Կոմիտասի ստեղծագործությունները՝ դասական կիթառի հնչյունների ներքո

Իշխան Էրդինչ

Միավորված ազգերի կազմակերպության Կրթության, գիտության և մշակույթի հարցերով զբաղվող կառույցի` UNESCO-ի`  2017 թ․ ժողովի ժամանակ 2018-2019 թթ․ օրացույցում հայտնի անունների շարքում ներառվել են նաև երգահան, հոգևորական ու երաժշտագետ Կոմիտաս վարդապետը, ում ծննդյան 150 ամյակն է և գրող Հովհաննես Թումանյանը։ 1869 թ․ Քյութահիայում (Կուտինա-Ակունքի խմբ.) ծնված Կոմիտասը (իրական անունը՝ Սողոմոն Սողոմոնյան) հայտնի է հայկական հոգևոր երաժշտության մեջ բերած իր նորույթներով, ստեղծագործություններով, իր կողմից ժողովված հայերեն, քրդերեն ու թուքերեն ժողովրդական երգերով ու հատկապես հայկական ժողովրդական երգերի համար դասական արևմտյան երաժշտության  մոտիվներով կատարած խմբագրումներով։ Թուրքիայի Սևծովյան շրջանի տեխնիկական համալսարանի երաժշտագիտության բաժնի դասախոս, դոկ․ Թունջեր Օնդերը «Կոմիտաս վարդապետի ստեղծագործությունները՝ դասական կիթառի հնչյունների ներքո» վերնագրով նախագծում հայտնի երգահանի բազմաթիվ ստեղծագործություններ ներկայացրել է դասական կիթառի հնչյունների ներքո։ Նրա հետ զրուցել ենք մայիսի 4-ին՝ ուրբաթ երեկոյան, Արամյան-Ունջույան միությունում և մայիսի 18-ին՝ ուրբաթ երեկոյան,  Բոմոնթիի Մխիթարյան վարժարանում համերգից հետո։

-Ինչպե՞ս որոշեցիք Կոմիտասի ստեղծագործությունները ներկայացնել դասական կիթառի հնչյունների ներքո։

-Կոմիտասը ստեղծագործություն չունի դասական կիթառի համար, ավելի ճիշտ, նա մի երգահան է, ով իր ստեղծագործությունները չի գրել դասական կիթառի հնչյունների համար։ Կոմիտասի ժողոված երգերն այս գործիքի միջոցով կատարելով՝ ցանկացել եմ  նրան հոգեպես ավելի մոտ լինել։ կարծում եմ՝ ստեղծագործություններն իրար նման չեն։ Եթե ճիշտ մոտեցում ցուցաբերվի, ապա բազմաթիվ ստեղծագործություններ հրարավոր կլինի ներկայացնել կիթառի միջոցով։ Այս տեսակետից ելնելով էլ սկսեցի դրանք հարմարեցնել կիթառին։ Այս հարցում կինս ևս ինձ շատ օգնեց։ Նրա շնորհիվ Կոմիտասի մասին շատ բան իմացա։ Երգահանի երաժշտությունը հասկանալու համար պետք է շատ տեղեկություն ունենալ նրա մասին։ Դա ձեզ կմոտեցնի երգահանին։ Իմ կնոջ աջակցությունը լրացուցիչ խրախուսանք էր ինձ համար, նա նույնիսկ իր ներդրում է ունեցել ստեղծագործությունների ընտրության հարցում։

-Նախկինում հետաքրքրված եղե՞լ եք հայկական երաժշտությամբ:

-Հայկական, ադրբեջանական ու վրացական ժողովրդական պարերն ու տեղական մեղեդիները միշտ տպավորիչ եմ համարել։ Մի քանիսը դասական կիթառի հնչյուններին համապատասխանեցրել եմ, սակայն այդչափ ընդգրկուն կերպով չեմ զբաղվել։ Առաջ իմ գտելիքները դասական արևմտյան երաժշտության սահմաններում էին։ Տեղյակ էի, իհարկե, որ վերջինս կրում էր նաև ժողովրդական երգերի ազդեցությունը, գիտեի Արամ Խաչատրյանին, Տիգրան Չուխաջյանին, Առնո Բաբաջանյանին։

-Նախկինում Կոմիտասի ստեղծագործությունները դասական կիթառի հնչյունների ներքո ներկայացվե՞լ են։

-Այո, որոշ համապատասխանեցումներ եղել են։ Սակայն պետք է նկատել, որ մշտապես նույն ստեղծագործություններն են ներկայացվել։ Կոմիտաս վարդապետի ստեղծագործությունների համապատասխանեցումներում կիթառը հաճախակի օգտագործվել է  մարդու ձայնին ուղեկցելու նպատակով։

-Այս նախագծի համար Կոմիտասի ո՞ր ստեղծագործություններն եք ընտրել։

-«Քելե-Քելե», «Գարուն ա», «Երանգի», «Երկինքն ամպել ա», «Շողեր ջան», «Կաքավի երգը», «Ալ այլուղըս», «Շուշիկի» և նման այլ  ստեղծագործություններ եմ ընտրել։ Կան նաև այլ ստեղծագործություներ, որոնք ևս պատրաստվում եմ համապատասխանեցնել կիթառի հնչյուններին։

-Կոմիտասի ստեղծագործությունների վրա աշխատելիս ինչի՞ց եք ավելի ազդվել։

-Կոմիտասն ունի դաշնամուրային վեց պատառիկ, որոնցում անգամ չի հեռացել ժողովրդական երաժշտության ավանդույթներից ու մոտեցումներից։ Այս առումով շատ լավ երգահան է նա, ով ունի երաժշտության արտահայտման ու բովանդակության տեսանկյունից պարզ, սակայն հզոր մոտեցում։ Նրա ստեղծագործությունների այս առանձնահատկությունը մեկնաբանողի առջև բազմաթիվ պատոււհաններ են բացում։ Ինձ վրա ամենաշատն ազդել է Կոմիտասի ստեղծագործություններում առկա այս հարստությունը։

-Բացի Կոմիտասից կա՞ն արդյոք այլ հայ երգահաններ, որոնց ստեղծագործությունները կցանկանայիք մեկնաբանել:

-Մինչ այժմ Կոմիտասի ստեղծագործությունների մեկնություններն եմ զարգացրել։ Ցանկանում եմ՝ ինչքան հնարավոր է հաճախ նվագել այս ստեղծագործություններն ու տարածել։ Երբ առաջին անգամ ինձ մոտ ծնվեց Կոմիտասի ստեղծագործություններին առնչվող այս նախագիծը: Մտածում եմ  այս համապատասխանեցումները  նոտաներով տարածել։ Հուսով եմ՝ առաջիկա մի քանի ամսվա ընթացքում հրապարակման փուլը կավարտվի։ Այսպիսով՝ բազմաթիվ կիթառահարներ կներկայացնեն Կոմիտասի ստեղծագործությունները,  կծանոթանան նրա հետ ու ավելի մոտ կզգան իրենց։

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/20707/gomidasin-eserleri-klasik-gitarla-bulustu

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net