Էլ Ազիզ, Էլ Ազըք, Էլազըղ (Խարբերդ-Ակունքի խմբ.)

Ասու Մարո / «Միլլիյեթ»

Իմ թերությունն է` երբ ասում են «հարուստ խոհանոց Անատոլիայում», մտքիս Անթաքիան է գալիս, Ադանան, Մարդինը, բայց ոչ` Էլազըղը: Ավելի ճիշտ` չէր գալիս, մինչև որ այգեկութի համար մի խումբ կին լրագրողներով գնացինք այդ կողմեր և հյուրասիրվեցինք տեղի բնակիչների կողմից… Մինչդեռ, ինչպես չէի մտածել` չէ՞ որ այս շրջանի անունը մի ժամանակ Մամուրեթ-ուլ-Ազիզ էր, որ նշանակում է` «Սրբի կառուցել տված քաղաքը», և երբ այն Էլ-Ազիզ էր կոչվում, Աթաթուրքը, թերևս այս հողերի բերքատվությունը շեշտելով, Էլ-Ազըք (թուրքերենով` պարեն, մթերք, պաշար-Ակունքի խմբ.) անվանումը տվեց նրան: Այդ «ազըքը» ինչ-որ ձևով պետք է արժևորվի անշուշտ:

Եվ այսպես, առաջին զարմանքն ապրում եմ 1150 մ բարձրության վրա գտնվող Ալփագութ այգում Բուրհան Օզդեմիրի նախաճաշի սեղանի շուրջ: Բուրհան Օզդեմիրը կամ, այլ կերպ ասած, Բուրհան խոջան, ով միևնույն ժամանակ ուսուցիչ է, նաև իր տիկնոջ օգնությամբ մի ճաշացանկ է պատրաստել, որում տեղ է գտել անգամ թռչնային կաթը: «Փելվերդե» կոչվող կտով ծիրանի մուրաբան, «փաթիլա» կոչվող գյոզլեմեն (կարկանդակի տեսակ-Ակունքի խմբ), տաքդեղով ձվածեղը և, հատկապես, Բուրհան խոջայի աչքերի փայլը, երբ ասում էր, թե «Դա ես եմ պատրաստել», մի իսկական խնջույքի էին վերածվել այդ նախաճաշը: Օրինակ, ասում ես` «Շավաք թուլում պանրի առանձնահատկությունը ո՞րն է, Բուրհա՛ն խոջա», և առջևդ բացվում են այն պանրի աշխարհի դռները, որի մակարդը տարբեր է յուրաքանչյուր ընտանիքի համար, և որով հպարտանում է տվյալ ընտանիքը… «Մի հավատալիք կա,-ասում է խոջան,-Եթե կաթի յուղը վերցնես ու պանիրին խառնես, ոչխարներդ կսատկեն, հոգուդ խաղաղությունը կխռովի…»: Խառնիր, տեսնենք, եթե կարող ես…

Հին հայկական բնակավայր

Պարզվում է, որ Էլազըղը այգեկութի համար հրաշալի աշխարհագրական դիրք և բերքատվություն ունի: Այսպես, օրինակ, դեռ խեթերի ժամանակաշրջանից ի վեր այստեղ զարգացած է եղել խաղողագործությունը: Ավելին` այս շրջանը հայտնի է որպես ամենահին վայրի խաղողի մայր հայրենիք: Ալփագութ այգու անունը ծագում է արևելահայերենով «արևոտ» նշանակող «Արփավութից», և այս կողմերում առկա են զանազան տեսակի խաղողներ…

Քանի որ հիշատակեցի արևելահայերենը, հավելեմ նաև, որ Էլազըղը մի քաղաք է, որ հիմնվել է Խարբերդ ամրոցի փեշերին, իսկ Խարբերդը հին հայկական բնակավայր է: Միաժամանակ ատամնաբույժ եղող քահանա Իսհաք Թանօղլուն մեզ ցույց է տալիս Անատոլիայի ամենահին եկեղեցիներից մեկը եղող 6-րդ դարի Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցին: Ինչ վերաբերում է Խարբերդի ամենահին մզկիթին, ապա դա Ուլու մզկիթն է, որը հայտնի է իր ծուռ մինարեով: Քանի որ մեր ժամանակը սահմանափակ էր, վերոհիշյալից բացի` տեսնում ենք միայն «Շեֆիք Գյուլ» մշակույթի տունը, որը 18-րդ դարից մնացած և վերանորոգված մի իջևանատուն է: Նրանում շրջում ենք` վշտանալով, որ նմանօրինակ գրեթե միակ նմուշն է, որ կանգուն է մնացել…

Հրապարակումս սկսել էի ուտելիքի մասին գրելով, դրանով էլ ավարտեմ… Բուրհան խոջան մեզ ծանոթացնում է նաև «ուֆելեմե» կոչվող և հավի մսով պատրաստվող մի տեղական ճաշատեսակի և տոլմայի մի տեսակի հետ: Այդ տոլման, որ կոչվում է «դիլիմ դոլմա», պատրաստվում է մանր կտրատված սմբուկով, իսկ «ուֆելեմեն»` բարակ խմորներով ու հավի մսով:

Այնուհետև Էլազըղի խոհանոցի հետ մեր ծանոթացման գործն ստանձնում է տվյալ շրջանի ամենանշանավոր ռեստորանի` «Յալչըն էթ քավուրմայի» տեր Էմին Յալչընը: Բուրհան խոջան այդ ընթացքում արդեն տեղական տարազ էր հագել և իր խմբի հետ սկսել խաղիկներ երգել: Էմին ուստան մեզ ասում է. «Ուտելիքը մի՛ սառեցրեք, արա՛գ կերեք»: Տեղեկանում ենք, որ նա ևս նախկինում երաժշտությամբ է զբաղվել և, մինչև իսկ, ձայնագրել է Իբրահիմ Թաթլըսեսին: Իմանում ենք նաև, որ այն ժամանակ իր ստուդիայի անունը Յալչըն է եղել: Վերջում մեր ութանկյուն գավրոշի գլխարկները վերցնելով` տուն ենք վերադառնում: Ամեն անկյուն մի իմաստ ունի` հայրենասիրություն, խիզախություն, տղամարդկություն, առատաձեռնություն, պատանեկան խանդավառություն, համեստություն, ազնվություն և հյուրասիրություն… Համադամ ուտելիքների համի հետ մեկտեղ դրանք էլ ենք տանում մեզ հետ:

http://www.milliyet.com.tr/el-aziz-el-azik-elazig/cadde/ydetay/2750261/default.htm

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net