Կարսին ձմեռը շատ է սազում

Բյուլենթ Ջանքուրթ

Վերջին տարիներին շատ ժամանակակից համարվող «Արևելյան էքսպրես» գնացքով Կարս գնալու ու քաղաքն ուսումնասիրելու հնարավորություն վերջապես ես էլ ունեցա։ Գնացքով ճանապարհորդության հետ կապված լավ խոսքեր չեմ ասելու, սակայն մինչ այժմ Կարս գնացած չլինելուս համար ինքն ինձ վրա շատ եմ բարկանում։

Գրեթե մեկ տարի  ընկերներիս հետ «Արևելյան էքսպրեսով» պատրաստվում էինք Կարս գնալ։ Սակայն, ճիշտն ասած, չէի մտածում, որ սոցիալական ցանցերը այսքան խաբուսիկ կարող են լինել։ Ուղիղ 30 ժամ տևած գնացքով ուղևորությունից (այդ ժամաքանակը մեր անհաջողությունն էր, սակայն ընդհանրապես 25 ժամից քիչ չի տևում) հետո Կարս ոտք դնելիս քիչ էր մնում` հողը համբուրէի։ Մեզ համար մղձավանջի վերածված այդ ուղևորությունը եթե ցանկանում եք փորձել, խորհուրդ կտամ գնալ և Էրզինջանից(Երզնկա-Ակունք խմբ.) (8 ժամ է տևում) կամ Էրզրումից (Կարին-Ակունքի խմբ.)  (4 ժամ է տևում) գնացք նստել։ Սակայն իմ այս տողերը թող ձեր ճանապարհորդության պլանները չփոխեն, քանի որ Կարս գնալու համար իսկապես տասնյակ պատճառներ կան։ Կարս գնացած յուրաքանչյուր մարդ ինձ նման ևս մեկ անգամ  ցանկանում է գնալ այնտեղ. այդքան տպավորիչ քաղաք է…

Անին` համաշխարհային ժառանգության ցանկում

Կարսում նախ գնացինք Անի։ Դարեր շարունակ բազմաթիվ քաղաքակրթությունների համար ապաստան եղած ու բազմաթիվ պատերազմների վկա դարձած Անին շատ ազդեցիկ վայր է։ 1001 եկեղեցիների քաղաք համարվող Անին գտնվում է Կարսից 42 կմ հեռավորության վրա։ ՅՈՒՆԵԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ժամանակավոր ցուցակում տեղ գտած Անիի ավերակները հիմա էլ աշխատում են ներառել մշտական ցուցակում։ Անհաշվելի երկրաշարժերի ու պատերազմների վկան դարձած այս պատմական քաղաքը 2011 թ. սկսած հնագիտական ու վերանորոգման աշխատանքներով ոտքի է կանգնեցվում։ Պատմական Մետաքսե ճանապարհի վրա ընկած ու 10-րդ դարում հայերի կողմից կառուցված Անին պատմության մեջ մտել է որպես Անատոլիայի ամենահարուստ ու ամենաշլացուցիչ քաղաք։ Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև բնական սահմանապահի դեր կատարող Ախուրյան գետի ափին ընկած Անին տեսնելու համար առնվազն 4-5 ժամ տրամադրեք։

Եթե ժամացույցի սլաքների ուղղությամբ պտտվեք Անիում, ապա նախ կտեսնեք Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին։ Այնուհետև ձեզ կդիմավորի դեպի Ախուրյան իջնող ժայռերի փեշերին կառուցված Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին։ Մոխրագույն, սրճագույն ու կարմիր քարերով կառուցված, հարավային նիշերն ու դուռը քանդված եկեղեցու աստիճանները վախեցնող կարող են թվալ, սակայն ներսում գտնվող հոյակապ որմնանկարները տեսնելու համար արժե իջնել ու բարձրանալ։ Հայտնի հայ ճարտարապետ Տրդատի կողմից հունական խաչի նախագծով կառուցված Անիի Մայր տաճարն ու Անատոլիայում առաջին թուրքական մզկիթ համարվող ու քաղաքի արևելյան ծայրում ընկած Աբուլ Մանուչերի մզկիթն էլ են հոյակապ։ Մզկիթի պատուհանից բացվող Ախուրյանի տեսարանով հիանալի լուսանկարներ կարող եք անել։ Մինչև հասնեք Անիի՝ կանգուն մնացած միակ վանք՝  1215 թ. Բաքիրելեր վանք(Կուսանաց վանք-Ակունք խմբ.) ու Առյուծի դարպաս, դեռ շատ հիանալի կառույցներ կկարողանաք տեսնել։ Մի անտեսեք գնել նաև պարիսպներից դուրս ընկած Օջաքլը գյուղի երեխաների կողմից վաճառվող բրդյա թելերից հյուսված գործերը։

