«Երևան է հանվում համաշխարհային քաղաք Անիի անհայտ դեմքը»

Akunq.net-ը ստորև թուրքերենից թարգմանաբար ընթերցողներին է ներկայացնում թուրքական «Անադոլու» պետական լրատվական գործակալության թղթակցի հրապարակումը` հայկական հինավուրց Անի մայրաքաղաքի ավերակներում կատարվող հնագիտական պեղումների մասին: Հեղինակը խուսափում է շեշտել, որ Անին հայկական քաղաք է, այլ փորձում է շրջանառության մեջ դնել Անիի` «համաշխարհային քաղաքակրթության բնօրրան» լինելու վարկածը.

«Համաշխարհային քաղաք», «քաղաքակրթությունների բնօրրան» համարվող Անիի ավերակներում իրականացվող հնագիտական պեղումները երևան են հանում այնտեղի պատմական հարստությունները։ Շրջանի մշակույթի ու տուրիզմի տնօրեն Հաքան Դողանն ասում  է. «Անին մշակույթների ու քաղաքակրթությունների բնօրանն է»։ Անիում եղած բազմաթիվ քաղաքակրթական ու մշակութային  հարստություններն  այս պեղումների ժամանակ են երևան հանվելու, նրանց մասին պատմվելու է», իսկ Փամուքքալե համալսարանի հնագիտական բաժնի դասախոս դոկ., պրոֆեսոր Ֆահրիյե Բայրամն ընդգծում է. «Պատերի մեծ մասը բացեցինք, հողային զանգվածը ընդհանուր առմամբ 5-6 մետրի չափ խորություն ունի, այդ պատճառով աշխատանքները մի փոքր դանդաղ են ընթանում։ Մաքրում ենք թե աշտարակների մեջ, թե պատերի վրա»։

Հայաստանի և Թուրքիայի սահմանին գտնվող ու մի շարք քաղաքակրթությունների բնօրրանը եղած «համաշխարհային քաղաք», «քաղաքակրթությունների բնօրրան» համարվող Անիի ավերակներում կատարվող հնագիտական պեղումները երևան են հանում պատմական հարստությունները։

Կարսի Արփաչայ գավառակի մոտ գտնվող Անին 961-1045 թթ. Բագրատունյաց թագավորության ժամանակաշրջանում հայ թագավորների մայրաքաղաքն է եղել։

11 և 12-րդ դդ. պատկանող իսլամական ճարտարապետական հուշարձաններն ընդգրկած և 2012 թ. ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից Համաշխարհային ժառանգության ժամանակավոր ցանկում տեղ գտած այս հին քաղաքը 2016 թ. հուլիսի 15-ին ներառվեց Համաշխարհային ժառանգության ցուցակի մեջ։

Փամուքքալեի համալսարանի հնագիտության բաժնի դասխաոս դոկ., պրոֆեսոր Ֆահրիյե Բայրամի ղեկավարությամբ Անիի ավերակներում սկսված հնագիտական պեղումները շարունակվում են։ Անիի՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառնագության ցանկում հայտնվելու գործում կարևոր դեր կատարած պարիսպների առաջ պեղումներ են իրականացվում։

Աքդենիզի, Փամուքքալեի, Արդահանի, Մուղլայի համալսարանների ուսանողներից ու գիտնականներից կազմված խմբի կողմից լրջորեն իրականացված աշխատանքների ժամանակ երևան են հանվում Անիի պատմական հարստությունները։

Կարսի մարզի մշակույթի ու տուրիզմի տնօրեն Հաքան Դողանայը «Անադոլու» գործակալության թղթակցին տված հարցազրույցի ժամանակ նշել է, որ Անիի ավերակների՝      ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ցանկում ներառվելուց հետո զբոսաշրջիկների թվում 300 տոկոսանոց աճ է գրանցվել, ապա հավելել է. «Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում գտնվող հուշարձաններ է այցելել 3 մլն մարդ։ Այդ զբոսաշրջիկներից 100-110 հազարը եկել են Անիի ավերակներ»։

Դողանայը նշում է, որ Անիի շրջակա միջավայրն էլ շուտով կվերականգնվի, իսկ 2019 թ. մայիսին  տուրիստական կենտրոն կստեղծվի, ապա ավելացնում է, որ Անիում մատուցվող ծառայություններն ավելի որակյալ են լինելու։

Դողանայը պատմում է, որ Անիի ավերակներում կատարվող աշխատանքներն ամբողջ թափով շարունակվում են, ամեն տարի մոտ 45 օր Փամուքքալեի համալսարանից դոկ., պրոֆեսոր Ֆահրիյե Բայրամի ղեկավարությամբ 30 հոգանոց հնագետների խումբը գիտական պեղումներ է իրականացնում։

Նա նաև տեղեկացնում է, որ պատմական ու մշակութային կոթողների սիրահարներին ցանկանում են ծանոթացնել Անիի անհայտ կողմերին։

 «Իրեն արժանի թվով այցելուներ կգան»

Դողանայը հիշեցնում է, որ ավերակներում կանգուն մնացած 21 հուշարձաններ կան, ապա ավելացնում է. «Անին մշակույթների, քաղաքակրթությունների բնօրանն է։ Անիում գտնվող բազմաթիվ քաղաքակրթական, մշակութային հարստություններն այս պեղումների ժամանակ երևան կհանվեն։ Անիի ավերակները համարվում են Թուրքիայում եղող ավերակների մայրաքաղաք: Վերանորոգումների ավարտից հետո էլ ամենակարճ ժամանակահատվածում իրեն արժանի թվով այցելուներ կգան»։

Դոկ., պրոֆեսոր Ֆահրիյե Բայրամն էլ ընդգծում է, որ Անիում 2012 թ. սկսած հնագիտական պեղումները շարունակվում են և հավելում. «Հնագիտական պեղումներ իրականացնող խմբում են Արդահանի, Մուղլայի և Աքդենիզի համալսարանների գիտնականներ ու ուսանողներ։ Անիում կատարվող աշխատանքների գլխավոր նպատակը նախևառաջ  կանգուն մնացած հուշարձանների վերականգնումն է, ապա՝ հողի տակ գտնվող հուշարձանների բացահայտումը»։

Նա նշում է, որ Հյուսիսային ավերված պարիսպների առջևում աշխատանանքեր են տարվում և ընդգծում. «Նախարարության կողմից վերականգնողական նախագծեր են մշակվել։ Այդ նախագծերի իրականացումից առաջ պետք է պեղումներ արվեն, մենք էլ մեր աշխատանքներն սկսել ենք պարսպից ու շարունակում ենք դեպի արևելք, պարսպի առջևի մասում գտնվող բեկորները  հեռացնում ենք։ Պարիսպների մեծ մասը բացել ենք, հողաթմբերն էլ հիմնականում 5-6 մ խորություն ունեն, այդ իսկ պատճառով էլ աշխատանքներն ավելի դանդաղ են ընթանում։ Մաքրում ենք թե՛ աշտարակների ներսի հատվածը, թե՛ պատերի առաջ։ Պարիսպների երևան հանումն ու վերականգնումը Անիի մշակութային հարստության մի մասն են։  Անիի՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մշակութային ժառանգության ցանկում ընդգրկվելու գործում կարևոր դեր են կատարել հենց պարիպները»։

Ջյունեյթ Չելիք-Կարս

http://www.milliyet.com.tr/dunya-kenti-ani-nin-gorunmeyen-yuzu-kars-yerelhaber-2975945

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net