Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելի եռօրյա այցը Հարավային Կովկաս շարունակում է մնալ միջազգային մամուլի ուշադրության կենտրոնում։ Այցի ընթացքում Մերկելը եղավ նախ Վրաստանում, ապա՝ կայցելի Հայաստան, շաբաթ օրն էլ՝ Ադրբեջան:
Մերկելի Երևան այցի գլխավոր հարցերից մեկն այն է լինելու, թե արդյոք նա կասի «ցեղասպանություն» բառը: Բունդեսթագը Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչել է 2016 թ. հունիսին, բայց Գերմանիայի կառավարությունը հայտարարել է, որ հրապարակային չի արտահայտի իր դիրքորոշումը: Մեկ ամսից Գերմանիա է մեկնելու Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը, և Մերկելը՝ մասնագետների դիտարկմամբ, պետք է նրա վրա ազդեցության գործիքներ ունենա:
Թուրքագետ Ռուբեն Մելքոնյանը «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում նշեց՝ Գերմանիայում Հայոց ցեղասպանության հարցի հետ կապված կայացված է քաղաքական որոշում՝ առ այն, որ այդ երկրի բարձրագույն օրենսդիր մարմինը հաստատել է, որ 1915 թ. դեպքերը Ցեղասպանություն են. «Եվ իրենց համապատասխան որոշման մեջ դա արձանագրվում է։ Միևնույն ժամանակ հիշում ենք, որ Բունդեսթագի որոշումն ունի նաև խոցելի կետեր, կետեր որոնք քննարկումների առիթ էին տվել։ Բացի դրանից՝ Գերմանիայի գործադիր իշխանությունը, այսինքն՝ Մերկելը և կառավարությունը, ըստ էության, չեզոք դիրքորոշում որդեգրեցին հարցի վերաբերյալ։ Այսինքն` խորհրդարանն ընդունեց, բայց, միևնույն ժամանակ, պետությունը փոքր-ինչ խուսափողական դիրքորոշում ունեցավ»։
Չնայած Գերմանիայի նախագահը ևս արտաբերեց այդ բառը, ըստ մեր զրուցակցի, ակնհայտ է, որ գերմանական իշխանական վերնախավում կա զգուշավորություն. «Կարծում եմ՝ Մերկելը հենց այդ նույն դիրքորոշումն էլ կշարունակի, այսինքն` անկախ թուրք-գերմանական հարաբերությունների լարված լինելուց, Մերկելը Հայոց ցեղասպանության խնդիրը կշարունակի դիտարկել որպես քաղաքական առևտրի առարկա»։
Միևնույն ժամանակ Ռուբեն Մելքոնյանը շեշտում է՝ Թուրքիայում այլևս չկա մեծ լարվածություն այդ տերմինի հետ կապված։ «Անկախ նրանից՝ Մերկելն իր խոսքում կօգտագործի «ցեղասպանություն» բառը, թե ոչ, թուրք-գերմանական հարաբերությունները բավականին լարված են, և, ըստ քաղաքական նպատակահարմարության, այդ լարվածությունը կխորանա, կամ ոչ։ Այսինքն՝ Մերկելի կողմից այդ բառի օգտագործումը կարող է ևս մեկ շտրիխ լինել հարաբերությունների լարվածության կամ հակառակ ուղղությամբ։ Մենք պետք է շարունակենք հստակ պահել մեր դիրքորոշումը՝ դա համամարդկային խնդիր է, և յուրաքանչյուր քաղաքական գործիչ, առավել ևս՝ ժողովրդավարական Գերմանիայի ղեկավարի խնդիրն է ունենալ համարձակություն և առերեսվել պատմության հետ՝ կիրառելով ճիշտ տերմինաբանություն․ կկիրառի՝ շատ լավ, չի կիրառի՝ ուրեմն ժողովրդավարական արժեքների նկատմամբ հավատարմությունը կդնի լրջագույն կասկածի տակ»,-եզրափակեց նա։
ՄԱՀՀԻ ասոցացված փորձագետ, թուրքագետ Հայկ Գաբրիելյանն էլ, անդրադառնալով Մերկելի այցին, նշում է՝ հայկական մամուլի հաղորդմամբ՝ Գերմանիայի կանցլերը կայցելի Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիր՝ հարգանքի տուրք մատուցելու Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին։ «Կարծում եմ, որ նման պայմաններում այնքան էլ կարևոր չէ Մերկելի կողմից «ցեղասպանություն» բառեզրի արտաբերումը։ Բնականաբար, Մերկելը փորձելու է այնպես անել, որ հնարավորինս գոհացնի