Լավ կուսակցություն, թե՞ պահեստային տարբերակ

Անի Մելքոնյան

Վերջերս Թուրքիայի քաղաքական ասպարեզում հայտնվեց մի նոր՝ Լավ կուսակցություն, որի հիմնադիրը նախկին ներքին գործերի նախարար Մերալ Ակշեներն է։ Բազմաթիվ փորձագետների կարծիքով այն լուրջ հայտ կարող է ներկայացնել առաջիկա խորհրդարանական ընտրություններում։ Սակայն կան նաև կարծիքներ, որ այն Էրդողանի պահեստային տարբերակն է։

Սույն հոդվածով փորձենք հասկանալ, թե ի՞նչ նպատակով է ստեղծվել այս կուսակցությունը, ո՞րն է նրա առաքելությունը:

2016 թ․ հուլիսին Թուրքիայում տեղի ունեցած հեղաշրջման փորձից հետո երկրում սկիզբ առած բռնաճնշումները ավելի ուժեղացան։ Էրդողանի համար այդ հեղաշրջման փորձը «կանաչ լույս» հանդիսացավ իր վարած քաղաքականությունից դժգոհ անհատներին չեզոքացնելու ու երկրում իր միանձնյա իշխանությունն հաստատելու համար։ Դրա վառ ապացույցն էր խորհրդարանական համակարգից անցումը նախագահական համակարգին։ Սակայն այն վերջնականապես տեղի է ունենալու 2019 թ․։ Էրդողանն ինքն է հայտարարել, որ 2019-ի խորհրդարանական ընտրությունները բեկումնային կդառնան Թուրքիայի համար, իսկ Էրդողանի վարած ներքին ու արտաքին քաղաքականությունից դժգոհողների թիվը գնալով աճում է. փակվում են ընդդիմադիր թերթերը, բանտարկվում են լրագրողներ ու իրավապաշտպաններ, երկրում չեն հարգվում մարդու հիմնական իրավունքներն ու ազատությունները։ Նման իրավիճակում ի՞նչ է անհրաժեշտ բռնապետական հակումներ ունեցող ղեկավարին, իհարկե անհրաժեշտ է կառավարելի դարձնել ընդդիմադիր ուժերին։ Ուշագրավ է, որ նման պայմաններում իր գործունեությունն է սկսում ազգայնական Լավ կուսակցությունը(IYI parti)։ Այն հիմնադրվեց հոկտեմբերի 25-ին Անկարայում և դարձավ ներկայում գործող թվով 87-րդ քաղաքական կուսակցությունը։ Աքշեների հիմնած նոր կուսակցության անդամները հիմնականում Ազգային շարժում կուսակցությունը լքած գործիչներ են։ Նրանք դեմ են արտահայտվել նախագահական համակարգին, ինչպես նաև կողմ չեն եղել ԱՇԿ-ԱԶԿ կոալիցիային։ Կուսակցության անունն էլ պատահական չէ ընտրված։ Առաջին հայացքից այն շատ տարօրինակ անուն է կուսակցության համար, սակայն, ըստ կուսակցության մեկնաբանության, ոչ թե բառի իմաստն է կարևոր, այլ կարևոր է այդ բառի գրելաձևը՝ «IYI»․ գրելիս այն նմանվում է 2 նետերի և նրանց միջև աղեղի, որը սելջուկյան ցեղերից մեկի՝ Գայ ցեղի խորհրդանիշն է եղել։ Երբ ուսումնասիրում ենք այդ ազգայնական նորաստեղծ կուսակցության անունը, նրա խորհրդանշանը, դրոշը, հանգում ենք այն եզրակացության, որ Լավ կուսակցության հիմնական նպատակն է թուրքական հին հզորության վերականգնումը։ Մոլեռանդ ազգայնական կուսակցության պաշտոնական գույներն են երկնագույնն ու դեղինը, իսկ նախագահական խորհուրդը բաղկացած է 15 անդամներից[1]։ Կուսակցությունն ունի 8 սկզբունքներ, իսկ կուսակցության նպատակների մասին մասնավորապես ասվում է․ «Մեր երիտասարդներին` աշխատանք, կանանց՝ արժանապատվորեն ապրելու իրավունք, ծերերին՝ խաղաղություն ու ապահովություն, մեր ազգին միասնականություն բերելու համար ենք ճամփա ընկնում։ Հասկանում ենք, որ դժվար ժամանակահատվածում ու դժվար պայմաններում ենք ճամփա ընկել։ Արդար ենք լինելու։ Պաշտպանելու ենք արդարադատությունը։ Ճնշվածների, ժողովրդի կողքին ենք լինելու, անողորմների դեմ ենք ելնելու։ Առաջ ենք քաշելու ոչ թե մեր միջև առկա տարբերությունները, այլ` նմանությունները։ Ուշադրություն կդարձնենք նաև մեր տարբերություններին։ Մի՞թե մենք չենք նույն օրորոցայինները երգում, նույն ձևով ուրախանում, ամուսնանում, նույն ցավերը կիսում, նույն հացը կիսում, նույն երաժշտության տակ լաց լինում։ Մենք կանք և այստեղ ենք հանուն լավ Թուրքիայի»[2]. սա է թուրքական նոր կուսակցության կարգախոսը։