Երեկոներն ինչպե՞ս անցկացնել Կարսում

Տեղեկացնեմ, որ քաղաքի կենտրոնում ձեզ են սպասում Կարսի խոհանոցը ներկայացնող ռեստորանները, զվարճանքի վայրերն ու շրջանին հատուկ արտադրանքով պատմական շուկան։ Երկու երեկո Կարսում անցկացրեցինք, ձեզ երկու լավ հասցե խորհուրդ կտամ։ Մեկը Պուշկին ռեստորանն է, մյուսը՝ Հանեդան խանը։ Իհարկե, այլ վայրեր էլ կան, սակայն ձեզ հետ ցանկացա կիսվել այս երկուսով, քանի որ դրանք այցելեցինք ու գոհ մնացինք։ Պուշկին ռեստորանում կարող եք ընտրել երեք տարբեր տեղական ապուրներից մեկը ու համտեսել հայտնի Կարսի սագով ապուրը։ Ուտեստներն ախորժակով համտեսելուց հետո ձեզ սպասվում է հիանալի կովկասյան մի պատկեր։ Հանեդան խանի ուտելիքները շատ համեղ էին, իսկ անձնակազմի ուշադրությունն ու քաղաքավարի սպասարկումն էլ՝ հիանալի։ Այնտեղ կար կենդանի երաժշտություն, «Պայքար հանուն սիրո» ֆիլմը, որ առաջին անգամ էի դիտում,  շատ լավն էր։

Ռուսների հետքերն ամենուր են

Ուղևորության երրորդ օրը մինչև ժամը 15.00-ն՝ մեր թռիչքի ժամը, Կարսում զբոսնեցինք։ Այնտեղ ընդամենը 40 տարի ապրած ռուսների ազդեցությունը մեծ է եղել։  Ռուսները սրանից 100 տարի առաջ քաղաքաշինության ծրագրով նույնիսկ հիմա ժամանակակից համարվող քաղաք են կառուցել։ Կառուցել են լայն պողոտաներ, հսկայական գեղեցիկ քարե շենքեր, որոնց մեծ մասը հիմա էլ ակտիվորեն օգտագործվում են։  Ներկայում որպես Գեղարվեստի ֆակուլտետ օգտագործվող Նիկոլայ ցարի հին որսորդական պալատը, Էբուլ Հասան Հարաքանի դամբարանն ու Քյումբեթ մզկիթի վերածված Առաքելոց եկեղեցին, համամը (թուրքական բաղնիք-Ակունք խմբ.), որտեղ բազմիցս լողացել է Պուշկինն ու  1719 թ. կառուցված Քարե կամուրջը (Վարդանի կամուրջ-Ակունք խմբ.) մեր տեսած հիանալի շենքերից մի քանիսն են։ Կարսում քաղաքի կառուցվածքը զգալու համար ամենալավ վայրերից մեկը Կարսի ամրոցն է։  Քաղաքի կենտրոնին վերևից նայելու համար հարմար եղող ամրոցը 1153 թ. է կառուցվել։ Երեք դուռ ունեցող բերդում գտնվող սրճարան գնացինք ու քաղաքը այնտեղից դիտելու հաճույքն ապրեցինք։

