Արդյոք թուրքերը կդառնա՞ն ազգային փոքրամասնություն Թուրքիայում

2018թ. հոկտեմբերի 17-ին Թուրքիայի խորհրդարանում ներկայացված չորրորդ խոշոր ուժի՝ «Լավ» (IYI) կուսակցության խորհրդարանական խմբակցության փոխնախագահ Լյութֆու Թուրքքանը հայտարարեց, որ սիրիացի փախստականները ներկայումս մեծ սպառնալիք են դարձել Թուրքիայի համար. «Պաշտոնական տվյալները վկայում են, որ Թուրքիայում բնակվում է 3.6 միլիոն սիրիացի փախստական, սակայն ոչ պաշտոնական տվյալներով նրանց թիվը հասնում է 4 միլիոնի։ Եթե շարունակվի սիրիացի փախստականների հանդեպ Թուրքիայի սխալ քաղաքականությունը, ապա 2040թ. նրանց թիվը կհասնի 7․5 միլիոնի։ Ներկայումս մեր երկրում յուրաքանչյուր 20 քաղաքացուց մեկը սիրիացի է։ Կան հաշվարկներ, որ 2023թ. սիրիացի կլինի արդեն ամեն 13 քաղաքացուց մեկը։ Եթե այսպես շարունակվի, ապա Գազիանթեփում, Շանլըուրֆայում, Հաթայում ու Քիլիսում թուրք բնակչությունը կդառնա փոքրամասնություն, իսկ Մերսինում ու Ադանայում բնակչության հավասարակշռությունն ամբողջովին կփոխվի, այսինքն մեր մարդիկ մեր հողերում կդառնան փոքրամասնություն»։ Պատգամավորի խոսքերով՝ Թուրքիան մինչ օրս սիրիացի փախստականների վրա ծախսել է շուրջ 35 միլիարդ դոլար, ինչը կբավարարեր թուրք ժողովրդի համար կառուցելու 4 «Մարմարա» երկաթուղային կամուրջ, 1 GAP («Հարավ-անատոլիական նախագիծ»), 7 նեղուցի (Բոսֆորի) կամուրջ, 400 քաղաքային հիվանդանոց, 30.000 դպրոց (Թուրքիայի կողմից սիրիացի փախստականներ ընդունելու դրդապատճառներին մանրակրկիտ անդրադարձել ենք մեր նախորդ հոդվածներից մեկում)։

Լյութֆու Թուրքքանի վերոնշյալ խոսքերի հետ կապված՝ նշենք, որ նրա բարձրացրած ահազանգը փաստորեն առնչվում է լոկ Սիրիային սահմանակից կամ նրան մոտ գտնվող նահանգներին, որոնցում բնակվում են մեծ թվով սիրիացի փախստականներ։ Հետաքրքիր է, թե ինչու թուրք պատգամավորը չի խոսում (մոտ) ապագայում սիրիացի փախստականների՝ իրենց տները վերադառնալու հնարավորության մասին, ինչը զգալիորեն կկրճատի Թուրքիայում սիրիացիների թիվը։ Ամեն դեպքում ներկա դրությամբ սիրիացի փախստականները զգալի թիվ են կազմում Թուրքիայի հարավ-արևելյան նահանգներում, ինչը և մտահոգում է Թուրքիայի ազգայնական-ազգայնամոլական զանգվածներին։

