Թուրքիայում հայկական ինքնության վերաբերյալ իր ուսումնասիրությամբ հայտնի Հրակ Փափազյանը հարցազրույց է տվել «The Armenian Mirror-Spectator» շաբաթաթերթին

Օսքֆորդի համալսարանի լիբանանահայ ասպիրանտ Հրակ Փափազյանը, որն ուսումնասիրություններ է կատարում Թուրքիայում բնակվող հայերի վերաբերյալ, հարցազրույց է տվել «The Armenian Mirror-Spectator» հեղինակավոր շաբաթաթերթին։  Այդ մասին հաղորդում է Akunq.net-ը: Աղբյուրի համաձայն` նա նախ՝ ուսումնասիրել է Ստամբուլում բնակվող քրիստոնյա հայերին, ապա, ընդլայնելով իր հետազոտության շրջանակը, որոշել է անդրադառնալ նաև 1990-ական թթ. Խորհրդային Միության փլուզումից հետո Հայաստանի Հանրապետությունից Ստամբուլ գնացած միգրանտներին և իսլամացված հայերին, որոնք հայտնվել են մեդիայի ուշադրության կենտրոնում 2000-ական թթ. սկզբին։

Փափազյանն իր ուսումնասիրության մեջ հիմնականում փորձում է ըմբռնել հայկական ինքնություն ու հայկականություն հասկացությունները, նրանց առաջացումը, շարունակականությունն ու մեկնաբանությունը։ Նա ներկայացնում է, թե ինչպես են Ստամբուլում բնակվող հայերի այս երեք խմբերից յուրաքանչյուրն ընկալում ու մեկանաբանում հայկական ինքնությունը։ Ըստ հեղինակի, այդ ընկալումները բավականին տարբեր են։ Եթե  տեղացի քրիստոնյա հայերի համար հայկական ինքնությունը հիմնականում էթնոկրոնական ինքնությունն է, որը մեծ մասամբ կապված է Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդ լինելու հետ, ապա հայ միգրանտների պարագայում հայկական ինքնությունն սկսվում է Հայաստանից՝ որպես հայրենիք։ Հետևաբար, վերջիններս ակնկալում են, որ հայերը մտահոգություն, հետաքրքրություն ու սեր ցուցաբերեն Հայաստանի նկատմամբ։ Եթե նրանք տեսնեն, որ այդ ամենը բացակայում է որևէ հայի մոտ, նրանք անմիջապես կսկսեն հարցականի տակ դնել այդ մարդկանց հայկականությունը։ Ըստ Փափազյանի, նրանց համար երկրորդ կարևոր հիմքը բարոյականությունն է։ Միգրանտները խոսում են հայկականության բարոյական արժեքների ու սովորույթների մասին, որոնք իրենցից ենթադրում են հատուկ վարքագիծ և հայկական  են, իսկ վարքագծի այլ դրսևորումները հայակականի նման չեն։

Երրորդ խումբը՝ իսլամացած հայերը, ըստ Փափազյանի, չունեն այն ինստիտուտները, որոնք ունեն միգրանտներն ու տեղաբնիկ քրիստոնյա հայերը, ինստիտուտներ, որոնցով ինչ-որ ձևով պարտադրվում, նկարագրվում ու շարունակվում է հայկականությունը։ «Միակ բանը, որ ունեն իսլամացած հայերը,- ասում է Փափազյանը,- մոռացված անցյալն է, մոռացված հիշողությունը։ Նրաց համար հայկական ինքնությունն առավելապես հիմնված է ծագման վրա։ Դու հայ ես, եթե ունես հայկական արմատներ։ Եթե դու իմանում ես, որ քո հայրը կամ պապը հայ են, ուրեմն դու ևս հայ ես։ Այդտեղ չկա ոչ կրոնական պայման, ոչ բարոյականություն, ոչ էլ պետություն»։ Հեղինակը նաև նշում է, որ նրանցից ոմանք գաղափար չեն ունենում իրենց հայկական արմատների մասին, մինչև որ նրանց նկատմամբ խտրական վերաբերմունք է ցուցաբերվում` որպես անհավատների կամ հայերի։ Դա ստիպում է նրանց հասկանալ, որ կրոնափոխությունը կամ հայկականության մասին ոչինչ չիմանալը չի կարող օգնել նրանց խուսափել ուրիշների կողմից հայ համարվելուց ու որպես հայ` խտրական վերաբերմունքի արժանանալուց։