Էսկիմոների նման ձուկ որսացինք
Հաջորդ օրը կանգ առանք Արդահանում գտնվող Չըլդըր լճի(Հյուսիսային ծովակ-Ակունք խմբ.) մոտ։ Չըլդըր լիճ հասանք Կարսից մոտ մեկ ժամ տևած ուղևորությունից հետո։ Լիճը գտնվում է ծովի մակարդակից 1950 մ բարձրության վրա, ու ձմռանը 123 կիլոմետրանոց տարածքն ամբողջովին սառույցով է պատվում։ Չըլդըրում ձեզ սպասվում են այնպիսի հաճույքներ, որ մեկ այլ վայրում չեք հանդիպի։ Մենք գնացինք լճի մոտակայքում գտնվող 30 գյուղերից մեկը՝ Աքչաքալե։ Նախ մի բան ուտելու համար մտանք գյուղում գտնվող Ադաբալըք ճաշարան։ Լավ էր, որ այդտեղ գնացինք, քանի որ Թուրան ու Չընար Քըլըչ զույգի ու իրենց  երեխաների կողմից աշխատեցվող ճաշարանում տնական օջախի ջերմություն զգացինք։ Սակայն նրանք չսահմանափակվեցին միայն մեզ կերակրելով, այլև  ուղղություն ցույց տվեցին անելու այն ամենը, ինչ հնարավոր էր անել լճի մոտակայքում։ Մեզ համար ձիերով սահնակ պատրաստեցին, ու մենք սահեցինք լճի վրայով, դա, ըստ իս, անպայման պետք է փորձել։  Ես ռիսկի չդիմեցի, սակայն մեր խմբից եղան համարձակներ, որոնք սառույցի վրա շրջեցին նաև  մեքենայով։  Ճիշտն ասած, ամբողջությամբ սառցակալած հսկայական լճի վրա սահնակով, առավել ևս մեքենայով շրջելը թե՛ հաճելի է, թե՛ երկյուղալի։  Լավ է, որ մինչ օրս չի պատահել, որ սառույցը ջարդվի, ու մարդ ընկնի ջրի մեջ։ Սահելուց ստացած հաճույքից հետո գնացինք ճաշարան, մի փոքր տաքացանք, ապա սառցակալած լճում էսկիմոների նման ձուկ բռնեցինք։ Սառույցի վրա բացված մի անցքից դեղին ձուկ բռնեցինք։ Ճիշտն ասած, խմբում ամենահաջողակներից մեկը ես էի։ Ամեն փորձի ժամանակ մի ձուկ էր ընկնում իմ ցանց։ Դրանից հետո տիկին Չընարն այդ ձկներից մեզ համար իր ձեռքով կերակուր պատրաստեց ու մատուցեց։ Չըլդըր լճում սահելուց, ձուկ բռնելուց, քայլելուց ու բազմաթիվ լուսանկարներ անելուց հետո Քըլըչ զույգին շնորհակալություն հայտնեցինք ու շատ գեղեցիկ հիշողություններով հրաժեշտ տվեցինք լճին։

Բողաթեփե գյուղի բնակիչները ֆրանսերեն գիտեն

Կարսից 57 կմ հեռավորության վրա գտնվող Բողաթեփե գյուղը Կարսի ամենահարուստ գյուղերից մեկն է։ Գյուղի առանձնահատկությունը հայտնի Կարսի գրավյեր տեսակի պանրի արտադրությունն է։ Բողաթեփե գնալիս հնարավորություն ունեցանք ծանոթանալու Բողաթեփեի շրջակայքի ու ապրելակերպի միության համանախագահ Զյումրան Օմյուրի հետ։  Նա մեզ տարավ Թուրքիայի առաջին ու միակ պանրի թանգարան։  Նա կազմակերպության անդամ 30 կանանց հետ միասին հրաշք է կերտել այդտեղ։ Օրինակ՝ գյուղի կանայք էկոտուրիզմի համար այստեղ եկող ֆրանսիացիներին հասկանալու համար ֆրանսերեն են սովորել։ Հարկ է հավելել, որ գյուղի յոթ կաթնամթերքի գործարանները առանց ընդմիջման գրավյեր պանիր են արտադրում և Նյու Յորքից մինչև Հոնգ Կոնգ ու բազմաթիվ այլ վայերից պատվերներ են ստանում։ Գյուղի կանայք իրենց գյուղ այցելող հյուրերի համար բնական մթերքներից գյուղական նախաճաշի սեղան են գցում ու հյուրասիրում՝ դրանով ավելացնելով ընտանեկան բյուջեն։ Մենք էլ հյուրընկալվեցինք տիկին Էյլեմենց տուն ու հիանալի նախաճաշ արեցինք։ Բարձորակ 4 տեսակ պանիր, մուրաբա, սերուցք ու կարագ կերանք,  կշտացանք։

https://www.sabah.com.tr/yazarlar/cankurt/2019/02/03/kis-karsa-cok-yakisiyor?fbclid=iwar3i_ulueudw7yvouhg-8bawycqr9qqwdamisjyo5cdc9fmcw7dy0lzca1y

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net