Ծաղկաքաղը` Արի Շեքերյանի
«Արաս» հրատարակչությունն ընթերցողներին է ներկայացնում 1909 թ. Ադանայի կոտորածից անմիջապես հետո պատրաստված երեք զեկույց:
1909 թ. ապրիլին Ադանայի վիլայեթում կատարված և 20 հազարից ավելի (30 հազար-Ակունքի խմբ.) հայի կյանք խլած կոտորածները թե՛ կայսրության ներսում, և թե՛ դրսում մեծ արձագանք էին գտել:
Այս աշխատությունը, որի առաջաբանը գրել է Թաներ Աքչամը, և որտեղ տեղ են գտել 40-ից ավելի պատմական լուսանկարներ, ներառում է երեք զեկույց՝ «Ադանայի դեպքն ու պատասխանատուները (Կարապետ Չալյան)», «Թե ինչպես Ադանայում արդարությունը դատապարտվեց (Արթին Արսլանյան)», «Ադանայի զեկույցը (Հակոբ Պապիկյան)», որոնք պատմում են Ադանայի կոտորածից առաջ և հետո կատարված դեպքերի մասին:
Չալյանի ու Արսլանյանի զեկույցները, որոնք հեղինակների կողմից օսմաներեն գրի են առնվել կոտորածների ժամանակ, որպես վկայություն, շուրջ 106 տարի անց ընթերցողների դատին են ներկայացվում թուրքերենով:
Իսկ դեպքերից անմիջապես հետո օսմանյան խորհրդարանի կողմից ուղարկված պատվիրակության անդամ, Ադրիանապոլսի պատգամավոր Հակոբ Պապիկյանի զեկույցը կարևոր նկատառումներ է պարունակում պետ. պաշտոնյաների պատասխանատվության և վիլայեթում առկա իրավիճակի վերաբերյալ:
Հատված Թաներ Աքչամի առաջաբանից
«Ի՞նչ անուն տալ 1909 թ. Ադանայի կոտորածներին»
1894-96 թթ. հայկական ջարդերի և 1915 թ. Հայոց ցեղասպանության միջև կարծես կապող օղակ հանդիսացած 1909 թ. Ադանայի կոտորածն իրականում ի՞նչ կապ ունի այս երկու մասսայական կոտորածների հետ: Հայտնի է, որ որոշ հայ պատմաբաններ նշում են 1894-1923 թթ. ձգվող ուղու մասին: Անգամ կան պատմաբաններ, ովքեր ասում են, թե 1909 թ. 1915 թ. նախապատրաստությունն էր, ինչ-որ առումով` 1909 թ. «փորձ»: Իրականում կարո՞ղ ենք խոսել մի ուղեգծի մասին, որն սկսում է 1894-96 թթ. կոտորածներով, ձգվում մինչև 1909 թ. Ադանայի ջարդեր և այնտեղից էլ շարունակվում մինչև 1915 թ. Հայող ցեղասպանությունը: Թե՞, ինչպես նախընտրում են ասել բազմաթիվ թուրք պատմաբաններ, 1894-96 թթ., 1909 թ. ու 1915 թ. միմյանցից ամբողջովին անկախ, իրարից տարբեր դեպքեր են:
Հավանաբար, իսկական պատմաբանի արվեստը նրանում է, որ այս երեք մեծ աղետի միջև եղած տարբերություններն ու նմանությունները հաշվի առնելով` կարողանա ընդհանուր հեռանկար գտնել… Դեռ այնքան գործ կա անելու…
Հատված Կարապետ Չալյանի զեկույցից
Մինչ 33 տարի ձգված տարաբախտ աբդուլհամիդյան ժամանակաշրջանում թուրք քաղաքացիների նոր կյանքը Մարմարայի ձկների կեր էր դառնում, մենք էլ մի քիչ այն կողմ բռնակալի սպանդարանում վայրի կենդանիների կերակուր էինք դառնում: Այս անգութ ժամանակաշրջանը միասին հաղթահարեցինք: Այնպես որ կարծում ենք, որ իրավունք ունենք պահանջել՝ այսքան տանջանքների ու կտտանքների ենթարկված ազգային իշխանությունունն, անմիջապես դրան հաջորդած ժամանակաշրջանում Սահմանադրության և օսմանյան մաքուր ճակատին շպրտված բիծը մաքրելով, արյունահոսող վերքին դարման անի: «Հայրենիքի անվտանգության հիմքում ընկած է միությունը, ընկերության հիմքում՝ արդարության հաղթանակը»:
https://www.arasyayincilik.com/tr/kitaplar/1909-adana-katliami-uc-rapor/157
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը
Akunq.net
Leave a Reply