Հայկական ինքնությունը կապված է նաև անատոլիական, թուրքական ու քրդական միջավայրի հետ, որտեղ մարդիկ ապրում են կլաններով կամ աշիրեթներով։ Մեծանալով իսլամացած հայերը տեղեկանում են, որ իրենք չեն պատկանում որևէ ցեղի կամ կլանի ու վերջիվերջո հականում, որ դա իրենց հայկական ծագման պատճառով է։

Ստամբուլում բնակվող այս երեք խմբերի միջև ներհայկական սահմաններն ուսումնասիրող Փափազյանը պնդում է, որ պետք է միշտ հաշվի առնել այն սահմանները, որ գոյություն ունեն  այս խմբերի ու թուրքական պետության ու թուրք մեծամասնության միջև։ Օրինակ՝ քրիստոնյա ու մուսուլման հայերի միջև գոյություն ունեցող սահմանները կարող են բացատրվել ինչպես հայկականության, այնպես էլ այդ երկու խմբերի ու թուրքերի միջև եղած խորհրդանշական ու քաղաքական հարաբերությունների միջոցով։ Քրիստոնյա հայերի ու թուրքերի միջև սահմանը հիմնականում կրոնականն է, հետևաբար քրիստոնյա հայերը, եթե իսլամացված հայերին ընդունեն որպես հայեր, ինքնաբերաբար վտանգի կենթարկեն իրենց սեփական սահմանները թուրքերի հետ։

Փափազյանը համարում է, որ հայկական ինքնության՝ նման տարբեր ընկալումներն ու մեկնաբանությունները, այն դեպքում, երբ այս երեք խմբերը համատեղ ապրում են նույն քաղաքում, առաջացնում են ինքնության վերաբերյալ տարակարծություններ։ Հարցազրույցում հեղինակն անրդրադառնում է  նաև «Նոր զարթոնք» շարժմանը, որի անդամները Հրանտ Դինքին համարում էին օրինակելի։ Նրանք ակտիվ մասնակցություն են ունեցել թուրքական քաղաքական շրջանակներում գոյություն ունեցած ժողովրդավարական ձախակողմյան շարժումներին ու սկսել են միաժամանակ ներգրավվել հայկական շարժումներում։ Ըստ Փափազյանի` նրանք կարծում են, թե հայերը չեն կարողանա իրենց խնդիրները լուծել՝ նայելով միայն ներս։ Դրա փոխարեն նրանք պետք է մասնակից լինեն Թուրքիայում տեղի ունեցող քաղաքական շարժումներին։ Հայերի իրավունքները հարգված կլինեն միայն այն դեպքում, երբ Թուրքիան լինի դեմոկրատական, ոչ-ազգայնական և ավելի բազմազան։

Այնուամենայնիվ, սկսած 2015-16 թթ., երբ ԱԶԿ-ն մի կողմ դրեց ժողովրդավարացման գործընթացն ու վերադարձ կատարեց ավտորիտար կառավարմանը, Թուրքիայում փոքրամասնությունների շարժումների նկատմամբ գործադրված ճնշումներն ազդեցություն ունեցան նաև հայկական համայնքում այդ շարժումների ընդլայնման վրա։  «Նոր Զարթոնք»-ի որոշ անդամներ, ինչպես իրենց քուրդ ու թուրք գործընկերները, ստիպված եղան լքել Թուրքիան։

https://mirrorspectator.com/2018/10/25/hrag-papazian-explores-armenian-identity-in-turkey/?fbclid=IwAR02g5OuVh2mo5goMCb6_z22AuczRDkd_LI3mzd1xIibRcSVmg_B1k9Flww

Պատրաստեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net