Հասմիկ Մարտիրոսյան
«Ռադիոլուր»
Համշենահայ Հյուրիե Շահինը նախաձեռնել եւ հրատարակել է հայոց լեզվի` Համշենի բարբառի քերականության առաջին դասագիրքը։ Ըստ Համշենի հայկական բարբառի մասնագետ Սերգեյ Վարդանյանի` այն լավագույն տարբերակներից է համշենահայերենի քերականությունը դասակարգելու համար:
«Ռադիոլուրին» Անկարայում բնակվող համշենահայ Հյուրիե Շահինը պատմել է՝ թե ինչ կարեւորություն ունի գրքի լույսընծայումը համշենցիների համար, եւ ինչո՞ւ այժմ:
Համշենահայերենի պահպանման եւ փոխանցման գաղափարը սկսվել է մանկությունից՝ «Ռադիոլուր»-ին հայտնեց համշենահայ մտավորական Հյուրիե Շահինը՝ վերհիշելով իր մայրիկի պատմությունները։ Դրանց շնորհիվ ինքը ոչ միայն տիրապետեց բարբառին, այլեւ՝ պահպանեց եւ դասագրքային մշակում ստացած` այն հանձնում է սերունդներին:
Հյուրիե Շահինը չի կարծում, որ Համշենի բարբառը մեռնող լեզու է, ինչպես նախորդ տարի հայտարարել էր ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն` ընդգծելով, որ Թուրքիայում 18 լեզու մահվան եզրին է, այդ թվում եւ արեւմտահայերը: Բարբառը պահպանելու համար համշենի քերականության դասագրքի հեղինակի գլխավորած «Խոփա» միությունը դիմել է Թուրքիայի ազգային կրթության նախարարությանը` բարբառը որպես երկրորդ լեզու գրանցելու եւ դպրոցում ուսուցանելու արտոնություն տալու համար:
«Ես այդքան էլ համամիտ չեմ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դիտարկման հետ: Այն պայմանավորված է իմպերիալիստական ուժերի վերաբերմուքնով, եւ ունի քաղաքական նպատակներ, ոչ թե մշակութային: Կարծում եմ, որ համշենահայերենը պահպանվում է Խոփայում, նաեւ մեծ քաղաքներում՝ Անկարայում: Ներկայում Թուրքիան հնարավորություն է տալիս փոքրամասնությանը որպես ընտրովի դաս դպրոցներում սովորել, եւ մենք այդ հարցով դիմել ենք՝ Համշենի բարբառն ընդգրկելու հարցով: Դեռ գործընթացը շարունակվում է, եւ չեմ կարող ասել` երբ վերջնական որոշումը կհայտնեն»,- ասում է Հյուրիե Շահինը:
Ինչպես ծնվեց համշենահայերենի քերականության դասագրքի ստեղծման գաղափարը: Հյուրիե Շահինը նշում է, որ այս նախագիծը իր նախորդ՝ «Ինչպես է ուծացման քաղաքականությունը վտանգում բարբառները» գրքի շարունակությունն է։
Շահինը նախ սովորել է արեւմտահայերեն, ապա կյանքի կոչել մանկության երազանքը՝ պատմության մեջ առաջին անգամ ի մի է բերել եւ հրատարակել համշեներենի քերականության առաջին դասագիրքը: «Դասագիրքը դեռ վաճառքի չի հանվել, բայց պահանջարկ արդեն ունի»,- ասում է Հյուրիե Շահինը եւ հավելում, որ տպաքանակը մեծ չէ՝ 1000 օրինակ:
«Ուսումնասիրելով արեւմտահայերենը հասկացա, որ իրականում, իրոք, համշենահայերենը հայոց լեզվի բարբառներից մեկն է, դասական հայերեն է, խոսքը հենց հայոց լեզվի մասին է»:
Անկարայում բնակվող Հյուրիե Շահինը նշում է, որ իրենք կապ պահպանում են Աբխազիայում, Կրասնոդարի երկրամասում բնակվող համշենցիների հետ, եւ չնայած որոշ թուրքական եւ ռուսական շեշտադրումների տարբերության, հաղորդակցվում են, միմյանց հասկանում։
Համշենագետ, հայագետ Սերգեյ Վարդանյանը կարծում է, որ բարբառն օգտագործողների թիվը տարեցտարի նվազում է, եւ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մտահոգությունը ավելի շատ վերաբերում է Թուրքիայում բնակվող համշենցիներին:
Բարբառը պահպանելու համար համշենագետը այս տարի 3000 բառից բաղկացած բառարան է պատրաստվում տպագրել: Որտեղ եւ քանիսն են այսօր խոսում Համշենի բարբառով:
Արդվինի նահանգում ապրում է մոտ 25 հազար հայախոս, Սաքարիայում եւ Դյուզջեյում շուրջ 1000 հայախոս կա, ինչպես նաեւ Ստամբուլում, մոտ 1000 հոգի: Ռիզեում՝ շուրջ 100 հազար, որոնք թուրքերեն խոսքում հայերեն բառեր օգտագործում են, բայց թուրքախոս են:
Leave a Reply