Շավշաթ/ Շավշեթի պատմությունը, Արդվին

Օզհան Օզթյուրք

Չնայած հին հունական ու բյուզանդական աղբյուրներում Շավշաթի մասին տեղեկություններ չկան, վրացական աղբյուրներում նշվում է, որ Շավշաթը կարևորություն է ձեռք բերել Բագրատունիների դինաստիայի օրոք։ 1549 թ․ վեզիր Ահմեդ փաշան գրավել է Շավշաթը։ Այն զինվորական ծառայության դիմաց հանձնվել է տեղի մուսուլման աթաբեկերից մեկին՝ Լաղվեշ Ահմեդ բեյին։

1830 թ․, երբ Ախալցխան թողնվել է ռուսներին, այն կցվել է  Չըլդըրի սանջակին (մարզին-Ակունքի խմբ.), իսկ 1878 թ․, երբ Բաթումը ևս թողնվել է ռուսներին, Շավշաթը Ռուսական կայսրության կազմում գտնվելով` կցվել է Բաթումի շրջանին։ Այդ ժամանակաշրջանում Շավշաթը Կենտոն, Միրյեր ու Իմերհև շրջաններից էր կազմված։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի առաջին օրերին, երբ ռուսները թողնում են Արդվինն ու քաշվում Արդահան, մինչ թուրք զինվորները կմտնեին գյուղ, ռուս հրամանատար Իվանովը, տեղեկանալով Հոդի ավազակախմբի հարձակվելու մասին, հավաքում է  ժանդարմերիան ու լքում բնակավայրը, որից հետո  Հոդ գյուղից մոտ 30 զինյալ թուրքեր մտնում են քաղաք ու  ապահովում  նրա պաշտպանությունը (ռուսներից-Ակունքի խմբ.)։ Դրանից հետո  Յաքուփ Ջեմիլ բեյն ու յուզբաշը Հալիթ բեյը Շավշաթում ստեղծում են աշխարհազորային ուժեր։

Շավշաթը 1921 թ․ փետրվարի 27-ին միացվում է Արդահանի սանջակին ու գավառ դառնում, իսկ 1921 թ․ հուլիսի 7-ին` կցվում Արդվինին։ 1873 թ․ Էրզրումի (Կարին-Ակունքի խմբ.) տարեգրքի համաձայն, Չըլդըր սանջակին կից Շավշաթ գավառում ապրում էր 6448 մարդ, որից 5801-ը մուսուլմաններ էին, իսկ 647-ը՝ քրիստոնյաներ։

2009 թ․ հուլիսի 15-ի ջրհեղեղի ժամանակ Տիգրաթ ձորահովտում 13 ջրաթումբերից 7-ը ջրհեղեղի պատճառով քանդվել են, որի հետևանքով 5 մարդ զոհվել է։ Ներկայում 2 քաղաք (Մեյդանջըք, Շավշաթ), 6 թաղամաս ու 61 գյուղ ունեցող Շավշաթի բնակչության թիվը 28․320  է ( 392-ը բնակվում են  քաղաքներում, 27․928 գյուղերում), 1950 թ․ բնակչության թիվը եղել է՝ 41․068, 1960 թ․՝ 47․702,  1970 թ՝․ 48․453, 1980 թ․՝  45․179, 1990 թ․՝ 33․315, 2000 թ․՝ 25․624,  2009 թ․ 18․058 մարդ ( 6.666-ը բնակվել են քաղաքներում, 11․392-ը՝  գյուղերում)։

Շավշաթից 12 կմ հարավ՝ Էսքիքալե գյուղում գտնվող Ուսթամիս, 6 կմ արևմուտք՝Քայադիբի գյուղում գտնվող Թուհարիս, 16 կմ հարավ-արևմուտք՝ Բալըքլը գյուղում գտնվող Փարիհ, 11 կմ հարավ-արևմուտք՝ Դութլու գյուղում գտնվող Ջարիշև, 8 կմ արևելք՝ Հանլը (Հանթուսեթ) գյուղում գտնվող Բիլբիլան և 2 կմ հարավ-արևելք՝ Սյողութլյու (Շաթլեթ) գյուղում գտնվող այս բոլոր ամրոցները պետք է որ կառուցված լինեն Բագրատունիների ժամանակշրջանում։

Լուսանկարը` Akunq.net-ի

http://ozhanozturk.com/2018/01/15/savsat-tarihi-artvin/

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net