Այժմ փորձենք հասկանալ, թե ինչպիսի քաղաքական ճանապարհ է անցել նորաստեղծ կուսակցության նախագահը։

61 տարեկան Աքշեները ակտիվ քաղաքականությամբ սկսել է զբաղվել 1990-ական թթ. և միշտ հարել է աջակողմյան կուսակցություններին: Քաղաքական կարիեռան սկսել է Ճշմարիտ ուղի կուսակցությունում, դարձել այդ կուսակցության կանանց թևի ղեկավարը: 1996 թ․Ակշեները նշանակվում է ներքին գործերի նախարար: Նա Թուրքիայի առաջին և միակ կին ներքին գործերի նախարարն է եղել: Փետրվարի 28-ի դեպքերի ժամանակ նա դեմ է արտահայտվել զինվորականության` քաղաքականությամբ զբաղվելուն: Տարիներ անց Աքշեները նշել է, որ նման դիրքորոշում արտահայտելուց հետո բարձրաստիճան զինվորականներից մեկից սպառնալիքներ է ստացել:

2001թ. ՃՈՒԿ-ից դուրս է եկել և մասնակցել է Աբդուլլահ Գյուլի ու Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի գլխավորած Առաքինություն կուսակցության «նորարաների» թևի կազմավորմանը: Սակայն 4 ամիս անց միացել է Ազգային շարժում կուսակցությանը: 2007 և 2011 թվականներին պատգամավոր է ընտրվել: 2 շրջան ԹԱՄԺ-ի փոխնախագահի պաշտոնն է ստանձնել: Սակայն 2015 թ. նոյեմբերի 1-ի ընտրությունների ժամանակ ընտրական ցուցակից դուրս է մնացել: 2016-ին ԱՇԿ-ի ներքին ընդդիմադիրների ճակատը գլխավորելուց հետո՝ հատկապես կուսակցության պարագլուխ Դևլեթ Բահչելիի դեմ, նույն տարվա սեպտեմբերին վտարվել է այնտեղից։ Ապրիլի սահմանադրական հանրաքվեի ընթացքում «Ոչ»-ի մի խմբակ է ղեկավարել և ԱՇԿ-ից հեռացած որոշ հայտնի անունների հետ միասին հայտարարել նոր կուսակցություն ստեղծելու մասին։[3] Ուսումնասիրելով նրա քաղաքական անցյալը՝ նկատում ենք, որ Ակշեներն անընդհատ մի կուսակցությունից մեկ այլ կուսակցություն է անցել, տարբեր պաշտոններ ստանձնել։ Իսկ ամենահետաքրքիրն այն է, որ մի որոշ ժամանակ համագործակցել է նաև Էրդողանի ու Աբդուլլահ Գյուլի հետ։

