Վարդան Էստուկյան
«Լեռը լուսանկարել եմ տարբեր տարածքներում տարբեր գաղափարախոսությունների կրող, տարբեր մարդկանց դիտանկյունից , փորձել եմ ուսումնասիրել որպես մի երևակայական տարածք, ինչպես կնկարագրեր Էդվարդ Սաիդը»։
Լուսանկարիչ Էջե Գյոքալփի` Արարատ լեռան թեմատիկայով «Ավելին, քան լոկ լեռը» խորագրով ցուցահանդեսը բացվել է Ստամբուլի Քադըքյոյ շրջանի Փոշե սրահում։ Հունիսի 2-ին՝ շաբաթ օրը, բացված ցուցադրությունը նպատակ ունի արխիվացնել Արարատ լեռան ժամանակակից ու պատմական նշանակությունները։ Ծրագրի առանցքում գտնվում է այն, թե ինչպես են հարյուրամյակներ շարունակ լեռան շուրջ ձևավորվել պատմություններ, առասպելներ ու իրադարձություններ, և թե ինչպիսի դեր են ունեցել դրանք լեռան հուշարձանացման և անձնավորման հարցում։ Մինչև հուլիսի 22-ը շարունակվող ցուցադրության շուրջ զրուցեցինք Դողուբայազեթից (Բայազետ-Ակունքի խմբ.), Աղրըից (Արարատ-Ակունքի խմբ.), Խոր Վիրապից ու Իգդիրից Արարատ լեռը նկարած ու ցուցադրության ժամանակ, այդ նկարները կողք-կողքի հավաքելով, մեկ լեռ ստեղծած արվեստագետի հետ։
– Ինչպե՞ս առաջին անգամ իմացաք Արարատ լեռան մասին։ Ինչպե՞ս առաջացավ այս լեռան հետ կապված ցուցահանդես անցկացնելու միտքը։
– 2016 թ․ աշնանից աշխատում եմ նախագծի վրա, սակայն Արարատի մասին բազմակողմանի ուսումնասիրություն անելու և նրա՝ այսքան կարևոր խորհրդանիշի վերածվելը հասկանալու ցանկությունը 2015 թ․ ‘Acting Together’ (Միասին գործենք) նախագծի նախապատրաստական աշխատանքների ընթացքում է մտքիս եկել։ Երբ չեղարկվեց ծրագրի` Թուրքիայի մասը, վերադարձա Բեռլին ու այս գործը իմ սեփական միջոցներով ցանկացա անել, քանի որ իրականում այդ գործը շատ հստակ առկա էր իմ մտքում։
«Միասինք գործենք» նախագծի ժամանակ Հայաստանից ու Թուրքիայից ընդհանուր թվով 22 երիտասարդ էր հավաքվել, որպեսզի Հայոց ցեղասպանության «հաշտեցման» շուրջ աշխատելու համար մի ճանապարհորդության դուրս գայինք։ Այդ ճանապարհորդությունն ու Ցեղասպանությունը ինձ մոտ, չգիտես թե ինչու, մարմնավորվեց Արարատի հետ։ Չեմ կարծում, որ այն ժամանակ գիտեի, որ Արարատն այսքան մեծ նշանակություն ունի հայ ժողովրդի համար։ Հետագայում, ուսումասիրությունս շարունակելիս գործի մեջ անհամար շերտեր ներառվեցին։ Դողուբայազեթի մասին անտեղյակությունն ու նրա անտեսումը, Հայաստանի համար կարևորությունը, նրա շուրջ եղած առասպելները, նրա շուրջ իրականացված մշակութային ծրագրերը, տարբեր ժամանակներում նրան վերագրված քաղաքական հանձնարարությունները դրանից մի քանիսն են ընդամենը։ Կարող եմ ասել, որ չկարողացա չաշխատել այսքան դիտողների՝ դարեր շարունակ լեռանը նայած և ամբողջովին տարբեր բաներ տեսած այդ լեռան շուրջ։
– Ցուցադրության ժամանակ տեսնում ենք նաև լեռան շրջակայքում գտնվող բնակավայրերի նկարներ:
– Լեռը տարբեր աշխարհագրական տարածքներում, տարբեր գաղափարախոսությունների կրող, տարբեր մարդկանց դիտանկյունից նկարելով՝ փորձել եմ ուսումնասիրել որպես երևակայական աշխարհագրություն, ինչպես Էդվարդ Սաիդը կասեր։ Այս «երևակայական» ծրագիրը ես վերցրել եմ որպես բարձրագույն լիցեյի թեզի թեմա և ուսումնասիրում եմ դիտողների ու պատմության միջոցով։ Այն քաղաքները, գյուղաքաղաքները, որտեղից դիտել եմ լեռը, ցույց տալը ևս իմաստալից եմ համարում։ Ինչպես նաև, ինչ-որ ձևով Արարատին ծանոթ, սակայն Դողուբայազեթին, Ակնալիճին անծանոթ մարդկանց վերջիններիս մասին տեղեկություն տալու հնարավորությունս ավելի արդյունավետ օգտագործելով, այս « Ավելին, քանի լոկ լեռը» անունը կրող նոր, սակայն այնքան հին, լեռան շրջակայքում գոյություն ունեցող կյանքից էլ մի պատառիկ ներկայացնել ցանկացա։