երկու կողմին էլ՝ Հայաստանին ու Թուրքիային։ Հիշեցնեմ, որ թեև Մերկելը 2016թ. հունիսի 2-ին Բունդեսթագում ներկա չէր գտնվել Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ բանաձևի քվեարկությանը, սակայն ավելի վաղ կուսակցական հանդիպման ժամանակ քվեարկել էր նախագծի օգտին: Մեկնաբանելով Բունդեսթագի կողմից Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևի ընդունումը՝ Մերկելը՝ հիշեցրել էր, որ Գերմանիային ու Թուրքիային շատ բան է կապում միմյանց։ Նա նաև ընդգծել էր, որ Գերմանիայի կառավարությունը մտադիր է նպաստել Հայաստանի և Թուրքիայի միջև երկխոսության հաստատմանը, այդ թվում՝ Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցած իրադարձությունների իմաստավորման հարցի շուրջ»։
Նրա կարծիքով՝ ներկայում որոշակի հնարավորություն է բացվել Մերկելի առջև, որպեսզի նա փորձի միջնորդի դեր կատարել Հայաստանի ու Թուրքիայի միջև՝ հաշվի առնելով նաև այն հանգամանքը, որ սեպտեմբերի վերջին Էրդողանը մեկնելու է Գերմանիա. «ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների սրացումը Թուրքիային որոշ առումով կարող է մղել նաև դեպի Գերմանիա, որով և ավելի կջերմանան երկկողմ հարաբերությունները։ Կարելի է ասել, որ վերջին շրջանում բավականին կարգավորվել են Գերմանիայի ու Թուրքիայի փոխհարաբերությունները, ինչի մասին վկայում է նաև այն, որ Էրդողանը քառամյա ընդմիջումից հետո առաջին անգամ պաշտոնական այցով մեկնելու է Գերմանիա (Էրդողանի վերջին պաշտոնական այցը Գերմանիա տեղի է ունեցել 2014 թ.)։ Արդեն բանտից ազատվել է Թուրքիայում գերմանական Die Welt պարբերականի լրագրող Դենիզ Յուջելը, ինչպես նաև Թուրքիայում վերացվել է արտակարգ դրության ռեժիմը (ավելի վաղ Գերմանիան լքել էր «Ինջիրլիքի» ավիաբազան)»։
Ըստ Գաբրիելյանի՝ պետք է հաշվի առնել նաև այն, որ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը վերջին շրջանում քանիցս կողմ է արտահայտվել առանց նախապայմանների Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորմանը. «Չեմ բացառում, որ Փաշինյան-Մերկել հանդիպման ժամանակ քննարկվի Հայաստան-Թուրքիա միջպետական հարաբերությունների կարգավորման հարցը։ Կարծում եմ, որ Թուրքիան գնալով էլ ավելի շատ կզգա հայերի (չշփոթենք ՀՀ-ի հետ) կարիքը, և ես չեմ բացառում, որ Էրդողանը ժամանակի ընթացքում սկսի Թուրքիայի քաղաքացիություն տրամադրել Հայոց ցեղասպանության զոհերի ժառանգներին և անգամ սկսի նրանց վերաբնակեցնել Արևմտյան Հայաստանի տարածքում՝ ի հակակշիռ քրդերի։ Էրդողանը կարող է հայտարարել, որ հայերը լիովին իրավասու են ապրել այն տարածքներում, որտեղ 100 տարի առաջ ապրել են նրանց նախնիները։ Վերջին տարիներին թուրքական իշխանություններին խստապես մտահոգում է Թուրքիայի քուրդ բնակչության «աննորմալ», այսինքն՝ շատ արագ աճը (քրդերի շրջանում ծնելիության տեմպերը 2.7 անգամ գերազանցում են թուրքերի ծնելիության տեմպերը)։ Այդ մասին վկայում են նաև վերջին տարիներին թուրքական իշխանությունների արած հետևյալ հայտարարությունները. «Ամեն ընտանիք պետք է ունենա առնվազն 3 երեխա», «Կանանց կյանքն առանց սերունդ տալու լիարժեք չէ», «Պետք է օրենսդրորեն արգելել հղիության արհեստական ընդհատումները», «Կանայք պետք է երեխաներ ունենալուն վերաբերեն ինչպես հայրենիքի առջև ունեցած պարտքի, որը կարելի է համեմատել բանակում ծառայելու հետ» և վերջապես՝ «Հակաբեղմնավորիչներ գործածելը հայրենիքի դավաճանություն է»։ Այս ամենին կարող ենք հավելել նաև այն, որ 2017թ. հուլիսի 15-ին՝ ռազմական հեղաշրջման փորձի 1-ամյակին, Էրդողանն իր ելույթում հայտարարեց, որ կանխելով հեղաշրջումը՝ իրենք փրկեցին 50 միլիոնանոց (և ոչ թե 80 միլիոնանոց) Թուրքիայի ապագան»։
