Թոքաթլըյանն արդեն վերածվել է մի խանի, որտեղ ուրվականներն են շրջում

Միհրան Մանուկյան

Իսթիքլյալ պողոտայում գտնվող Բեյօղլուի Երեք խորան եկեղեցու վաքըֆին պատկանող պատմական Թոքաթլըյան խանը (հին հայական թատրոնի շենք- Ակունք խմբ.) անուշադրության է մատնված։ Դեռևս 10 տարի առաջ խանում վարձակալությամբ տեղ չէր ճարվում, իսկ այսօր խանի վարձակալների թիվը շատ է նվազել։ Խանի արտաքին ու ներքին ճակատի անմխիթար վիճակը աչք է ծակում։ Վաքըֆի ղեկավարությունը հայտարարել է, որ առաջիկա ժամանակաշրջանում և՛ ներդրում են արվելու, և՛ շենքը կարգի բերելու ուղղությամբ աշխատանքներ են կատարվելու։ Հայ համայնքի ներկայացուցիչները, վաքըֆի ղեկավարությունը նշում են, որ առանց վերանորոգման աշխատանքների` խնդիրները հնարավոր չի լինի լուծել։  

Բեյօղլուի Երեք խորան եկեղեցու վաքըֆի ղեկավարության տակ գտնվող Թոքաթլըյան խանի համար ավելի վաղ վարձակալությամբ տալու բանաձևեր են օրակարգ բերվել, սակայն նախագծերը, տարբեր պատճառներով, կյանքի չեն կոչվել, այդ ընթացքում ղեկավարությունը այդ հարմար առաջարկները չգնահատելու հետևանքով խիստ քննադատության է ենթարկվել։ Խանի ներսում գտնվող գրասենյակներում և դեպի պողոտա նայող ճակատի վրա գտնվող խանութներում դեռևս վարձակալներ կան։ Սակայն խան մտնելիս  նրա անմխիթար վիճակն անմիջապես աչքի է զարնում։ Խանի սրահներում սովորական զբոսանքն իսկ վեր է հանում պատմական շենքի վերանորոգման համար ինչքան հնարավոր է շուտ քայլեր ձեռնարկելու անհրաժեշտությունը։

1884 թ․ այն կառուցվել է որպես թատրոնի շենք, 1897 թ․ 60 տարի ժամկետով հանձնվել է Մկրտրիչ Թոքաթլըյանին։ Երբ այն սկսեց գործել որպես Թոքաթըլյան հյուրանոց,  Ստամբուլում Փերա Փալասից հետո ամենամեծ հյուրանոցն էր։ Մկրտիչ Թոքաթլըյանից հետո`  1919 թ․, այն անցավ Մեդովիչին։ Շենքը մինչ 1950-ական թթ․ գործել է որպես  «Քոնաք» անունով հյուրանոց, որի փակվելուց հետո Երեք խորան եկեղեցու տարածքի վրա կառուցված շենքը 1950 թ․ եկեղեցու վաքըֆի ղեկավար խորհրդի կողմից անուշադրության է մատնվել։ Թոքաթլըյանը ներկայում օգտագործվում է որպես գրասենյակային տարածք։

45 տարուց ավել  խանի վարձակալներից Մելքոն Քարաքյոսեն ասում է, որ շենքի անմխիթար վիճակը սիրտ է մղկտացնում և առաջարկում է խանի ղեկավարման համար անկախ հանձնաժողով ստեղծել․«1972 թ․ սկսած վարձակալ եմ։ Այդ ժամանակ խանում տեղ գտնելը շատ դժվար էր։ Մենք հազիվ կտուրի հարկում 6 քառ. մետր մի տարածք կարողացանք վերցնել ու մեր խանութը բացել։  Մի ժամանակ Թուրքիայի ամենակարևոր խաներից մեկը համարվող Թոքաթըլյանն  անմխիթար վիճակում է ու անուշադրության է մատնված։ Այսօր, երբ մտնում ես խան, հոգիդ թախծով է լցվում։ Մետիսի բանտը նույնիսկ ավելի լուսավոր է։ Խանութները դատարկվել են, վարձակալներ չեն մնացել։ Սրա դեմ ժամանակին քայլեր չեն ձեռնարկել։ Նույնիսկ պատերը չեն ներկվում։ Ափիկ Հայրապետօղլուն որ քաղաքապետարան էլ դիմի, կգան ձրի կներկեն»։

