Անիում` ռուս հնագետի հետքերով

Ուղուր Յըլդըրըմ

Անիի ավերակներում պեղումներ իրականացնող խմբի ղեկավար` պրոֆ․ Բայրամի և նրա խմբի գլխավոր նպատակը 1892 թ․ ռուսների կողմից, թաքցնելու նպատակով,  հողի տակ թաղված նմուշները գտնելն է:

«Անին մի աշխարհ է, բայց աշխարհը մի Անի չարժե»․․․ Կարսի նահանգում գտնվող Անիի մասին ամեն  խոսակցություն այս խոսքով է ավարտվում։ Պատմության քառուղիներում մեր վերջին կանգառը Անիի ավերակներն են։ Անին հարյուրավոր տարիներ իր ողջ վեհությամբ կանգնած է Թուրքիա-Հայաստան սահմանին գտնվող մի խորը հովտի վրա։ Ականատես է եղել հայկական արքայատոհմերից մինչև բյուզանդական, վրացականից մինչև սելջուկյան, օսմանյան ու բազմաթիվ այլ կայսրությունների հիմնադրմանն ու փլուզմանը։ Իսկ hայոց Բագրատունի արքայատոհմի ժամանակաշրջանում եղել է շրջանի ամենանշանավոր մշակութային ու գաղթականների կենտրոնը։ Տարբեր մշակութային քաղաքակրթությունների  խաչմերուկ դարձած Անիում կատարվող վերականգնողական աշխատանքները 2011 թ․ են սկսվել։ Ժամանակի անողորմ ազդեցությունից փրկվել փորձող Անին անցած տարի ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՈ-յի  համաշխարհային ժառանգության ցանկում։ Դրանից հետո Անիում իրականացվող պեղումների տեմպերն ավելի արագացվեցին։ Պեղումների ղեկավարն է Փամուքքալե համալսարանի պրոֆեսոր դոկ․ Ֆահրիյե Բայրամը։ 17 հոգուց բաղկացած գիտական խումբը պատմական նշանակություն ունեցող բազմաթիվ արվեստի գործեր է  երևան հանել, իսկ խմբի գլխավոր նպատակն է ռուս հայտնի հնագետ Նիկողայոս Մառի կողմից հողի տակ թաղված նմուշները երևան հանելը։ Դոկ․ պրոֆ․ Ֆահրիյե Բայրամը նշել է․
«Հիմա բերդապարիսպների վերակառուցման աշխատանքներն են կատարվում։ Այնտեղ արված պեղումների ժամանակ մի սենյակում թոնիր և ցորենի հատիկներ են հայտնաբերվել։ Դա էլ ցույց է տալիս, որ բերդապարիսպների ներսում բնակավայրեր ու տներ են կառուցված եղել։ Առյուծի քանդակով պարսպի արևելյան հատվածից սկսելով՝ պեղումներ ենք իրականացնելու բոլոր պարիսպների տարածքում։ Այս տարի արված պեղումների ժամանակ  օսմանյան ժամանակաշրջանի բազմաթիվ մետաղադրամներ ենք գտել։ Այդ մետաղադրամներից բացի՝ բազմաթիվ խեցեգործական բարձրորակ իրեր ենք հայտնաբերել։ Անին այնպիսի մի վայր է, որը կարող է մրցել Եփեսոսի հետ»
1900-ական թթ․ ռուս գիտնական Մառը կանգուն մնացած հուշարձաններից շատերի շուրջ աշխատանքեր է իրականացրել։ Այս տարածքում նա ավելի վաղ է պեղումներ  իրականացրել։ Ըստ որոշ տեղեկությունների, երբ սկսվել է Առաջին աշխարհամարտը, այստեղից հանված նմուշները նա տարել է Ռուսաստան ու Հայաստան։ 2 վագոն տարել է Հայաստան, 2 վագոն էլ՝ Ռուսաստանի Էրմիտաժի թանգարան։ Այն հուշարձանները, որոնք չի տարել Հայաստան կամ Ռուսաստան, նորից նույն տեղում թաղել է։ Մեր նպատակն է այդ թաղված նմուշները գտնելը։ Անցած տարի բազմաթիվ ուռուցիկ իրեր գտանք։ Ուռուցիկ մի քանդակ ենք գտել, որը շրջանի բնակչությունը կոչում է «Շահմերան» (Կեսը կին, կեսը որևէ կենդանու մաս պատկերող քանդակ- Ակունքի խմբ․), իսկ մեզ այն հայտնի է «Հարփի» անունով։

Բանվոր էր, հնագետ դարձավ

Անիի ավերակներում պեղումներ իրականացնող հնագետ Ալիջան Աքբըյըքի մասին մի շատ հետաքրքրաշարժ պատմություն կա։ Իր ծննդավայր Սվասի (Սեբաստիա-Ակունքի խմբ.) շրջանում գտնվող Տևրիկում կատարած պեղումների ժամանակ նա տարիներով բանվորություն է արել, որից հետո իր գործն այնքան է սիրել, որ որոշել է հնագետ դառնալ։ Նա դարձել է Փամուքքալե համալսարանի Հնագիտության ֆակուլտետի շրջանավարտ։ Արդեն 3 տարի Անիում աշխատող Աքբըյըքն ասել է․ «Առավոտյան ժամը 4։30-ից արթնանում ենք։ Մեկ ժամ հետո արդեն սկում ենք աշխատանքները»։

https://www.sabah.com.tr/yasam/2017/11/24/anide-rus-arkeologun-izinde

Թարգմանեց Անի Մելքոնյանը

Akunq.net