Գաբրիելյանը շեշտում է՝ արդեն մի շարք տարեթվեր (2030թ., 2037թ.) են շրջանառվում, թե Թուրքիայում երբ կհավասարվի թուրք և քուրդ բնակչության թիվը։ Դրա համար էլ թուրքական իշխանությունները շարունակ փնտրտուքի մեջ են, թե ինչպես կարելի է փոխել երկրի արևելյան ու հարավ-արևելյան, գերազանցապես քրդաբնակ նահանգների ժողովրդագրական պատկերը, և ձեռնարկվող քայլերի թվում է սիրիացի փախստականների մի մասին Թուրքիայի քաղաքացիություն տրամադրելու հնարավորության մասին հայտարարելը. «Չմոռանանք նաև, որ վերջին շրջանում թուրքական իշխանությունները գործարկեցին «էլեկտրոնային պետություն» նախագիծը, որի շրջանակներում գործարկված կայքում քաղաքացիներին հնարավորություն ընձեռվեց տեղեկություններ ստանալ իրենց նախնիների մասին և կազմել իրենց տոհմածառերը: Եվ ահա, կայք մուտք գործած անձանց մի զգալի մասը բացահայտել է իր հայկական արմատները։ Չեմ կարծում, թե դա կարող էր անակնկալ հանդիսանալ կամ անսպասելի լինել թուրքական իշխանությունների համար։ Ընդհակառակը, չեմ բացառում, որ «էլեկտրոնային պետություն» նախագծի գործարկման հիմնական դրդապատճառներից մեկը (բայց ոչ միակը) կարող է լինել Թուրքիայում բնակվող ծպտյալ հայերի շրջանում զարթոնք առաջացնելու ձգտումը, որպեսզի ասենք՝ քրդացած հայերը վերադառնան իրենց արմատներին, այդ կերպ նվազի քուրդ բնակչության թիվը (որոշ տվյալներով՝ Թուրքիայում իսլամացած հայերի թիվը կազմում է մոտ 4 միլիոն մարդ)։ Հիշեցնեմ, որ թուրք հանրահայտ պատմաբան Թաներ Աքչամի պնդմամբ՝ 2007թ. Ստամբուլի հայկական «Ակօս» թերթի նախկին գլխավոր խմբագիր Հրանտ Դինքին սպանել են հենց այն հոդվածի հրապարակման համար, որում նա բացահայտել էր Թուրքիայի առաջին թե՛ քաղաքացիական, թե՛ ռազմական կին օդաչու, Աթաթուրքի հոգեզավակ, Թուրքիայի Հանրապետության խորհրդանիշներից Սաբիհա Գյոքչենի հայկական արմատները (սպանությունից առաջ Դինքը նաև զգուշացվել էր Թուրքիայի զինված ուժերի Գլխավոր շտաբի կողմից), որին ոմանք համարում են նաև աշխարհի առաջին կին ռազմական օդաչու։ Մինչդեռ, ներկայում թուրքական իշխանություններն իրենք են իրենց քաղաքացիներին ընձեռում սեփական նախնիներին ճանաչելու հնարավորություն, ինչը և «տարօրինակ» է համարվում ոմանց կողմից»։
Մեր զրուցակիցը եզրափակում է. «Եվ եթե թուրքական իշխանությունները հիրավի որդեգրել են Թուրքիայում իսլամացած հայերի շրջանում զարթոնք առաջացնելու, նրանց միջոցով երկրի արևելքում ու հարավ-արևելքում քրդերին ինչ-որ չափով հակակշռելու քաղաքականություն, ապա այդ հարցում նրանց մեծապես կարող են օգնել նաև ՀՀ իշխանությունները (այդ դեպքում հայերի ելումուտը երկիր հեշտացնելու համար Թուրքիան կարող է վերաբացել նաև Հայաստանի հետ սահմանը)։ Հակառակ դեպքում, Թուրքիան հեռանկարում կարող է հայտնվել «քրդացման» վտանգի տակ, և այդ դեպքում նրան, թերևս, ոչինչ չի մնա, քան երկրի արևելյան, հարավարևելյան 10-15 նահանգ քրդերին հանձնելով (համաձայնվելով «Քրդստանի» ստեղծմանը)՝ ձերբազատվել երկրում առկա քուրդ բնակչության մի զգալի մասից։ Իհարկե, դա Թուրքիայի մոտ ապագայի զարգացման միակ սցենարը չէ, սակայն հավանական սցենարներից մեկն է»
Հեղինակ՝ Մարիամ Գրիգորյան
Leave a Reply