Հայոց ցեղասպանության մասին հոր հուշերը պատմած Արա Գյուլերը` Քեմալ Յալչընին. «Տղա՛ս, մի՛ հրապարակիր այս պատմությունը, սիրտս չի դիմանա»

Akunq.net-ը թուրքերենից թարգմանաբար ընթերցողներին է ներկայացնում Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչած թուրք մտավորականներից Քեմալ Յալչընի հոդվածը` վերջերս վախճանված համաշխարհային ճանաչում ունեցող պոլսահայ  լուսանկարիչ Արա Գյուլերի մասին, ով տարիներ առաջ Յալչընին պատմել էր Մեծ եղեռնի ականատես հոր հուշերը` Հայոց ցեղասպանության մասին.

Քեմալ Յալչըն

Ցավալի լուրը  կեսգիշերին ինձ հաղորդեց Հոլանդիայում գտնվող ընկերս` Ջեմ Դումանը։ Թուրքիան կորցրեց իր շատ նշանավոր հայ զավակին։ Աշխարհը կորցրեց անփոխարինելի լուսանկարչի։

Արա Գյուլերի հետ ծանոթացել եմ 1999 թ. նոյեմբերի 12-ին, Աթենքում կայացած թուրք-հունական բարեկամության ու խաղաղության մրցանակաբաշխության ժամանակ։  Արա Գյուլերը և Աբդի Իփեքչին մրցանակաբաշխության ժյուրիի կազմում էին։ 1998 թ. Թուրքիայում Բարեկամության ու խաղաղության հատուկ մրցանակը ինձ հանձնվեց «Վստահված օժիտ» անունով միկրոպատմական փաստագրական վեպիս համար։ Արա Գյուլերը ընտրական հանձնաժողովի անդամ էր։ Ես չգիտեի։ 29 տարի առաջ Աթենքում տեղի ունեցած մրցանակաբաշխության ժամանակ ծանոթացանք։

Ես այդ օրերին 1915 թ. ականատեսներին էին որոնում։ 1998 թ. շրջել էի Անատոլիայի մի ծայրից մյուսը։ Թուրքի կամ քրդի հետ ամուսնանալու միջոցով ողջ մնացած, որևէ հարազատ չունեցող տարեց հայ կանանց ու տղամարդկանց էի որոնում։ Սկսել էի գրել «Սիրտս քեզմով կը խայտա» վերնագրով փաստագրական վեպը։

Երբ հանդիպեցի Արա Գյուլերին, խնդրանքս հայտնեցի. «Արա՛ եղբայր, կպատմե՞ք ինձ Ձեր կյանքի պատմությունը։ 1915 թ. ականատեսներին են փնտրում: Եթե համաձայնվեք, ցանկանում եմ գրքումս Ձեզ էլ ներառել»։

«Պատմեմ»,-ասաց նա։ Նույն հյուրանոցում էինք մնում։ Անմիջապես միացրեցի ձայնագրիչս։ Հյուրանոցի մի անձայն անկյունում սկսեցինք զրուցել։ «Տղա՛ս, ես քեզ իմ հոր պատմությունը պատմեմ»,-ասաց նա ու սկսեց պատմել։ Հարցեր չտվեցի։ Եղբայր Արան խոսեց այն ամենի մասին, ինչ զգում էր։ Մեզ լուսանկարեց ստամբուլցի հույն եղբայրս։ Անունը մոռացել եմ։ Արա Գյուլերի արցունքներն արտացոլված են այնտեղ։

«Իմ հայրը Շապին Գարահիսարի Յայլա գյուղից է եղել։ 1914 թ. ուղարկել են Ստամբուլ՝ սովորելու։ 1915 թ. հայրս ամբողջ ընտանիքին կորցրել է։ Ինքը կարողացել է փրկվել, քանի որ սովորում էր Ստաբուլում։ Հայրս միշտ գանգատվում էր. «Արա՛, որդի~ս, աշխարհի ամեն կողմ գնում ես, միայն մեր Յայլա գյուղ չես գնում։ Ինձ չես տանում իմ գյուղ»։ Մի օր հորս տարա իր գյուղ։ Արա եղբայրը շարունակ պատմում էր, այնուհետև հարցրեց. «Բոլոր ասածներս գրառեցի՞ր», «Այո՛, գրառեցիր»,- պատասխանեցի ես։ «Նույն ձևով գրի՛ր»,-ասաց, ես էլ պատասխանեցի. «Նույն ձևով կգրեմ, Ձեզ կուղարկեմ, Ձեր համաձայնությունը ստանալուց հետո միայն, Ձեր թույլտվությամբ կհրապարակեմ»։

Արա եղբոր պատմածները նույն ձևով գրեցի, ուղարկեցի նրան։ «Տղա՛ս, մի՛ հրապարակիր  այս պատմությունը, սիրտս չի դիմանա»։ Չկարողացա հրապարակել։ Չհրապարակված այս պատմության բնօրինակը և Արա եղբոր ձայնագրությունները այժմ գտնվում են Դույսբուրգ-Էսենի համալսարանում գտնվող Քեմալ Յալչընի անձնական արխիվում։ Գուցե մի օր հրապարակեմ։ Սրանից հարյուր տարի հետո արխիվ մտնող ու Արա Գյուլերի ձայնագրությունները լսող մարդիկ նրա հետ միասին կարտասվեն` ասելով. «Մի ժամանակ 1915 թ. Թուրքիայում ինչե՜ր, ինչե՜ր են պատահել», կզարմանան ու Արա Գյուլերի հետ միասին կարտասվեն։

Աստված հոգիդ լուսավորի։ Հարգանքով խոնարվում եմ քո և հայրիկիդ հիշողությունների առջև։

Բոխում, 18.10.2018

Լուսանկարները պատկանում են Քեմալ Յալչընի անձնական արխիվին, որը պահպանվում է Դույսբուրգ-Էսենի համալսարանում:

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net