Լավ կուսակցությունը հայտարարել է, որ ընտրում է աջ կենտրոնական քաղաքական ուղղություն, ինչը հնարավորություն է տալիս նրան իր մեջ ներառել հասարակության լայն շերտերի: Լավ կուսակցությունը կարող է միավորել և՛ կոմունիստներին, և՛ քեմալականներին, և՛ դեմոկրատներին, և՛ ազգայնականներին: Քաղաքական ծրագիրը ենթադրում է վերադարձ խորհրդարանական կարգին, իշխանության տարաբաժանմանը, օրենքի գերակայությանը: Շեշտադրվում են մարդու իրավունքները, կոռուպցիայի դեմ պայքարը: Հնչում են քաղաքացիական հասարակության ուշադրությունը գրավող այլ հայտարարություններ: Ակշեները հայտարարում է, որ ինքը դառնալու է Էրդողանի գլխավոր մրցակիցը։ Ակշեներն ու կուսակցության մնացած անդամները քննադատում են Էրդողանի ու նրա կուսակցության քաղաքական սխալ քայլերը, փորձում առաջարկել այլընտրանքային լուծումներ։ Այս ամենը ավելի շուտ ուղղված է Էրդողանին դեմ ուժերին պառակտելուն, քանի որ նման ազգայնական հայացքների տեր քաղաքական գործիչն ու նրա ստեղծած կուսակցությունը չեն կարող ժողովրդավար լինել, ինչքան էլ նշեն, թե կուսակցության քաղաքական գիծը աջ-ժողովրդավարական է։ Եթե խորությամբ ուսումնասիրենք կուսակցության ծրագիրը, ապա կնկատենք, որ հիմնականում վերացական գաղափարներ են շոշափվում, ներկայացված է զուտ ապագային ուղղված իդեալիստական ծրագիր, որն իր մեջ ներառում է նաև հասարակության դժգոհ տարրերին հուզող հարցեր։ Ծրագրում՝ հենց առաջնահերթություններ ու նպատակներ բաժիններում արդեն իսկ առկա են հակասություններ, երկիմաստություն, ինչը կուսակցության անդամերին մանևրելու հնարավորություն է տալիս։ Լավ կուսակցության մասին թուրքական Էվրենսել կայքի թղթակիցներից մեկը գրում է․ «Այժմ օրակարգ է բերվում մի նոր՝ Լավ կուսակցություն։ Բերվում է, քանի որ Էրդողանի կառավարության արտաքին ու ներքին թշնամացնող քաղաքականությունը, պատերազմի վտանգը, հարձակողական քաղաքականությունը հասարակության մեջ մեծացնում են վախը, դժգոհությունը, աճում է անվստահությունը, հետևաբար նոր տարբերակներ են բերվում օրակարգ»[4]: Նման պայմաններում ժողովրդին է ներկայացվում մի գործիչ, ով «ժողովրդի միջից է դուրս եկել», ով մտածում է ազգի բարօրության մասին, ով հնչեցնում է այնպիսի կոչեր, որ հաճելի են հասարակության դժգոհ տարերին․ դա հասարակության մոտ իմիտացիա է ստեղծում, թե այս առաջնորդը իրենց այս վատ վիճակից կհանի։

