Կ.Պոլսի Հայոց պատրիարքի անհաջող փոխանորդը

Րաֆֆի Պետրոսյան

Ստամբուլի պատրիարքությունում անհատնում խարդավանքներն ու իշխանության համար պայքարը անցած շաբաթ մտան ամենավատ շրջափուլը։ 2008 թ․ Կ.Պոլսի հայոց պատրիարք, արքեպիսկոպոս Մեսրոպ Մությաֆյանը հիվանդացել էր դեմենտիա հիվանդությամբ, որը նրան կատվածահար էր արել, նա շարունակում է ապրել բույսի կյանքով։ Եկեղեցական օրենքով պատրիարքի հաջորդ թեկնածուն էր արքեպիսկոպոս Արամ Աթեշյանը, ով նշանակվեց պատրարքի տեղապահ, մինչ որ հրաշքով Մութաֆյանը կառողջանար, ու տեղի կունենային հաջորդ պատրիարքի ընտրությունները։

Վերջին 9 տարիների ընթացքում գործող պատրիարքի փոխանորդ Աթեշյանը դեմ է դուրս եկել Ստամբուլի հայ համայնքի, պատրիարքարանի մյուս հոգևորականների և նույնիսկ Ամենայն հայոց կաթողիկոսի կողմից արված՝ պատրիարքական ընտրություններ անցկացնելու բոլոր քայլերին։ Վերջիվերջո, 2017 թ․ Աթեշյանը պարտվեց. պատրիարքարանի եկեղեցական խորհրդի պահանջով սկսվեց ընտրական գործընթացը։ Գերմանիայի հայ համայնքի հոգևոր առաջնորդ, արքեպիսկոպոս Գարեգին Բեքչյանն ընտրվեց տեղապահ, մինչև որ տեղի կունենային նոր պատրիարքի ընտրությունները, ով կփոխարիներ հիվանդ պատրիարք Մութաֆյանին և պաշտոնակատար Աթեշյանին։

Ենթադրվում էր, որ ընտրություններում Աթեշյանն ու Բեքչյանը լինելու էին թեկնածուներ մյուս չորս իրավասու թեկնածուների հետ միասին։ Սակայն Թուրքիայի ներքին գործերի նախարարի հետ հանդիպումից և Ստամբուլի քաղաքապետարանից ստացված նամակից հետո Կ.Պոլսի պատրիարքարանի եկեղեցական խորհուրդը հայտարարել է, որ արքեպիսկոպոս Աթեշյանը շարունակելու է պաշտոնավարել որպես տեղապահ մինչև պատրիարք Մութաֆյանի մահը։

Արքեպիսկոպոս Բեքչյանն արդեն հրաժարական է տվել ու պատրաստվում է վերադառնալ Գերմանիա (արդեն վերադարձել է-Ակունքի խմբ.)։

Ինչպե՞ս է դա հնարավոր։ Աթեշյանը Թուրքիայի կառավարության ֆավորիտն էր։ Թուրքական իշխանություններն ընտրական գործընթացն ու տեղապահի ընտրությունը համարեցին առոչինչ` չնայած, որ  համայքն իր առաջնորդին կարող է ազատորեն ընտրել, ինչը հստակորեն սահմանված է Ստամբուլի պատրիարքության կանոնադրության ու Լոզանի պայմանագրով՝ Թուրքիայում ապրող ազգային փոքրամասնությունների իրավունքները բաժնում։

Թուրքական կառավարությունը և երկրի ավտորիտար ղեկավար Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը մեկնաբանում են օրենքներն այնպես, ինչպես իրենց է հաճո։ Եւ Թուրքիայում այդ «մեկնաբանությունն» է կարևորը։

Արքեպիսկոպոս Աթեշյանը մի անգամ հայտարարել է, որ հպարտ է Էրդողանին իր եղբայրը կոչել։ Աթեշյանը նաև կատաղի կերպով քննադատել է այն փաստը, որ Գերմանիան 2016 թ․ հունիսին ընդունել է Հայոց ցեղասպանության մասին բանաձևը։ Արքեպիսկոպոսն անգամ հաջողություն է մաղթել Էրդողանին՝ Սիրիայում Աֆրինի վրա հարձակում սկսելու ժամանակ, որի ընթացքում սպանվել են բազմաթիվ քուրդ (նաև որոշ հայ) քաղաքացիներ։ Բնական է, որ թուրք ղեկավարությունը կմիջամտեր հօգուտ այն հայ հոգևոր առաջնորդի, ով այդքան շատ կիսում է իր առաջնահերթությունները։

2 անգամ առիթ եմ ունեցել անմիջական շփում ունենալ արքեպիսկոպոս Աթեշյանի հետ։ Առաջին անգամ նրան հանդիպել եմ այն ժամանակ, երբ ծրագրել էի դաշնամուրային համերգ կազմակերպել նոր վերանորոգված Դիարբեքիրի Սուրբ Կիրակոս հայկական եկեղեցում, Հայոց ցեղասպանության հարյուրերորդ տարելիցի ոգեկոչման ժամանակ՝ 2015 թ․ ապրիլին։ Համերգի շրջանակներում հայ երգահանների ստեղծագործությունները ներկայացնելուցս բացի, մտադիր էի հրավիրել նաև հայտնի հայ ու մի քուրդ օպերային երգչի, որպեսզի նրանք ներկայացնեն Կոմիտասի՝ Հայոց ցեղասպանության հայտնի զոհերից մեկի ստեղծագործությունները։ Աթեշյանը դեմ դուրս եկավ «իր եկեղեցում» համերգ տալու գաղափարին ու առաջարկեց, որ ես համերգն անցկացնեմ Դիարբեքիրի մեկ այլ վայրում։ Վերջիվերջո համերգը կայացավ եկեղեցում, որին մասնակցեցին ավելի քան 1000 հոգի, ընդ որում՝ ընտրված պաշտոնյաներ, տեղացի քրդեր ու թուրքեր, և որ ամենակարևորն է՝ հարյուրավոր ծպտյալ հայեր։ Երկու երգիչների փոխարեն, վերջում  ես ներկայացրեցի Կոմիտասի ստեղծագործությունները, ինչն այնքան իմաստալից էր ու խորհրդանշական՝ Հայոց ցեղասպանությունից 100 տարի անց։