Քարաքյոսեն Թոքաթլըյանը ղեկավարող Բեյօղլուի Երեք խորան եկեղեցու վաքըֆի ղեկավարությանը քննադատել է` ասելով․ «1970-ական թթ․ վաքըֆի ղեկավարը Թագավոր Քամերն էր։ Այդ ժամանակ Երեք խորան վաքըֆի ձեռքում էին 3 դպրոցներ, այն մեր վաքըֆներին ամեն ամիս աջակցություն էին ցույց տալիս։ Ներկայում միայն Եսայան դպրոցին տիրություն անող և ֆինանսական առումով ավելի բարվոք վիճակում գտնվող Երեք խորան վաքըֆը ոչ մի հիմնադրամի աջակցություն չի ցուցաբերում։ Այն ժամանակ Ափիկ Հայրապետօղլուն ղեկավար խորհրդի անդամ էր, ի՞նչ պատահեց, որ փոխվեց։ Ո՞ւմ են հանձնել, ո՞վ է հանձն առել։Եթե գնահատենք Թոքաթըլյան խանը, ապա այն Բեյօղլու վաքըֆի, Օրթաքյոյ կամ էլ Քարագյոզյան վաքըֆների նման կլինի, համայնքին մեծ օգուտ կարող էր բերել»։

Անկախ հանձնաժողով պետք է ստեղծվի

Քարաքյոսեն հետևյալ կերպ շարունակեց խոսքը․ «Թոքաթլըյան խանի համար արագ քայլեր է պետք ձեռնարկել։ Նախկինում վարձակալությամբ տալու բանաձևեր են մտածվել, սակայն երբ Բեյօղլուում մի շարք հյուրանոցներ, աշխատավայրեր էին փակվում, այդ բանաձևի կիրառումը շատ դժվար էր։ Ղեկավար խորհրդից անկախ հանձնաժողով պետք է ստեղծվի։ Այս խանը որ ներկվի, կարգի բերվի, նորից մեծ գումարներ կբերի»։

Արյունահոսող վերք   

Սուրբ Փրկիչ հիվանդանոցի վաքըֆի ղեկավար Պետրոս Շիրինօղլուն էլ է քննադատում այդ վիճակը։ Շիրինօղլուն էլ է այն տեսակետի կողմնակից, որ խանը գնահատելու համար խորհուրդ պետք է ստեղծվել․«Շատ վաղուց հանձնաժողով պետք է ստեղծվեր, ու Թոքաթլըյան խանը գնահատվեր։ Եթե Բեյօղլու վաքըֆը չի հետաքրքրվում այս հարցով, պատրիարքությունը պետք է ուշադրություն դարձնի։ Վաքըֆի ղեկավար խորհուրդը ո՛չ պատրիարքությանն է լսում, ո՛չ էլ Վաքըֆների միջև համերաշխության հարթակին։ Ինքնուրույն են որոշումներ կայացնում։ Տարիներ շարունակ այս գործն եմ փորձում առաջ տանել, սակայն առաջընթաց չկա։ Տարիներ առաջ 400 հազար դոլար էր առաջարկվել խանի համար, չընդունեցին։ Վաքըֆի ղեկավարությունն այսօր այնտեղ շատ ցածր գնով անգամ վարձակալ չի կարողանա գտնել։ Համայնքին պատճառած վնասը կարո՞ղ եք հաշվել։ Ափիկ Հայրաբեթօղլուին նայում եմ. արդեն տարիքն առել է։ Այնտեղի ղեկավարներին էլ չեմ ճանաչում։ Կարծում եմ` նրանք Երեք խորան վաքըֆից օգուտ ստանալ փորձողներ են։ Համայքի միջոցները քամուն են տալիս, ամոթ է, մեղք է»։

