Այս ցավը թող բոլորիս միավորի

Ստորև Akunq.net-ն ընթերցողներին է ներկայացնում Հայոց ցեղասպանության փաստը ճանաչած` Թուրքիայի մտավորականներից Ռագըփ Զարաքօլուի հոդվածը` վերջերս Քյոլնում բացված Հայոց ցեղասպանության հուշարձանի մասին:

Ռագըփ Զարաքօլու

Նախօրդ գիշեր արձրև երկավ Քյոլն քաղաքում։ Եվ առավոտյան արևը ծագեց՝ գարուն բերելով։ Ծառերը` ամենաթարմ կանաչ փոքրիկ ծաղիկներով, գարունն են խորհրդանշում։ Բազմատեսակ թռչուններ դայլայլում են ու նշում գարնանամուտը։

Եթե քաղաք գնաք գնացքով ու կտրեք-անցնեք Ռեն գետը, ապա կանցնեք  պատմական Հոհենզոլերի կամրջով, հիասքանչ տաճարի կողքով։ Դիմացի հատվածում կա նաև մայթ, ծայրերին նկատվում են սիրահարների՝ մեկը մյուսին տված երդումը խորհրդանշող կողպեքները, որոնք անհաշվելի են ու ողջ եզերքով մեկ փակցված։
Եթե քայլենք դեպի կամուրջ ու անցնենք Քյոլնի ֆիլհարմոնիկ դահլիճի մոտով, ապա պետք է ասենք, որ համերգի ժամանակ սրահի կտուրը ծածկվում է, որպեսզի փողոցի անցուդարձը երաժիշտների ուշադրությունը չշեղի։ Ամենահետաքրքիր ու հիանալի ճարտարապետական գործերի օրինակներից է այս կառույցը։ Գարնան զարթոնքը ծածանվում է` քաղաքը ծածկող թիկնոցի նման։ Երբ կամուրջը երկու մասի է բաժանվում, այնպիսի տպավորություն է, կարծես քամու հետ գրկախառնվում է։ Եվ քանի որ մարդու հասակից մի փոքր երկար է, ձեզ մոտ առաջացնում է ուրվականի տպավորություն։
Եվ ահա թիկնոցը բացվում է

Եվ երբ թիկնոցը բացվում է, երևան է գալիս երեք կողմից մետաղապատ, վիրավոր արյունալերդ նռան խորհրդանիշով 1915 թ․ հիշեցնող ամենատխուր հուշարձաններից մեկը։  Զայրույթ չպարունակող գրությամբ թուրքերենով, հայերենով ու անգլերենով 1915 թ․ Ցեղասպանությունն է հիշատակվում։ Իսկ մետաղե պատվանդանի վրա գերմաներենով տեքստ է առկա։
Այն երկու արվեստագետի՝ Շտեֆան Կայզերի ու Մաքս Շոելցի քանդակն է։ Հուշարձանը տեղադրվել է առավոտյան, որի կողքով լռելյայն անցնում են մարդիկ, ովքեր առավոտյան դուրս են եկել քայլելու։ Դողան Աքհանլըի հետ միասին քանդակի վրայի ծածկոցն իջեցնում է 20-րդ դարի առաջին ցեղասպանությունը հանդիսացող Նամբիայի/Հերերոյի ցեղասպանությունը փաստագրական ֆիլմի վերածած Իսրայել Կաունաթժիկեն, ինչը շատ խորհրդանշական է։
Նամբիայում 20-րդ դարի սկզբին Վիլհելմ Երկրորդի չտեսնված ու ընչաքաղց գաղութացմանը զոհ գնացած հերերո ու նամա տեղաբնիկ ժողովրդին քշում են  դեպի անապատները, սովամահությունից ու անապատում գտնվող ջրհորները թունավորելով՝ նրանց սպանում են, ինչը ինձ հիշեցնում է 1915-16 թթ․ սիրիական անապատներում հայ ժողովրդի բնաջնջումը։
Ո՞վ գիտե, գուցե այդ ժամանակ ամենաբարձրից մինչև ամենացածր պաշտոններ ունեցող ու օսմանյան բանակում ծառայող գերմանացի զինվորներից ոմանք իրենց առաջին փորձը Նամբիայում են իրականացրել։ Գերմանական բանակն Առաջին համաշխարհային պատերազմում տանուլ տվեց, սակայն Նամբիայի ժողովրդի ճակատագիրը չփոխվեց։ Նրան փոխարինելու եկավ խտրականությամբ ղեկավարվող Հարավային Աֆրիկան։

