Արդվինի եկեղեցիներն ու վանքերը

Բարհալի (Ալթըփարմաքի) եկեղեցին

Եկեղեցին գտնվում է Յուսուֆելի գավառի Սարըգյոլ ավանի Ալթընփարմաք գյուղում։ Եկեղեցին կառուցվել է 9-րդ դարում վրաց թագավոր Դավիթ Մագիստրոսի կառավարման տարիներին, որը հասկացվում է Հովհաննես Մկրտչին նվիրված գրավոր աղբյուրների ուսումնասիրությունից։ Եկեղեցին 1677 թ․ Հաջը Շերիֆ էֆենդու կողմից վերանորոգվում է ու վերածվում մզկիթի։ Եկեղեցին կառուցվել է կտրտված ու տաշված կղմինդրներից` առանց շաղախի հիմքով և «Լամպաձև» պլանով։ Եկեղեցին դրսից 28․40×18․65 սմ․ չափերով է, իսկ նրա երեք նավերը բազիլիկապատ են։ Մոխրագույն, ուղիղ կտրտված քարերով ծածկված ճակատային հատվածները հարավում և հյուսիսում հավասար են, արևելյան ու արևմտյան ճակատները  հավաքված են դեպի կողքեր բացվող քառակուսի  եզրով։ Պատուհանի ներքևի հատվածում բույսերով ձևավորված պատկերները լավ են պահպանվել։ Եկեղեցին գտնվում է Յուսուֆելի գավառից 30 կմ հեռավորության վրա։

Իշհանի վանական համալիր

Եկեղեցին գտնվում է Յուսուֆելի գավառին կից Իշհան գյուղում։  Եկեղեցի հնարավոր է հասնել Օլթուի վրայով Արդվինից Էրզրում պետական ցամաքային մայրուղու 92-րդ կմ դեպի հյուսիս թեքվող 7 կիլոմետրանոց ճանապարհով։ 951 թ․ թվագրվող ձեռագրի համաձայն՝ վանական համալիրը կառուցվել է քահանա Խանձայի (759-861) զարմիկը և աշակերտը եղած քահանա Սեբայի կողմից, Անդերնեսե թագավորի աջակցությամբ ու նյութական օժանդակությամբ։ Տաճարի կառուցումն սկսվել է 955 թ․ վրաց Դավիթ թագավորի ժամանակներում ու ավարտին է հասցվել Բագրատունյաց Մագիստրոս թագավորի կողմից։ Հյուսիսարևմտյան մասում գտնվում է Սուրբ Մարիամ Աստվածածին մատուռը։ Եկեղեցին ունի 35 մետր երկարություն և 20․75 սմ լայնություն, բազիլիկապատ գմբեթավոր եկեղեցի է։

Չորս եկեղեցի

Եկեղեցին գտնվում է Յուսուֆելի գավառից 4 կմ հյուսիս-արևմուտք և Թեքքալե գյուղից 7 կմ հեռավորության վրա ընկած պողոտայի վրա։ Հայտնի է, որ այն կառուցվել է 9-րդ դարում վրաց Դավիթ թագավորի կողմից, ինչպես նաև հոգևոր դպրոց է եղել։ Տաճարը կազմված է զանգակատնից, ճաշարանից, խորհրդասենյակից և մատուռից։ Եկեղեցին նախագծով նման է Բարհալի եկեղեցուն։ Դա լավագույն ձևով ցուց է տալիս, որ այն շրջանում գտնվող միջնադարյան վանական համալիր է եղել։

Դոլիսհանլըի (Համամլըի) եկեղեցին

Եկեղեցին գտնվում է կենտրոնական գավառին կից Համամլը գյուղում։ Արդվին-Շավշաթ ցամաքային մայրուղու Բերտա կամրջից դեպի հյուսիս-արևմուտք 6 կմ հեռավորության վրա։ Եկեղեցին 10-րդ դարի կեսերին կառուցվել է Բագրատունյաց Սմբատ թագավորի կողմից։ Հարավային ճակատում գտնվող արևային ժամացույցը իր յուահատկությամբ ժամանակաշրջանի առանձնահատկությունն է արտացոլում։ 17-րդ դարի վերջին այն վերածվել  ու որոշ ժամանակ գործել է որպես մզկիթ։