Երիտասարդ ղեկավարի կարիք կա

Շիրինօղլուն ավելացնում է․ «Երեք խորան վաքըֆին արդեն երիտասարդ, աշխույժ ղեկավարներ են պետք։ Սրանից 5-7 տարի առաջ հիանալի մի նախագիծ էր մշակվել` 12 մլն դոլար արժողությամբ։ Ես ասացի․ «Իմ սեփական երաշխավորությամբ բանկից վարկ վերցնենք, անենք»։ Կարճ ժամանակում կկարողանայինք պարտքերը փակել։ Հիմա ասում են` հյուրանոց կառուցենք, սակայն հյուրանոց կառուցելու իմաստ էլ չի մնացել։ 17 տարի է, ինչ Սուրբ Փրկիչ հիվանդանոցի վաքըֆն եմ ղեկավարում, 17 տարի է Թոքաթլըյան խանից ենք խոսում։ Վաքըֆի ղեկավարները, ամեն ինչ մի կողմ թողնելով, պետք է  մտածեն այս մասին: Մանոկության տարիներին խանում էի աշխատում։ Խանում տեղ գտնելը շատ մեծ խնդիր էր։ Մաքուր ու կոկիկ խան էր։ Արդեն Ափիկ եղբոր հետ աշխատելն անհնար է։ Ատամները սեղմելով` վաքըֆի ընտրություններին ենք սպասելու։ Շրջանային ընտրություն եթե անցկացվի, այդ շրջանում ողջախոհ մարդիկ ղեկավար մարմնում կլինեն։ Քանի դեռ ընտրությունները չեն անցկացվել, ուրիշ հնար չկա»։

Տարեկան 5 մլն 400 դոլար արժողությամբ եկամուտը մերժեցին

Համայնքի առաջադեմ բարերարներից Արեթ Էրգեն անցած տարիներին Թոքաթլըյան խանի գնահատման համար մտքերի փոխանակման առաջարկով էր հանդես եկել։ Նա տեղեկացնում է, որ Lafayette ֆիրմային խանութների ցանցը հետաքրքրվել է Թոքաթլըյան խանով. այդ առաջարկը Երեք խորան վաքըֆը մերժել է։

Էրգանն ասում է․ «6-7 տարի առաջ Lafayette ֆիրմայի ներկայացուցիչները եկան և ասացին, որ հետաքրքրված են Թոքաթլըյան խանով։ Այդ ժամանակ խանը առաջին երեք տարում վերանորոգման աշխատանքներ կատարելու պատճառով ամսական 250 հազ․ դոլար, այնուհետև` 450 հազ․ դոլար վարձակալության գումար առաջարկեցին։ Երեք խորան վաքըֆն այդ առաջարկը մերժեց։ Այդ ժամանակ եթե ֆիրման Թոքաթլըյան խանում գործեր, Բեյօղլու թաղամասի դերը կմեծանար։ Վաքըֆի ղեկավար խորհուրդն այդ պայմանագիրը չեղարկեց, ու տարեկան 5 մլն 400 հազ․ դոլար արժողությամբ եկամուտը մերժվեց։ Այսօր, ափսոս, որ շատ հուսահատ վիճակում ենք։ Մոտ մեկ տարի առաջ Թոքաթլըյան խան գնացի, այնտեղ տիրող անկարգությունից ու մթությունից վախեցա։ Խանում շրջում էին առնետները։ 10 տարի է` վերանորոգման աշխատանքներ չեն կատարվել։ Բեյօղլու վաքըֆը մի մեծ հարստություն ոչնչացրեց»։

Ներդրումների համար աշխատանքներ ենք կատարում

Երեք խորան վաքըֆի ղեկավար խորհրդի անդամ, փաստաբան Սիմոն Չեքեմին Թոքաթլըյանի վերաբերյալ մեր քննադատությունները հաղորդեցինք և այդ հարցում արվելիք աշխատանքների մասին հարցրեցինք։ Նա պատասխանեց․ «Ներդրումային ծրագրեր կան։ Նախագծերի ամբողջացվելուց հետո խանում վերանորոգման աշխատանքներ են իրականացվելու։ Արտաքին ճակատի ու ենթակառույցների նորոգման համար աշխատանքներ ենք կատարում։ Վարձակալների հեռանալն էլ Բեյօղլուի հիմնական խնդիրներից է։ Թաղամասի վիճակը հիանալի չէ, սակայն վարձակալությամբ տալու համար նոր աշխատավայրեր ունենք»։

Լուսանկարը` Միհրան Մանուկյանի

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/20144/tokatliyan-artik-hayalet-han

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net