Սակայն հարկ է նշել, որ թուրքերը փոքրամասնություն դառնալու վտանգի տակ են ոչ միայն Թուրքիայի վերոնշյալ մի քանի նահանգներում, ինչի մասին ահազանգել է Լյութֆու Թուրքքանը, այլև՝ ողջ Թուրքիայում։ Եվ սիրիացի փախստականները թուրքական իշխանություններին անհրաժեշտ են հենց այս համատեքստում (միգուցե այդ պատճառով է, որ Թուրքքանն ակնարկում է երկրի ներսում սիրիացի փախստականների երկարաժամկետ մնալու հնարավորության մասին)։ Իրականում խնդիրը Թուրքիայում քուրդ բնակչության թվաքանակի աճի, ինչպես նաև թուրք բնակչության իրական թվաքանակի մեջ է։ Թուրքիայի Սահմանադրության 66-րդ հոդվածի համաձայն՝ յուրաքանչյուր ոք, ով քաղաքացիությամբ կապված է թուրքական պետության հետ, ապա թուրք է։ Սա նշանակում է, որ Թուրքիայի Հանրապետության (ԹՀ) յուրաքանչյուր քաղաքացի թուրք է։ Սրան հավելենք, որ Թուրքիայում մարդահամարները չեն անցկացվում լեզվական-էթնիկ հենքով և բարդ է հստակ ասել, թե Թուրքիայի ներկայիս 81 միլիոնանոց բնակչության որքան մասն է թուրք, որքանը՝ քուրդ (թուրքերի թիվն արհեստականորեն ուռճացված է, իսկ քրդերի թվաքանակը գաղտնի է պահվում իշխանությունների կողմից)։

Հայտնի է, որ վերջին տարիներին թուրքական իշխանություններին սկսել է մեծապես մտահոգել քուրդ բնակչության «աննորմալ», այսինքն՝ շատ արագ աճը (քրդերի շրջանում ծնելիության տեմպերը մի քանի (որոշ տվյալներով՝ 3) անգամ գերազանցում են թուրքերի շրջանում ծնելիության տեմպերը)։ Այդ մասին վկայում են վերջին շրջանում թուրքական իշխանությունների (Էրդողան, Դավութօղլու) արած հետևյալ հայտարարությունները. «Ամեն ընտանիք պետք է ունենա առնվազն 3 երեխա», «Կանանց կյանքն առանց սերունդ տալու լիարժեք չէ», «Պետք է օրենսդրորեն արգելել հղիության արհեստական ընդհատումները», «Կանայք պետք է երեխաներ ունենալուն վերաբերեն ինչպես հայրենիքի առջև ունեցած պարտքի, որը կարելի է համեմատել բանակում ծառայելու հետ» և վերջապես՝ «Հակաբեղմնավորիչներ գործածելը հայրենիքի դավաճանություն է»։ Թուրքական իշխանությունների այս հայտարարություններն իրականում ուղղված են միայն թուրք կանանց (ընտանիքներին), քանի որ քուրդ կանայք (ընտանիքները) այսպես թե այնպես ունենում են 3 երեխա էլ և անգամ մինչև 15 երեխա։ Այս հայտարարություններին հավելենք նաև այն, որ 2017թ. հուլիսի 15-ին՝ ռազմական հեղաշրջման փորձի 1-ամյակին, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայյիփ Էրդողանն իր ելույթում հայտարարեց, որ նախորդ տարի կանխելով ռազմական հեղաշրջումը՝ իրենք փրկեցին 50 միլիոնանոց (և ոչ թե 80 միլիոնանոց) Թուրքիայի ապագան։ Էրդողանի այս հայտարարությունից հետո թուրքական մամուլը, փորձագետներն ուշադրություն էին հրավիրում նրա տվյալ խոսքերի վրա, որ Թուրքիայի նախագահը չի խոսում 80 միլիոնանոց Թուրքիան փրկելու մասին, ինչը նշանակում է, որ թուրքերի թիվը երկրի ներսում կազմում է 50 միլիոն մարդ (ներկայումս կան կարծիքներ, որ Թուրքիայում քուրդ բնակչության թիվը հասնում է մինչև 35 միլիոնի)։

