Արևելքի խորհրդավոր քաղաք Կարսը

Կարսը հայտնի է իր պատմությամբ, մշակույթով ու աննման գեղեցկությամբ։ Կարսն` իր տաքարյուն ու հյուրընկալ մարդկանցով ու շատ համեղ ուտեստներով, արժանի է, որ  բոլորը գնան ու տեսնեն այն։ Ահա Արևելքի խորհրդավոր քաղաքներից Կարսի տեսարժան վայրերը.

Քարե կամուրջը

1579 թ. օսմանյան սուլթան Մուրադ Երրոդի ժամանակաշրջանում Լալա Մուստաֆա փաշայի կողմից կառուցված Քարե կամուրջը Կարս գետի (Ախուրյան- Ակունք խմբ.) վրայով Քալեիչի փողոցն ու Սուրքափը թաղամասը միացնում է իրար։ Երեք կամարով ու հարթ տաշած բազալտե քարերից կառուցված կամրջի մի մասն ավելի ուշ քանդվել է, այն վերանորոգվել է 1725 թ.  Քարահանօղլու Հաջը Էբյուբեքիրի կողմից։

Կարսի բերդը

Ամրոցի ներսում, որն ունի երեք պարիսպներ՝ Ջրային պարիսպը կամ Չերիբաշը պարիսպը, Կաղըզման (Կաղզվան-Ակունքի խմբ.) պարիսպը և Բեհրամ պարիսպը, գտնվում է նաև 12-րդ դարից մնացած Ջելալ Բաբայի դամբարանը։ Հիշատակվում է որպես Կենտրոնական ամրոց, Ներքին ամրոց կամ Սիտադել ամրոց անուններով։ Կառուցվել է մ. թ. 1153 թ.` Սալթուքլու սուլթան Մելիք Իզզեդդինի հրամանով, վեզիր Ֆիրուզ Աքայի կողմից։ Քաղաքը շրջապատող արտաքին ամրոցի աշտարակներն սկսել են կառուցվել 12-րդ դարում։ Ավերվել է 1386 թ.` Լենկ Թեմուրի կողմից։ 1579 թ. օսմանյան սուլթան Մուրադ երրորդի ֆերմանով (հրովարտակ-Ակունքի խմբ.) Կարս եկած Լալա Մուստաֆա փաշայի կողմից ամրոցն ու արտաքին ճակատի աշտարակները վերակառուցվել են։ Բերդն ավերվել է 1877-1878 թ. թուրք-ռուսական պատերազմից հետո, 40 տարվա ռուսական տիրապետության ժամանակ և կորցրել իր յուրահատկությունը։

Քյումբեթի մզկիթը ( Սուրբ Առաքելոց եկեղեցի)

Կարսի ամրոցի հարավային լանջին՝ Քալեիչի թաղամասում, գտնվող Սուրբ Առաքելոց եկեղեցին քաղաքի հայկական եկեղեցիներից մեկն է, կառուցվել է  մ.թ. 932-937 թթ., Բագրատունյաց թագավորության ժամանակաշրջանում, Աբբաս թագավորի կողմից։  1064 թ. եկեղեցին մզկիթի է վերածվել ու ստացել Քյուբեթի մզկիթ անունը։ Երբ շրջանն ընկել է  ռուսական տիրապետւթյան տակ, եկեղեցին վերածվել է ռուսական ուղղափառ եկեղեցու, իսկ 1918 թ. կրկին թուրքական տիրապետության տակ անցնելուց հետո վերածվել է մզկիթի։  1964 թ. վերածվել է թանգարանի, որտեղ ցուցադրվել են Կարսում տեղի ունեցած պեղումներից գտնված պատմական հուշարձանները։ Կարսի թանգարան անունով հայտնի այս հին սրբավայրը թանգարան է եղել մինչև 1981 թ.։ 1993 թ. սկսած այն կրկին օգտագործվել է որպես մզկիթ։

Անի հինավուրց քաղաքը

Հայաստան-Թուրքիա սահմանին, քաղաքի կենտրոնից 42 կմ հեռավորության վրա, Արաքս գետի ափին գտնվող Անի հինավուրց քաղաքը միջնադարում Միջագետքից, Միջին Ասիայից ու Կովկասից եկեղ բազմաէթնիկ ու բազմակրոն համայնքների հանդիպման վայր է եղել։  Սույն հինավուրց քաղաքի ներսում  անպայման պետք է տեսնել Տիգրան Հոնենցի եկեղեցին, Մայր տաճարը, Մանուչեհր մզկիթը, Կուսանաց վանքը, Աղջկա բերդը, Գագկաշենը, Աբուղամրենց (Սուրբ Գրիգոր-Ակունքի խմբ.) եկեղեցին, կրակարանը, Սելչուքլու պալատը, Վրաց եկեղեցին, Մետաքսի ճանապարհի կամուրջն ու Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին։

Յանըք (այրված-Ակունքի խմբ.) եկեղեցին

Ուղղանկյունաձև եկեղեցին կառուցվել է 19-րդ դարի վերջին Ռուսական կայսրության կողմից այս շրջանը գրավելուց հետո։ Երեք մուտք ունեցող եկեղեցին Հանրապետության առաջին տարիներին օգտագործվել է որպես ժողովրդական տուն (Halk Evi), ապա՝ կինոթատրոն։ Մինչև 1970-ական թթ. վերջին տեղի ունեցած հրդեհը կառույցը լավ պահպանվել է, իսկ հրդեհի պատճառով` բավականին ավերվել։ Այն  խճաքարով, տաշած քարով, աղյուսով կառուցված ուղղանկյունաձև շինություն է։ Կառույցի մուտքը  աղյուսապատ կամարաձև ու փոքրիկ կտուրով է ծածկված։ Մուտքի երկու կողմում ուղղանկյունաձև, աղյուսե շրջանակներով մեկական պատուհան կա։ Մուտքի դռան վերևի՝ ելուստային  հատվածում երեք կամարաձև պատուհան է տեղադրված։ Սկզբնական շրջանում կառուցված զանգակատները մեզ չեն հասել։

https://www.sabah.com.tr/turizm/2018/09/11/dogunun-gizemli-sehri-kars

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net