Այս ցավը թող բոլորիս միավորի
Սահմանափակ քանակության մարդիկ գիտեն այս հուշարձանի բացման մասին։  Հենց Լյուդվիգի անվան թանգարանի կողքին գտնվող Ֆիլմ ֆորումում ժամը 11-ին մի միջոցառում է նախատեսվում` “Dieser Schmerz betrifft uns alle!” խորագրով: Այսինքն՝ «Այս ցավը թող բոլորիս միավորի» նշանակությամբ շատ խորհրդանշական խորագիր է, որն իրականացվում էր  Սիրիան Ամերիկայի, Ֆրանսիայի ու Անգլիայի կողմից ռմբակոծության երթարկելու օրվա հաջորդ օրը․ «Թող ցեղասպանությունները հիշվեն, պատերազմները` կանխվեն»։
Ժողովին ներկա էր նաև Քյոլնի քաղաքապետ Հենրիետե Ռեքերը։ Այն սկսվում է  երաժշտությամբ։ Միայն մի մեղեդի։ Ամեն ֆիլմի ներկայացումից ու ցուցադրությունից հետո երաժշտությունը ինչ-որ չափով մեղմացնում է տպավորությունները։ Դրանից հետո ցուցադրվում է Իսրայել Կաունտաթժիկեյի առաջին ֆիլմը` «Իմ ժողովրդի գանգերը»։. Չմղկտալ հնարավոր չէ։  Գաղութատիրական  վայրագությունները մարդկության ամենասև էջերից են։ Տեղացի ժողովուրդների կտրված գլուխները, մարդու համար անընդունելի ձևով, բերվել են Գերմանիա՝ «գիտական» կազմակերպությունների ուսումնասիրման նպատակով։ Ֆիլմն իր անունն այդտեղից էլ ստացել է։  Այդ գանգերը վերադարձնելու համար արշավ է ընթանում, որպեսզի, թեկուզ 100 տարի հետո, թաղվեն ու հանգստություն գտնեն։
Երկրորդը ելույթ է ունենում Դողան Աքհանլըն, ով «Աղետ» ֆիլմով պատմում է Մեծ Եղեռնի մասին։ Մորգենթաուի, Վենգերի ու մյուս ոչ հայ ականատեսների ու Լեմկինի կողմից ձևակերպված Ցեղասպանության իրողության մասին։ Երրորդը ելույթ ունեցավ Փիթեր Ֆինկելգրուեն, ով ներկայացնում էր «Շոա» (Հոլոքոստի) իրողության ու դրա համար պատասխանատվության ենթարկելուն ուղղված 60-ական թթ․ ընթացքում տարված  դժվարին պայքարն և իր գործունեությունը։ Մինչև հիմա էլ դեռևս նացիստական ժամանակաշրջանի տարրերին շարունակում են ապաստան տալ։
Իսկ Չորրորդը ելույթ ունեցած Նիզաքեթե Բիսլիմին նացիստների ժամանակ հրեաների հետ միասին գնչուների ռոմա և սինտի ցեղերի ցեղասպանության մասին է խոսում՝ «Հաշվի մեջ չեղած ժողովուրդ» վերնագրով ֆիլմով։ Նրանք էլ հերերոների նման` մարդիկ չէին համարվում։
Գերմանական խորհրդարանի կողմից Հայոց ցեղասպանության ժամանակ Գերմանիայի պատասխանատվությունն ընդունելը կենսական նշանակություն ունի։  Եվ դրանից հետո, ըստ իս, այս հուշարձանի՝ հենց այս կամրջի մոտ տեղադրելը շատ կարևոր էր։ Եթե Գերմանիան դեռ որպես պատմական իրողություն «հանդուրժողական է» վերաբերվում Վիլհելմ Երկրորդի արձանին, ապա այս պետությունը ստիպված է այս հուշարձանի հանդեպ ևս հանդուրժողական լինել և այն չհանել` բյուրոկրատական ընթացակարգը պատճառ բերելով:

Ամբողջ սրահը լեփ-լեցուն է։
Ժողովից դուրս գալուց հետո ամեն մասնակցի կակաչ են տալիս և նրանց հրավիրում՝ մասնակցելու այս խաղաղարար միջոցառմանը։ Նաև գարնանային հաճելի եղանակի շնորհիվ ժողովը հաջողությամբ է պսակվում։ Ես այնտեղ էի։ Այնպես, ինչպես Փարիզում բացվեց Կոմիտասի արձանը։ Փա~ռք Աստծո։

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/20511/bu-aci-hepimizi-bulustursun

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net