Արդեն իսկ շրջանառվում են մի շարք տարեթվեր (2030թ., 2037թ.), թե Թուրքիայում երբ կհավասարվի թուրք և քուրդ բնակչության թիվը։ Եվ եթե դա տեղի ունենա, ապա հաշվի առնելով այն, որ քրդերի շրջանում ծնելիության տեմպերը շատ ավելի մեծ են, ուստի և քրդերը թվաքանակով հեռանկարում կարող են գերազանցել թուրքերին։ Դրա համար էլ թուրքական իշխանությունները շարունակ փնտրտուքի մեջ են, թե ինչպես կարելի է դրա դեմն առնել հեռանկարում, իսկ մոտ ապագայի համար փոխել երկրի արևելյան ու հարավ-արևելյան՝ գերազանցապես քրդաբնակ նահանգների ժողովրդագրական պատկերը, և ձեռնարկվող քայլերի թվում է սիրիացի փախստականներին Թուրքիայի քաղաքացիություն տրամադրելու հնարավորության մասին հայտարարելը (սկզբնական շրջանում խոսք է գնում 300.000 սիրիացու Թուրքիայի քաղաքացիություն տրամադրելու հնարավորության մասին)։

Այս համատեքստում կարելի է տեղավորել նաև այն, որ վերջին շրջանում թուրքական իշխանությունները գործարկեցին «էլեկտրոնային պետություն» նախագիծը, որի շրջանակներում գործարկված կայքում քաղաքացիներին հնարավորություն ընձեռվեց տեղեկություններ ստանալ իրենց նախնիների մասին և կազմել իրենց տոհմածառերը: Եվ ահա, կայք մուտք գործած անձանց մի զգալի մասը բացահայտել է իր հայկական արմատները։ Դժվար է պատկերացնել, թե այդ ամենը կարող էր անակնկալ հանդիսանալ կամ անսպասելի լինել թուրքական իշխանությունների համար։ Ընդհակառակը, կարելի է ենթադրել, որ «էլեկտրոնային պետություն» նախագծի գործարկման հիմնական դրդապատճառներից մեկը (բայց ոչ միակը) կարող է լինել Թուրքիայում բնակվող ծպտյալ հայերի շրջանում զարթոնք առաջացնելու ձգտումը, որպեսզի ասենք՝ քրդացած հայերը վերադառնան իրենց արմատներին, ինչը որոշակիորեն կնվազեցնի քուրդ բնակչության թիվը (որոշ տվյալներով՝ Թուրքիայում կրոնափոխ հայերի թիվը կազմում է մոտ 4 միլիոն մարդ)։

Նկատենք, որ թուրք հանրահայտ պատմաբան Թաներ Աքչամի պնդմամբ՝ 2007թ. Ստամբուլի հայկական «Ակօս» թերթի նախկին գլխավոր խմբագիր Հրանտ Դինքին սպանել են հենց այն հոդվածի հրապարակման համար, որում նա բացահայտել էր Թուրքիայի առաջին թե՛ քաղաքացիական, թե՛ ռազմական կին օդաչու, Աթաթուրքի հոգեզավակ, Թուրքիայի Հանրապետության խորհրդանիշներից Սաբիհա Գյոքչենի հայկական արմատները (սպանությունից առաջ Դինքին քննադատել էր Թուրքիայի զինված ուժերի Գլխավոր շտաբը)։ Եվ ահա այս ամենից հետո ստացվում է, որ թուրքական իշխանությունները ներկայումս իրենք են սեփական քաղաքացիներին ընձեռում իրենց նախնիներին ճանաչելու հնարավորություն, ինչը և «տարօրինակ» է որակվում մի շարք շրջանակների կողմից։ Չենք բացառում, որ երկարաժամկետ հեռանկարի համար թուրքական իշխանությունները որդեգրել են Թուրքիայում իսլամացած հայերի շրջանում զարթոնք առաջացնելու, նրանց միջոցով երկրի արևելքում ու հարավ-արևելքում քրդերին ինչ-որ չափով հակակշռելու քաղաքականություն։