Հաջորդ անգամ հանդիպեցի նրան, երբ ես ու իմ ընկերը դիմեցինք արքեպիսկոպոսին Թուրքիայում հազարավոր լքված հայկական եկեղեցիների խնդրով։ 2010-ական թթ․ սկզբների մի քանի տարի հնարավորություն էր ստեղծվել։ Կիսալիբերալ թուրքական կառավարությունը թույլ էր տվել վերադարձնել ու վերակառուցել հայկական եկեղեցիները։ Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու վերանորոգումը դրանցից մեկն է, չնայած  վերջին 2 տարիներին վիճակը դրամատիկորեն փոխվեց դեպի վատը։ Այնուամենայնիվ, այդ ժամանակ կառավարության կողմից որոշակի կամք կար հայկական եկեղեցիները՝ որպես Անատոլիայում (Արևմտյան Հայաստանում-Ակունքի խմբ.) մեր մշակութային ժառանգություն վերադարձնելու կամ վերանորոգումը թույլ տալու համար։ Մենք նույնիսկ քննարկումներ էին ունենում Վանի, Սվասի (Սեբաստիայի-Ակունքի խմբ.) ու Մալաթիայի  առանձին եկեղեցիների պետական պաշտոնյաների հետ։ Ցավոք սրտի, արքեպիսկոպոս Աթեշյանն այս բոլոր քայլերը ձախողեց։ «Ես նույնիսկ չեմ կարողանում տեր կանգնել Ստամբուլում գտնվող հայական եկեղեցիներին,  իմ ինչի՞ն են պետք Անատոլիայի բազմաթիվ եկեղեցիները»,- ասաց նա։

Չգիտեմ էլ` դա ինչ անվանել` անհեռատեսությո՞ւն, թե՞ պետության հետ միաձուլում։ Բայց ես նպատակ չունեմ մեղադրել Աթեշյանին կամ թուրքական կառավարությանը, որը դիտարկում է նրան որպես իր մարդ։ ես ուզում եմ կենտրոնանալ Ստամբուլի հայկական համայնքի դիրքորոշման վրա, հատկապես` նրա այն ներկայացուցիչների, ովքեր հոգևորականներ չեն, ովքեր ընտրվել են Ստամբուլի հայկական եկեղեցիներին, դպրոցներին և հիվանդանոցներին կից գործող տասնյակ բարեգործական կազմակերպությունների ղեկավարներ։

Բարեգործական բոլոր կազմակերպությունները, ենթադրվում է, գտնվում են Ստամբուլի պատրիարքության վերահսկողության տակ և հանդես են գալիս միասնաբար։ Հարուստ հիմնադրամները, որոնք ունեն շատ ակտիվներ, ենթադրվում է, պետք է օգնեն ֆինանսապես ավելի քիչ հնարավորություններ ունեցող կազմակերպություններին։ Դժբախտաբար, սա հազվադեպ է պատահում, և քանի որ պատրիարքարանը չի միջամտում, ղեկավարներից շատերը, քիչ բացառություններով, իրենց բարեգործական կազմակերպությունները դիտարկում են որպես սեփական կայսրություններ՝ առանց հաշվի առնելու հասարակության ընդհանուր շահը։

Հասարակությունը խորապես մասնատված է, անտարբեր  կամ անկարող է բողոքի ձայն բարձրացնել, բացառությամբ որոշ առաջադեմ խմբերի, օրինակ՝ Նոր զարթոնք շարժումը և որոշ երիտասարդ մտածողներ ու ակտիվիստներ, ովքեր հավաքված են «Ակօս» պարբերականի շուրջ։

Պատրիարքարանում անցած շաբաթ տեղի ունեցած  դեպքերից հետո սպասվում էր, որ համայնքը բողոքի ձայն կբարձրացնի Աթեշյանի կողմից պաշտոնի զավթման դեմ։ Հնարավոր բողոքի ժամանակ կարելի էր բոյկոտել Աթեշյանի կողմից մատուցվող հոգևոր ծառայությունները և ծեսերին մասնակցել տեղական այլ եկեղեցիներում։

Իհարկե, եկեղեցին, որտեղ կիրակի օրը պատարագ էր մատուցվում, լիքն էր։ Միայն մի հայ իրավաբան էր  ամբոխի մեջ բողոքի ձայն բարձրացրել. նա բարձրաձայն հերթական անգամ երգեց «Տե~ր, ողորմյան»։ Ըստ «Ակօսի»` նա հեռացվել է եկեղեցուց արքեպիսկոպոս Աթեշյանի հրահանգով, ձերբակալվել թուրքական ղեկավարության կողմից ու տարվել ոստիկանական բաժանմունք։ Մոտ մեկժամյա կալանավորումից հետո նրան բաց են թողել։

Հայտնի ասացվածք կա. ժողովուրդը արժանի է իր առաջնորդներին։ Երբ մենք աղաղակում  ու բողոքում ենք մյուս ազգերի կողմից հայերի անարդարացի տանջանքներից, մենք նաև պետք է ընդունենք մեր թուլություններն ու փորձենք պայքարել դրանց դեմ։

https://armenianweekly.com/2018/02/12/failed-istanbul-armenian-patriarchate  

Անգլերենից թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net