– Ցուցահանդեսում առկա են Արարատի` Աղրըից, Իգդիրից, Գյորբուլաքից և Խոր Վիրապից արված նկարներ։ Այդ նկարներն անելիս որևէ խնդրի հանդիպե՞լ եք։
– Ոչ մի խոչընդոտի չեմ հանդիպել։ Այս աշխատանքի տեսական մասն իմ թեզում էլ ավելի մանրամասն եմ նկարագրել, իսկ իմ փորձերն ու դիտարկումները փոխանցելու ու գործնական կերպով կիսվելու համար այն գրքի եմ վերածելու, այդ պատճառով ամենամոտ ապագայում ցանկանում եմ կրկին այցելել այն վայրեր, որտեղ մեկ անգամ եմ եղել։ Հայաստանում մնացած մեկ շաբաթվա ընթացքում լեռը կարողացա տեսնել միայն վերջին օրը՝ երեկոյան։ Դաշտային աշխատանքների ընթացքում շրջանում իմ արած առաջին շրջագայության ժամանակ նախևառաջ փորձեցի հասկանալ, թե ինչ հնարավորություններ ունեմ։ Գումարային խնդիրների պատճառով Հայաստան երկրորդ անգամ չկարողացա գնալ և այնտեղ Դողուբայազեթում արածս շրջագայության ժամանակ մի ռեպորտաժ չկարողանալ պատրաստել, ինչև իմ ներսում անավարտության զգացում է առաջացնում։
Իրականում, երբ այս նախագիծն իրականացնելու իմ մտադրության մասին հայտնեցի մտերիմներիս, այդ հուզված օրերին Արտակարգ դրության ազդեցությամբ ամենահաճախ հանդիպածս արձագանքն է եղել այն, որ «այդ շրջաններում կարող եմ խնդիրների հանդիպել»։ Գուցե և մի փոքր էլ այդ պատճառով է, որ ցանկանում եմ շրջանում իմ նկարած նկարները, իմ արած հանդիպումները, իմ փորձը ներկայացնել։
– Այն շրջաններում, որտեղ նկարել եք Արարատը, կարողացե՞լ եք հասկանալ տեղացի բնակչության՝ լեռան նկատմամբ ունեցած դիրքորոշումը։
– Մինչ օրս Դողուբայազեթ ու Իգդիր երկու անգամ, Հայաստան մեկ անգամ եմ կարողացել գնալ։ Երկրորդ անգամ Դողուբայազեթ գնալու ժամանակ տարբեր հանդիպումներ արեցի, Հայաստան մեկ անգամ ևս այցելելու համար ֆինանսավորում եմ փնտրում։ Բացի այդ՝ Արարատի մասին իմ գտած նյութերը կարդալու, դիտելու ու նույնիսկ համացանցում եղած մի քանի ֆորումները լավ ուսումնասիրելու միջոցով փորձել եմ հավաքել տարբեր մշակույթներում լեռան մասին առկա հետքերն ու նշանակությունները։ Դրանք ներկայացրել եմ իմ մեկնաբանություններից զատ։ Իսկ ուսումնասիրությանս տեսական մասը ապագայում ցանկանում եմ հանձնել թղթին։
Արարատի՝ այսքան բազմակողմանի ուսումնասիրություն կատարելու փորձը ինձ համար դեռևս անհավատալի մի բան է։ Այն իմ արածներն ու չարածները տեսնելու, իմ մեթոդաբանությունը զարգացնելու, իմ սխալներն ու ճշմարտություններին հասնելու փորձերի մեջ իմ տեղը գտնելու տեսանյունից համալսարանի նման է։ Այդ պատճառով էլ վարձքս կատարելու և «Ավելին, քան լոկ լեռը» նախագծի հիմնական խնդիրը պատմությունը կրկին կարդալն ու, չնայած տարանջատող քաղաքականությանը, միավորելու վրա կենտրոնանալու համար այս շրջաններում ավելի շատ ժամանակ անցկացնելը, մարդկանց հետ ավելի շատ խոսելը, հանդիպումները ավելի լավ արխիվացնելն ու ներկայացնելն է, որոնք ապագա ամիսներին պլանավորածս գործերից մի քանիսն են։ Հուսով եմ, որ նախագիծը Երևանում և Դողուբայազեթում ներկայացնելու հնարավորություն կունենամ և այդ տեղերից ստացած արձագանքներն էլ կկարողանամ ներառել նախագծում։
http://www.agos.com.tr/tr/yazi/20897/bes-farkli-bolge-tek-bir-dag
Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը
Akunq.net
Leave a Reply