Այդպիսով ներկայիս տեմպերի (իրավիճակի) պահպանման դեպքում թուրքերը հիրավի կարող են փոքրամասնություն դառնալ Թուրքիայում, և թուրքական իշխանությունները նույնպես որոշել են դրա մասին ահազանգել և հակաքայլեր ձեռնարկել այժմվանից։ Հակառակ պարագայում (ոչինչ չձեռնարկելու դեպքում) Թուրքիայում քրդերը հեռանկարում կարող են գերազանցել թուրքերին, և Թուրքիան հեռանկարում կարող է հայտնվել «քրդացման» վտանգի տակ։ Ժամանակին նման կանխատեսմամբ հանդես է եկել հենց քուրդ առաջնորդ, «Քրդստանի աշխատավորական» կուսակցության (PKK) հիմնադիր Աբդուլլահ Օջալանը։ Առաջիկայում քրդերի շրջանում կարող է հայտնվել մի նոր առաջնորդ՝ «Օջալանի փոխարինող», որը կփորձի «Քրդական հարցի» լուծումը տանել ժողովրդագրական ճանապարհով։ Իսկ դա թուրքական իշխանությունների համար կարող է շատ ավելի վտանգավոր լինել, քան ասենք «Քրդական հարցի» լուծումը ռազմական ճանապարհով տանելու դեպքում է։

Չենք բացառում նաև այնպիսի սցենարի զարգացում, երբ թուրքական իշխանությունները հեռանկարում կարող են հայտնվել այնպիսի իրավիճակում, երբ նրանք հարկադրված կլինեն երկրի արևելյան, հարավարևելյան 10-15 նահանգ հանձնել քրդերին (համաձայնվելով «Քրդստանի» ստեղծմանը) և այդպիսով երկրում առկա քուրդ բնակչության մի զգալի մասից ձերբազատվելը (դրանից հետո կարող է իրականացվել նաև բնակչության փոխանակում, և Թուրքիայի արևմտյան հատվածից (Ստամբուլ) քուրդ բնակչության մի զգալի մասը կտեղափոխվի «Քրդստան»)։

Կարծում ենք, որ 21-րդ դարում «Քրդստան» պետության ստեղծումն անխուսափելի է։ Հայտնի է, որ քրդերը (մոտ 50 միլիոն մարդ) մերձավորարևելյան տարածաշրջանում բնակվում են միմյանց հարևան 4 երկրում՝ Թուրքիա, Իրան, Իրաք և Սիրիա։ Ներկա դրությամբ Իրաքի ու Սիրիայի քրդերը այդ երկրների հայտնի իրադարձությունների պատճառով արդեն իսկ գտնվում են դե-ֆակտո անկախ (կամ կիսանկախ) վիճակում։ Մեր կարծիքով՝ հերթը հասել է Իրանի քրդերին, որոնք ոտքի կանգնելու համար ըստ ամենայնի սպասում են (ԱՄՆ-ի ու Իսրայելի կողմից) Իրանը ներսից «պայթեցնելուն», այլ կերպ ասած՝ Իրանում իրաքյան և/կամ սիրիական սցենարն իրագործելուն։ Եթե դա տեղի ունենա, ապա ժամանակի ընթացքում կգա նաև Թուրքիայի հերթը, և Թուրքիայի քրդերի ոտքի կանգնելու ու հաջողության դեպքում տարածաշրջանում կստեղծվի մեկ ընդհանուր «Քրդստան» պետություն, և Հայաստանի Հանրապետությունը չպետք է ուշանա այդ երկրի հարաբերվելու վերաբերյալ համապատասխան ռազմավարություն մշակելու հարցում (ինչպես նաև պետք է պատրաստ լինի հարևան Իրանում վերոնշյալ հնարավոր զարգացումների սցենարին)։

Հայկ Գաբրիելյան

Թուրքագետ, ՄԱՀՀԻ ասոցացված փորձագետ

https://scannews.am/news/view/27535.html?fbclid=IwAR1POWHCJBgvcgLj1ZMTZZxxvqaYawlzwNQZehAJTuJ1YNATZg6C7JcccIE#.W9SycTetWTY.facebook