Վանում գործող Հարյուրերորդ տարի (Yüzüncü Yıl) համալսարանի Գրականության ֆակուլտետի Պատմության բաժնի դասախոս` դոկտոր Աբդուլազիզ Քարդաշը թուրքական «Իհլաս» լրատվական գործակալությանը տված հարցազրույցում առաջարկել է Վանում տրամվայ գործարկել` կենսագործելով «Վանրայ» նախագիծը: Այդ մասին հաղորդում է Akunq.net-ը` վկայակոչելով «Միլլիեթ» օրաթերթը:
Ըստ աղբյուրի` օսմանյան ժամանակաշրջանում Վանի վերաբերյալ ուսումնասիրություններ կատարած Աբդուլազիզ Քարդաշը նշել է, որ այդ ծրագիրը օսմանյան պետության կողմից նախատեսված էր դեռևս 1909-10 թվականներին:
Քարդաշը նաև հայտնել է, որ օսմանյան ժամանակաշրջանում Վանը հայտնի է եղել իր հանքերով, հատկապես` նավթի և ածխի պաշարներով, և ասել. «Աբդուլ Համիդ Երկրորդի օրոք բազմաթիվ աշխատանքներ էին կատարվել Արևելյան և Հարավարևելյան Անատոլիայի (Արևմտյան Հայաստանի-Ակունքի խմբ.) հանքավայրերում: Այս ժամանակաշրջանում Բուրսայում աշխատող լեռնային ինժեներ Աբդուլլահ Քազըմ էֆենդին Վան է ուղարկվում, այստեղ 6 ամիս աշխատում և մոտ 20 հանքատեսակներ պարունակող մի ցանկ է ուղարկում Ստամբուլ: Հատկապես կարևոր էր սույն ցանկում ընդգրկված նավթի և ածխի պաշարների մասին տեղեկությունը»:
1915 թ. ռուսների կողմից Վանի գրավման հարցին անդրադառնալուց հետո թուրք դասախոսը հայտնել է, որ Օսմանյան պետությունը ձգտում էր 70 հազարանոց բնակչություն ունեցող Վանում տրամվայի նախագիծ իրականացնել, և առաջարկել այն հիմա իրագործել. «Օսմանյան պետությունը դրա մասին մտածել է 1909-10 թթ.` մոտ 70 հազար բնակչություն ունեցող Վանի վերաբերյալ: Այնինչ ներկայում Վանի բնակչությունը մեկ միլիոնից ավել է»,-ընդգծել է Աբդուլազիզ Քարդաշը:
Թուրք գիտնականը, Վանի ինքնապաշտպանությունն անվանելով «ապստամբություն», նաև շեշտել է, որ դրանից հետո Օսմանյան պետությունը չի կարողացել այդ նախագիծը կյանքի կոչել, և առաջարկել, որ այն իրականացվի` ներկայիս «Մարմարայ»-ի նման և կոչվի «Վանրայ»: Նա նաև հայտնել է, որ այդ տրամվայը պետք է էլէկտրականությամբ աշխատեր, սակայն Բալկանյան պատերազմների, Առաջին աշխարհամարտի, հայերի «ապստամբության» հետևանքով այդ ծրագիրը թղթի վրա էր մնացել:
Թարգմանեց Մելինե Անումյանը
Akunq.net
Leave a Reply