Թուրք հոդվածագրի անդրադարձը հազար ու մի եկեղեցիների մայրաքաղաք Անիին նվիրված ցուցահանդեսին

«Ակունքը» ստորև թուրքերենից թարգմանաբար ներկայացնում է թուրք հոդվածագիր Սերդար Քորուջուի հոդվածը` հայոց պատմական մայրաքաղաք Անիի մասին, որը հրապարակվել է «CNN Türk» պարբերականում:

Սերդար Քորուջու

Վերջին շրջանում ժողովրդական դարձած երկաթգծի` «Արևելյան էքսպրեսի» վերջին կանգառը եղող Կարսի` Հայաստանի հետ սահմանամերձ հայկական մայրաքաղաք Անիից մնացած «Քարերի պոեզիա Անին. մի ճարտարապետական գանձարան` մշակույթների խաչմերուկում» ցուցահանդեսը տեղափոխվեց Ստամբուլ:

Երկու մայրաքաղաքների` Ստամբուլի և Անիի ճակատագրերը դեռ հազարամյակներ առաջ էին միավորվել: Այն ժամանակ Ստամբուլը Բյուզանդական կայսրության մայրաքաղաքն էր` Կոստանդնուպոլիս անունով, իսկ Անին գտնվում էր իրենց ճարտարապետական կոթողներով տարածաշրջանում հայտնի հայ Բագրատունյաց արքայատոհմի տիրապետության տակ: Այն ժամանակ այդ երկու մայրաքաղաքների օրակարգում էր «Քրիստոսի մեծ եկեղեցի» անվամբ հիշատակվող Այա Սոֆյան:

989 թ. մեծ երկրաշարժից հետո Բյուզանդական կայսրությունը ճարտարապետ էր որոնում` իր հոյակերտ կամարով հայտնի Այա Սոֆյան վերանորոգելու համար: Այդ խնդիրը կարողանալու էր լուծել Անիում իր հեղինակած կոթողներով ճանաչված Տրդատ ճարտարապետը:

Դրանից հետո երկու մայրաքաղաքներն էլ շատ փոխվեցին: Ենթարկվեցին բնական տարերքների արհավիրքներին, երբեմն կողոպտվեցին զանազան քաղաքակրթությունների կրողների կողմից, երբեմն էլ վերակառուցվեցին: Այդ երկու քաղաքներից մեկը 1985 թ., իսկ մյուսը` 2016-ին ընդգրկվեցին UNESCO-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցանկում: Պաշտոնական տվյալների համաձայն` Ստամբուլում ներկայում 15 միլիոնից ավել մարդ է ապրում, իսկ Անին` «ավերակ» վիճակում, շարունակում է գրավել զբոսաշրջիկներին: Սույն երկու մայրաքաղաքների ճակատագրերը վերստին միավորվեցին Ստամբուլում կազմակերպված «Քարերի պոեզիա Անին. մի ճարտարապետական գանձարան` մշակույթների խաչմերուկում» ցուցահանդեսի շնորհիվ:

Ցուցահանդեսն սկսվում է Անիի պատմությամբ: Թեև ցուցահանդեսում հիմնական շեշտը դրված է 10-րդ և 11-րդ դարերի վրա, այուամենայնիվ այդ հայկական մայրաքաղաքի անցյալին հնարավոր է հետևել նաև ներկայացված ժամանակագրության միջոցով, որը մինչ մեր օրեր է հասնում: Ցուցահանդեսին ներկայացված են Արա Գյուլերի, Մարտին Մանուկյանի, Մուրադ Գերմենի և Վեդաթ Աքչայոզի լուսանկարները: Ուշագրավ է, որ ցուցադրության մեջ ներառված են նաև Կարսի` ռուսական տիրապետության տակ գտնվելու ժամանակաշրջանում սկսված հնագիտական պեղումները ներկայացնող լուսանկարներ, որոնցում պատկերված են այդ աշխատանքների ընթացքում ի հայտ եկած գտածոներ:

Դրանցից մեկը հայոց թագավոր Գագիկի քանդակն է, ով Անիում կառուցել է տվել Հայաստանում գտնվող հայտնի Զվարթնոց տաճարի նմանությամբ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին: Թեև այդ արձանի նմանակն այսօր գտնվում է Հայաստանի մայրաքաղաքում կառուցված Պատմության թանգարանի մուտքի մոտ, սակայն բնօրինակը «կորել» է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ: Իսկ միակ բանը, որ հայտնի է այդ քանդակի մասին, այն փաստն է, որ դրա մի կտորը պահվում է Էրզրումի թանգարանում: Ցաւցահանդեսում տեղ գտած լուսանկարների մեկ այլ ուշագրավ շարք է Անիի ներկայիս վիճակը ներկայացնող լուսանկարները:

Սրտի որևէ խզբզանք կարո՞ղ է ամոթալի լինել: Կամ սիրո որևէ ցուցադրություն կարո՞ղ է վրդովմունք հարուցել: Այս ցուցահանդեսում կարելի է «Այո» պատասխանը տալ այդ հարցերին, քանզի խզբզված, ավելի ճիշտ փորագրված պատերը պատկանում են UNESCO-ի համաշխարհային մշակութային ժառանգության ցանկում ընդգրկված Անիին: Եվ այդ խզբզանքներն արվել են անգամ սրբապատկերների վրա: Այդ ավերումը փաստագրող լուսանկարներն այցելուների մոտ ոչ միայն վրդովմունք, այլև` ամոթ են հարուցում: Ամո~թ, քանի որ մենք միայն հանդիսատես ենք մնում այդ մշակութային կոտորածի չկանխարգելվելուն և դեռ շարունակվելուն…

«Քարերի պոեզիա Անին. մի ճարտարապետական գանձարան` մշակույթների խաչմերուկում» ցուցահանդեսն այցելուների առջև բաց կլինի մինչև սույն թվականի ապրիլի 29-ը` Ստամբուլի «Թյություն թեփո» կողվոչ ցուցասրահում:

Աղբյուրը` CNN Türk

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net