Էդվին Մինասսյան
Ինջիրլիքի դատական գործով ԱՄՆ-ի վճռաբեկ դատարանը որոշում է կայացրել հօգուտ Թուրքիայի Հանրապետության Կենտրոնական և “Ziraat” բանկերի։ Երեք դատավորներից կազմված 9-րդ շրջանային վճռաբեկ դատարանը, հիմնվելով վաղեմության ժամկետի վրա, մերժեց երեք հայ հայցվորների պահանջները՝ ճանաչել անշարժ գույքի իրենց իրավունքը կամ ստանալ փոխհատուցում։
Հայցվորները դատարան հայց էին ներկայացրել՝ հիմնվելով 1976 թ․ ուժի մեջ մտած «Օտարերկրյա ինքնիշխան պետությունների անձեռնմխելիության օրենքի» շրջանակներում բացառություն համարվող «Բռնագրավված գույքը և սեփականությունը ըստ միջազգային օրենքների» հոդվածի վրա, և պահանջում էին հետ տալ Ինջիրլիքում գտնվող 500 հա հողատարածքը, որ ժամանակին իրենց ընտանիքներին է պատկանել և պետության կողմից առգրավվել է կամ էլ փոխհատուցում տրամադրել իրենց։
Առաջին ատյանի դատարանն այդ դատական գործն ընդգրկել էր «քաղաքական դոկտրին»-ի շրջանակներում և համարել, որ դատարանները իրավասու չեն այդ հարցում վճիռ կայացնել, այլ իրավասու են ԱՄՆ-ի նախագահն ու կառավարությունը։ Հենց այս հիմնավորմամբ էլ հայերի պահանջները մերժվեցին․ խոսք չէր գնում վաղեմության ժամկետի մասին։
12 էջանոց վճիռը
Դատավոր Հուրվիցի կողմից կայացված 12 էջանոց վճիռը, որը թվագրված է օգոստոսի 8-ով և ընդունվել է միաձայն, լիովին տարբեր է նախորդ վճռից։ Առանց անդրադառնալու վիճելի հարցերին՝ հայցը համարվել է ժամանակավրեպ և դատական գործը կասեցնելու որոշում է կայացվել։ Չնայած դա չի փոխում արդյունքը, սակայն վճիռը բեկանելու համար շատ կարևոր է այն փաստը, որ հայցը քննելու ժամանակ իրավասության հարցը վճռում առկա չէ։ Առաջինը՝ «քաղաքական դոկտրին»-ի հարցում՝ 1976 թ․ օրենքի շրջանակներում դատարանի լիազորությունների վավերականությունը, իսկ երկրորդը այն շեշտադրումն է, որ մարդու իրավունքների խախտումների հայտնաբերման իրավասությունը կառավարության վարած արտաքին քաղաքականությունից անկախ դատարանների ձեռքում է։
« Իրենց գույքի բռնագրավումից հետո շատ մեծ դժվարությունների են հանդիպել, սակայն․․․»
«Որևէ կասկած չունենք, որ Օսմանյան կայսրության արհավիրքներից փրկվածները, իրենց գույքի բռնագրավումից հետո շատ մեծ դժվարության առաջ կանգնեցին»,- դատարանը այսպիսի մի նախադասություն է ավելացրել վճռում։ Սակայն վերջում ասվում է․ «Հայերի հանդիպած դժվարությունները մարդու իրավունքների խախտումներ են, սակայն եթե ուշադրություն դարձնենք այն հարցին, որ անմիջապես այդ ամենից հետո հայց չի ներկայացվել դատարան, այս դատական հայցն արդեն շատ ուշ է ներկայացվել»։ «1923 թ․ կամ 1928 թ․ մարդու իրավունքների խախտումներն ակնհայտ էին, սակայն դատական հայց չի ներկայացվել»,- ասում է դատարանը և եզրակացնում․ «Ենթադրում ենք, որ դատական հայց չներկայացնելու պատճառն այն է, որ նրանք կենտրոնացած էին իրենց կյանքը նոր էջից սկսելու վրա, իրենց այդ իրավունքը ճանաչող օրենք չկար, և իրատեսական շանսեր էլ չունեին, սակայն այս իրավիճակը ողջամիտ էր մինչև 1976 թ․ ԱՄՆ-ի կողմից օրենքի ընդունումը։ Այն ժամանակ վերսկսվել է վաղեմության ժամկետի գործընթացի կիրառումը։ Խելամիտ պարզաբանումներ չկան առ այն, թե ինչու են 24 տարի սպասել, չկա նաև որևէ իրավական հիմք»։
Այս փուլից հետո հայցվորներն ունեն երկու տարբերակ, որոնց հաջողության հասնելու տոկոսային հարաբերակցությունը բավականին ցածր է։ Առաջինը՝ այս վճիռը բարձրագույն վճռաբեկ դատարան տեղափոխելն է կամ վճիռը ԱՄՆ-ի բարձրագույն դատարանում բողոքարկելը։
«Բակալյանն ու Դավոյանը ընդդեմ Թուրքիայի Հանրապետության և նրա Կենտրոնական բանկի ու «Ziraat» բանկի» դատական գործն առաջին անգամ լսվել է 2010 թ․ հունվարին Կալիֆորնիայի Կենտրոնական դատարանում։ Ալեքս Բակալյան, Անայիս Հարությունյան և Ռիտա Մահտեսյան անունով երեք ամերիկահայեր պահանջում են վերադարձնել Ինջիրլիքում գտնվող 500 հա տարածքը, որն իրենց է պատկանում։
Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը
Akunq.net
Leave a Reply