Փորթայի վանական համալիրը

Վանական համալիրը գտնվում է Արդվինի կենտրոնական գավառին կից Փըրնալլը գյուղի մոտակա պողոտայի վրա։ Ընդունված է համարել, որ եկեղեցին կառուցվել է Աշոտ Առաջին թագավորի թոռ` թագաժառանգ Խուլի կողմից 896-918 թթ․ և իր վերջնական տեսքը ստացել է Գուրգեն թագավորի (918 – 941) իշխանության տարիներին։ Այն բաղկացած է զանգակատնից, մատուռից և աղբյուրից։ Երբ ուսումնասիրում ենք տաճարի գտնվելու վայրը, ապա հասկանում ենք, որ Թաո Կլարժհեթի շրջանի այդ ժամանակվա ամենակարևոր մշակութային ու կրոնական կենտրոնն է եղել։

Թիբեթի եկեղեցի

Եկեղեցին գտնվում է Շավշաթի գավառի Ջևիզլի գյուղում, գավառի կենտրոնից 14 կմ հեռավորության վրա։ Գրավոր աղբյուրների համաձայն, այն կառուցվել է 899-914 թթ․ շրջանում կառավարած Բագրատունյաց թագաժառանգներից Աշոտ Կուխիի ժամանակաշրջանում։ Տաշած քարից կառուցված և չորս հարթությունից բաղկացած տանիքի վրա խոյի արձան կա։ Ներքին հատվածում առաքյալների պատկերներ կան։ Հարթ քարերով ներսը և բույսերով ձևավորված զարդարանքները ուշադրություն են գրավում։

Նոր Ռաբաթի եկեղեցին

Եկեղեցին գտնվում է Արդանուչ (Արտանույշ) գավառին կից 17 կմ․ հեռավորության վրա գտնվող Բուլանըք գյուղի Չամլըք (Ռաբաթ) թաղամասում։ Եկեղեցին նման է շրջանի մյուս եկեղեցիներին։ Ենթադրվում է, որ այն կառուցվել է Միջնադարում շրջանի տեր Բագրատունիների կողմից։  Միջնադարյան ճարտարապետական արվեստում հատկապես ներսից դեպի դուրս բացված եռանկյունաչափ նախշեր են օգտագործվել։ Եռանկյունաչափ նախշերը շրջանի ճարտարապետության մեջ շատ հազվադեպ օգտագործվել են գմբեթի վրա։ Այս եկեղեցում է հանդիպում այն, որ նախշերի քանակը ավելի շատ է, քան պատուհանների թիվը։ Երկու ճակատում էլ ուռուցիկ բույսերի տեսքով  փորագրված քարեր կան։

Իբրիգայի մատուռը

Մատուռը գտնվում է Բորչկա գավառից 20 կմ հեռավորության վրա գտնվող Իբրիքլի գյուղում։ Այն 4.50 x 4․40 չափերով գմբեթավոր կառույց է։ Ճակատային հատվածները ուղիղ կտրված են, իսկ ներքին պատերը անմշակ քարերից են կառուցված։ Ենթադրվում է, որ գմբեթի պատկերաքանդակներն ու հիմնապատի վերևի հատվածներում գտնվող որմնանկարները տարբեր ժամանակաշրջաններում կամ տարբեր վարպետների կողմից են արվել։

Քյոփրյուլյուի եկեղեցին

Եկեղեցին գտնվում է Շավշաթ գավառից 7 կմ հյուսիս-արևմուտքում գտնվող Քյոփրյուլու գյուղում։ Ենթադրվում է, որ այն տվյալ շրջանում գտնվող եկեղեցիների կենտրոնն է եղել։ Ղփչաղ բեյերից Զոր Թանայի կողմից կառուցված եկեղեցուց այսօր միայն մնացորդներ են մնացել։

http://www.artvin.org.tr/artvinin/artvinin-kiliseleri-ve-manastirlari/

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net