Թուրքիայի` ազգությամբ հայ ժամանակակից պոետ Նիհաթ Օզդալի բանաստեղծությունները` հայերեն

Կարոլինա Սահակյան

Թուրքագետ, ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտության ինստիտուտի Թուրքիայի բաժնի գիտաշխատող

Նիհաթ Օզդալը (Հալֆեթի, 1984 թ.) Թուրքիայի` հայկական ծագմամբ ժամանակակից բանաստեղծներից է: 2017 թ. արժանացել է «Ոսկե դափնի» գրական մրցանակին: Ստեղծագործել սկսել է 2000-ականներից: Բանաստեղծությունները թարգմանվել են տարբեր լեզուներով` ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, բուլղարերեն, քրդերեն, արաբերեն, սերբերեն և այլն: Տպագրվել է բազմաթիվ գրական ամսագրերում Թուրքիայում և նրա սահմաններից դուրս: Օզդալը վիզուալ պոեզիայի (visual poetry) առաջամարտիկներից է Թուրքիայում: Գրողի առաջին գիրքը` «Google-ից առաջ» (Google’den Оnce, 2010) դրա լավագույն դրսևորումներից է: Այն յուրատեսակ հարգանքի տուրք է բոլոր այն բանաստեղծներին, ովքեր մեծ ազդեցություն են ունեցել երիտասարդ պոետի բանաստեղծական ճաշակի ձևավորման վրա: Հղումներ կատարելով այդ բանաստեղծներին` նա փորձել է ստեղծել մի նոր լեզու, նոր արտահայտչամիջոց: 2010 թ. լույս տեսած այս ժողովածուն արժանացել է Հոմերոս և Մեմեթ Ֆուաթ երիտասարդական բանաստեղծական մրցանակներին:

Բանաստեղծը մշտապես հետևում է համաշխարհային պոեզիային և առհասարակ մշակութային զարգացումներին: Ժամանակակից արվեստի նկատմամբ ունեցած հետաքրքրությամբ է պայմանավորված Օզդալի նախաձեռնությունը`  կազմակերպելու սեփական բանաստեղծությունների ցուցադրությունները, որ նորություն էր թուրքական գրականության մեջ: Դրան հաջորդում են նաև ինստալյացիաները, որոնք մեծ ճանաչում են բերել Օզդալին Թուրքիայում և ողջ Մերձավոր Արևելքում: Պոետի մեծ հետաքրքրություն առաջացրած եռապատումը, որը բաղկացած է «Կոճակներ» (Düğmeler, 2015), «Մաշկ» (Deri, 2017) և դեռևս անտիպ «Կոորդինատներ» ժողովածուներից, արտացոլում է նաև Ն. Օզդալի` տարբեր ցուցասրահներում և թանգարաններում կուրատորի գործունեությունը:

Ներկայացվող բանաստեղծություններն ընտրված են հեղինակի կողմից վերոնշյալ ժողովածուներից: Հայերեն թարգմանվում են առաջին անգամ, բնագրից:

 

Düğmeler

Կոճակներ

 

առաջին կոճակ

 

Կոճակները չեն հանդուրժում տենչանքը թաքցնելու ընդունված կանոնները:

Պոկվածները մշուշոտ ու տձև ափսեներ են`

սարքված մեր` նրանց դասակարգելու ջանքերի հողից:

 

երկրորդ կոճակ

Ձմեռն այլևս ետ չի դառնալու.

վերնաշապկիդ կոճակներից կռահեցի…

 

վերջին կոճակը

կոճակները վերջանան` դու կսկսվես…

 

Deri

Մաշկ

 

Մաշկի պատմությունը

Մաշկը չի զբաղվում մարդու աշխարհ գալու, հարկ եղածի պես ապրելու հարցերով:

Տաքանում է, որ նա իր գոյությունը կասկածի տակ դնել սովորի:

Իր իսկ խոտոր կասկածներից, ցավից ու ափսոսանքից հեռու է:

Եթե հետևես կտորի տակ սքողվածի պատճառին, անվերջ մի շղթայով

պիտի փնտրես, թե որն է մարդու իրական պատճառը:

 

Կենսաբանությունը և սերը սկսվում են մաշկի պատմությունից:

 

Կապ

Մաշկի հիմնական գործառույթը շաղկապվելն է:

 

Արյուն

Մաշկը հնարավոր է փրկել,

միայն թե աշխահիս հետ այն կապող կյանքը արևի տակ իր տեղը գտնի:

