանում»։

Հանդիպումից հետո Սիլվա Օզյերլիի նախկին տանը մի երեկույթ կազմակերպվեց։ Այդ տունը ներկայում արգելված տարածք եղող Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու հենց դիմաց է գտնվում և որպես սրճարան գործածվում։

Երեկույթին մասնակցեց նաև դիարբեքիրցի գրող Շեյհմուս Դիքենը, ով նաև համակարգեց այդ միջոցառումը։ Երեկոյի համար դիարբեքիրցի հայերի և ընթերցասերների մասնակցությամբ պատրաստվել էր Դիարբեքիրի հայերի մոռացված ուտեստը՝ «Փըթե Փըլլե» անվամբ, որ հյուրասիրվեց բոլոր ներկաներին։ Հյուրերը շատ հավանեցին այդ ճաշատեսակը, որն առաջին անգամ էին համտեսում։

Սույն միջոցառման ժամանակ ելույթ ունեցած Շեյհմուս Դիքենը նշեց․ «Հայ վարպետները շատ լավ են քարե պատեր կառուցում, շատ գեղեցիկ քարե կամուրջներ ու ճանապարհներ շինում։ Թերևս պատերն անհրաժեշտություն են, սակայն իրական կյանքում ոչ թե պատեր կառուցենք, այլ՝ ճանապարհներ ու կամուրջներ շինենք համատեղ ապրելու համար»։

Այդ հինավուրց հայկական տանը կազմակերպված երեկույթի շրջանակներում պատրաստված Փըթե Փըլլեի համտեսումից հետո հեղինակները մակագրեցին իրենց գրքերը։

*Դիարբեքիրի քրդական անվանումը  

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net