Կարոտ Սասունյան
Դիարբեքիրն պատմական և մշակութային առումով սույն տարածքի ամենամեծ և կարևոր քաղաքն է: Այն Տիգրան Մեծի ամենանշանավոր մայրաքաղաքն է եղել: Այս քաղաքը հզոր դարձրած ամենակարևոր գործոնը հայերն են: Թե սոցիալական, թե մշակութային և թե տնտեսական առումներով սույն քաղաքը մշտապես օրակարգում է եղել: Տիգրանակերտը (թեև Տիգրանակերտը ներկայիս Սիլվանն է, սակայն հեղինակն այն կիրառում է Դիարբեքիրը նկատի ունենալով-Ակունքի խմբ.) ժամանակ առ ժամանակ գտնվել է բյուզանդացիների, թուրքերի և արաբների տիրապետության տակ: Այս հնամենի քաղաքում բազմաթիվ ժողովուրդներ են ապրել: Դիարբեքիրում առկա են այնպիսի պատմական կոթողներ, ինչպիսիք են, օրինակ, աշխարհի ամենամեծ պարիսպը (Չինաստանինը ոչ թե պարիսպ է, այլ` պատ) և Մերձավոր Արևելքի ամենամեծ եկեղեցին` հայկական Սուրբ Կիրակոսը:
Սույն քաղաքը պատմության ընթացքում լեցուն է եղել հարյուրավոր խանութներով և աշխատատեղիներով, որոնք առկա են նաև ներկայում: Օսմանյան կայսրության ժամանակաշրջանում այն եղել է ամենամեծ տնտեսական կենտրոններից մեկը: Բացի այդ, այս քաղաքում աճեցվել են աշխարհում ամենամեծ ձմերուկները` 90-100 կգ-անոց: Սույն հնագույն քաղաքի մասնագիտական ճյուղերը ներկայացնում էին զանազան քաղաքներից այստեղ եկած հայերը: Տիգրանակերտում, ինչպես և ամենուր, հացթուխները սասունցիներն էին: Գավառներում լավաշի թոնիրներն էին օգտագործվում, իսկ քաղաքային կենտրոններում` փիդեի (հացի տեսակ-Ակունքի խմբ.) փռերը: Բնակչության թիվը շատ էր, քանի որ քաղաքը մեծ էր: Այդ պատճառով հացը փռերից էր ապահովվում: Տիգրանակերտ քաղաքի կենտրոնում 1869 թ. 25 հացի փուռ էր գործում: Մեծ գյուղերում և ավաններում թոնրատներ կային, որոնք ընդհանուր օգտագործման համար էին: Թոնիրներում լավաշ էր թխվում: Լավաշը հայերն էին պատրաստում: Տիգրանակերտ քաղաքի կենտրոնի փռերում փիդե էր թխվում, իսկ այնպիսի քաղաքներում, ինչպիսիք են` Վանն ու Մուշը, լավաշ էր պատրաստվում:
Վերջերս, Թուրքիայի Հանրապետության պատմության մեջ առաջին անգամ լինելով, Դիարբեքիրում լավաշի փուռ բացվեց` մի սասունահայի կողմից: Փուռը բացած այդ սասունահայը` Էրհան Յամանը, մեզ հետ զրույցում հայտնեց, որ երկար տարիներ ապրել է Մուշում, որտեղ բազմաթիվ լավաշի փռեր կային, բայց քանի որ Տիգրանակերտում չկար, անհրաժեշտ է համարել այստեղ նման թոնրատուն բացել: Այս փուռը բացել կարողանալու համար նա գնացել է Հայաստան և հարցուփորձ արել, թե ինչպես կարելի է փռի համար անհրաժեշտ սարքավորումներ գտնել, ապա դրանց մի մասը տեղադրել են Հայաստանից Դիարբեքիր եկած վարպետները: Երբ փուռը պատրաստ է եղել, նա, դարձյալ Հայաստանից 3 վարպետ է հրավիրել, ովքեր նրան ու իր եղբայրներին սովորեցրել են լավաշ թխելը:
Հայաստանից այստեղ ժամանած վարպետներ Արշակ Մարտիրոսյանը, Արթուր Աղեկյանը և վերջինիս կինը` տիկին Հասմիկը, մեզ հետ զրույցում նշեցին, որ իրենք երջանիկ են մայր հայրենիքում գտնվելու կապակցությամբ և հպարտ` Տիգրանակերտում առաջին անգամ լավաշի փուռ բացելու գործում իրենց ունեցած ներդրման համար: Տիկին Հասմիկը հայտնեց, թե իրենց համար մեծ պատիվ է հայկական լավաշը Դիարբեքիրում կրկին տարածելը: Նա նաև հաղորդեց, որ իրենք ունեն 5 զավակ, որոնց թողել են Երևանում:
2018 թ. հունվարի 20-ին «Արարատ-թոնիր-լավաշ» թոնրատունը հանդիսավոր կերպով բացվեց` Տիգրանակերտում ապրող հայերի, մեծավ մասամբ` այստեղի սասունահայերի մասնակցությամբ: Թոնրատան բացմանը մասնակից հյուրերին փռի տեր Էրհան Յամանը հյուրասիրեց թոնրում թխված լավաշ և չիղ քյոֆթե (կոտլետի տեսակ, որը պատրաստվում է բլղուրով-Ակունքի խմբ.): Բացման մասնակիցները մեզ հետ զրույցում ընդգծեցին, որ շատ են հավանել նոր թխված լավաշը, գնելու են դրանից և իրենց տուն տանելու:
Թերևս սա նույնպես Էրգրում մեր գոյության ապացույցներից է: Արարատ անունը Տիգրանակերտում ապրեցնելը երանություն և կարոտ է մեզ` այստեղ ապրող հայերիս համար:
Նմանատիպ դեպքերի ավելացման մաղթանքով` Կարոտ Սասունյան…
Լուսանկարները` Կարոտ Սասունյանի
Թարգմանեց Մելինե Անումյանը
Akunq.net
Leave a Reply