Հենց զատենք այս միտքն իր մարմնից, դուրս կհորդա արյունը, որ

շատ ավելի ծանր է, քան այն ներկելու մեր բոլոր ջանքերը:

 

Koordinatlar

Կոորդինատներ

 

36՛52’16.4”N 10՛20’32.2”E

Արդեն գիտենք` կապույտը գույն չէ:

Դարպասներն ընկան երկնակամարից: Ձիերի հոգում մազերդ դեռ ծածանվում են քամուց:

 

41՛43’42.2”N 44՛47’54.7”E

Երբեք չմոռանաս այն ամենը, ինչ չկարողացա ասել: Պանիրը սեղանին իր

արժանի տեղն ունի: Ես հասակ եմ առել մի գյուղում, ուր հովիվները բոլորից արագ են

տնում աշխարհիս երեսին արևանիստ վայրերը: Երկար-բարակ չեն խոսում,

տագնապելիս երգեր են ասում, թեպետ շատ բան կա, որոնց ուշադրություն

չեն դարձնելու, մշտապես ետ են նայում…

Տեսա խոտերի խամրելը, ծանոթ երամներ, կայարաններ: Երկաթգծերի վերջին

ուղղության վրա խցիկում չզորեց խցկվել սապերավիի կարմիրը, հետ նայեցի.

 

Լույսը զարդարող ջերմությո՛ւնը,

որ հետևեցին մեկմեկու խաղողներից առաջ:

Թե իմանայի` երբ է վերջանալու խաղողի այգին,

մեր երկուսի

ողկույզի համերը կպահեի…

 

33՛55’09.3”N 8՛08’50.2”E

Գոյությունը մարգագետիններն են:

Մինչդեռ ձայնիդ թռթռացող ելևէջները ծառ էի կարծել:

Հեռուները գնացի` կարծելով, թե հետ չեմ դառնալու: Դյութիչ

հեքիաթ ունես դու մի, որին տենչում են մասնիկներս բոլոր:

Ինքն իրեն առաջ մղող, ետ քաշվող, անէացող: Նավերը

մեղք չունեն, որ հեքիաթի հերոսները շուտ են մեռնում: Ամեն ոք

ինչ-որ բան կորցնում է, առաջ շարժվելու համար

հարկ է ավելին` զոհել, քան ձեռք բերել:

Կոշիկներդ չկորցրիր, նրանք չցանկացան ճամփա ընկնել: Երբեմն,

ինչ էլ որ լինի, կասես` ինչքան տխուր է, ինչպիսին է աշխարհը, ինչպես են ոտքերդ:

 

Ես բազեի որսորդ դարձա պատահաբար: Հանդիպումները փոխում են թևի տեսքը:

Սեղանի վրա` նստվածքնե՛րը հինայի և գուշակության: Կարո՞ղ ենք նորից

հավաքել արմավի կորիզները:

Սա բավական կլինի մեզանից միայն մեկի հեռանալու համար…

 

53՛55՛34.5”N 14՛16՛39.6”E

Թվում է` լուսանը ուր որ է կթողնի այս թանձր լույսը:

 

Ես դանդաղ եմ, և

տեսանողը չի կարող որսալ ջրաղացը:

 

Մի իմաստուն հնարքո՛վ անգամ չի կարող զարմացնել,

երբ ամեն ինչ ավելի քան իրական է, երբ ջրերը ուղիղ և վերից են թափվում. քայլ

առ քայլ սուզվեցի ներսս մոլեգնած կորստի մեջ: Մատներս փլված աստիճանն են

հավաքում. գտնելով կծիկը` առուն, որ հեղեղն իր եզերքով էր տանում,

մեզ, որ դեռ չէինք սկսել, չէինք գնացել, ծափ չէինք տվել, իսկ

զեփյուռը դեռ առաջին իսկ պատահած թևին չէր հենվել, բաժանեց:

Ծովախեցին ականջիցս հեռացնելիս անգամ` քարերի արանքում

ճզմվում է ցորենը:

 

Երեկո դրինք բոլոր մեռածների անունը:

Մշտապես միայնակ ապրել ցանկացողները, առաջինը նրանք են: Գայլերը նրա դեմքը

չեն կարողանում զատել, երբ շփոթելն է ձեռնտու:

Լիալուսինը նրանցից առաջ իմ թիակներում փշրվեց:

 

Թուրքերենից թարգմանեց Կարոլինա Սահակյանը

Անդին 7, հուլիս, 2017