Հետաքրքիր է, որ թուրքական կայքերում շատ է շրջանառվում նաև այն փաստը, որ կուսակցության երկու հիմնադիրներ ազգությամբ հայ են, ինչն էլ իր հերթին պրոպագանդայի մեկ այլ ձև է, որը միտված է ցույց տալ, թե կուսակցությունը ժողովրդավար է ու ազգային խտրականություն չի դնում: Նրանցից մեկը Լավ կուսակցության հիմնադիր խորհրդի անդամ Էլմաս Կիրակոսն է, ով ևս ԱՇԿ-ի նախկին անդամներից է եղել: Տեղական լրատվամիջոցներից մեկին տված հարցազրույցում նա ասել է, որ եկեղեցի է գնում, հայ է ու չի թաքցրել այդ փաստը, նաև նշել է, որ սիրում է Թուրքիան ու հպարտանում է, որ Թուրքիայում է ապրում, որ Աթաթուրքի զավակն է: Իսկ երբ նախկինում Էլմասին հարց էր տրվել, թե ի՞նչ է մտածում Մերալ Աքշեների՝ «Աբդուլլահ Օջալանը հայի սերմ է» պնդումի վերաբերյալ, նա պատասխանել է. «Գուցե այդպես է խոսել ահաբեկչության պատճառով. չպետք է մոռանալ, որ ներքին գործերի նախկին նախարար է։ Գուցե, նաև պատճառն այն է, որ իր եղբայրը նահատակվել է․ զգացմունքներին տուրք տալով է նման բան ասել։ Կանայք ավելի զգայուն են»[5]։

Հռետորական մի հարց՝ զուտ արմատներով հայ լինելը, մի՞թե նշանակում է հայ լինել:

Լավ կուսակցության հայկական ծագումով մյուս անդամը կուսակցության փոխնախագահ Թայլան Յըլդըզն է, ով ավարտել է Ստրարդֆորդի համալսարանը։ Google-ից առաջարկ ստանալով՝ աշխատանքի է անցել այնտեղ: Թուրքիա վերադառնալուց հետո միացել է Մերալ Ակշեների հիմնադրած կուսակցությանը[6]։ Նա կուսակցության տեղեկատվության և տեխնոլոգիաների հարցերով պատասխանատուն է:

Վերջերս Լավ կուսակցությանը միացան նաև 5 անկախ պատգամավորներ, հետևաբար՝ Լավ կուսակցությունn արդեն մեջլիսում է։ ԹԱՄԺ-ի պաշտոնական ինտեռնետային կայքում ներկայացվում են մեջլիսում տեղ գտած կուսակցությունները. դրանք են` ԱԶԿ` 316 տեղ, ՀԺԿ` 131, ԺԴԿ` 54, ԱՇԿ` 36, Լավ կուսակցություն`5 և մեկ անկախ պատգամավոր[7]:
Հարց է ծագում՝ այդ ինչպե՞ս եղավ, որ ընդամենը մեկ ամիս առաջ ստեղծված կուսակցությունը միանգամից հայտնվեց խորհրդարանում: Մի՞թե բռնապետական հակումներ ունեցող Էրդողանը թույլ կտար, որ երկրում իր նկատմամբ դժգոհությունների աճի պայմաններում իրեն գլխավոր մրցակից հայտարարած Աքշեների կուսակցությունը դյուրությամբ տեղ զբաղեցներ մեջլիսում: Սա ևս մտածելու տեղիք է տալիս ու գալիս հաստատելու այն կարծիքը, որ նորաստեղծ Լավ կուսակցությունը ԱԶԿ-ի պահեստային տարբերակն է, որի առաքելությունն է իր շուրջը հավաքել հասարակության` ԱԶԿ-ից դժգոհ շերտերին: Այնուամենայնիվ, կուսակցությունը դեռ նոր է, և անհրաժեշտ է հետևել նրա հետագա գործունեությանը։

[1] Աառավել մանրամասն տե՛ս՝ http://akunq.net/am/?p=57174

[2] http://iyiparti.org.tr/Assets/pdf/iyi_parti_programi.pdf

[3] http://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-41750673

[4] https://www.evrensel.net/yazi/80239/iyi-parti-ve-dost-dusman-ayrimi

[5] http://www.haber7.com/siyaset/haber/2470490-iyi-partinin-kurucularindan-giragosa-zor-soru

[6] http://www.mynet.com/haber/guncel/taylan-yildiz-kimdir-taylan-yildiz-meral-aksenerin-partisine-katilacagini-acikladi-3323085-1

[7] https://tr.sputniknews.com/turkiye/201711201031074499-iyi-parti-meclis-sandalye-dagilimi