Ինչո՞ւ ստորագրեցի*

Գյունգյոր Շենքալ

«Խիղճս չի ընդունում, որ 1915 թ. Օսմանյան կայսրությունում հայերի նկատմամբ իրականացված Մեծ եղեռնն անտեսվում է, ժխտվում։ Մերժում եմ այս անարդարությունը, կիսում եմ իմ հայ եղբայրների զգացմունքներն ու ցավերը, ներողություն եմ խնդրում նրանցից»: Երբ իմացա, որ նման բովանդակությամբ տեքստի ստորագրահավաք է նախաձեռնվել, առանց մտածելու անմիջապես ստորագրեցի։
Իսկ նման տեքստն առանց մտածելու ստորագրո՞ւմ են։

Այո՛, ստորագրում են։

Օսմանյան պետության վերջին ժամանակաշրջանում Միություն և առաջադիմություն կուսակցության վարած իսլամացման ու թուրքացման քաղաքականության առաջին` իսլամացման փուլի հետ համընկած` Անատոլիան (Արևմտյան Հայաստան-Ակունքի խմբ.) (մասամբ նաև Թրակիան) չթուրքացված ու չիսլամացված բոլոր տարրերից մաքրելու փուլում կայսրության ոչ մուսուլման ժողովուրդները (հույներ, հայեր, ասորիներ, քաղդեացիներ և եզդիներ) մաքրվել են ցեղասպանություն, զանգվածային սպանություն, կոտորած, ջարդ, ահաբեկում և բազմաթիվ այլ երևակայելի ու աներևակայելի ճանապարհներով: Երիտթուրքերն այս նպատակի համար օգտվել են նաև միջիմպերիալիստական Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընձեռած հնարավորությունից։

Ձեռքի տակ եղած աղբյուրներում, արխիվներում բավականաչափ ապացույցներ կան, որոնք թեև մաքսազերծված են, բայցևայնպես փաստում են ասվածի հավաստիությունը։ Երկար մտածեցի, թե հնարավորություններիս շրջանակներում ինչ ուսումնասիրություն կարող եմ կատարել  և համոզվեցի, որ հայերի նկատմամբ ցեղասպանություն է իրականացվել։

Ուստի՝ որևէ հանգամանք չկար, որ ինձ ստիպեր երկար մտածել` տեքստը ստորագրելու հարցում։ Սակայն պատճառը, որ առանց մտածելու ստորագրեցի, ամենևին էլ միայն դա չէ։  Այս հոդվածում Ձեզ Հայոց ցեղասպանության մասին երկու պատմություն կներկայացնեմ։

Դեպքի վայրը՝ Սվաս (Սեբաստիա-Ակունքի խմբ.)

Պատմողը Սվասից 4.5 կմ հեռավորությամբ Թավրայի հովտում՝ Հալիսբեյ ագարակը շահագործողներից մեկն էր՝ 75-80 տարեկան, ինչը ցույց է տալիս, որ գաղթի ժամանակ 15-20 տարեկան է եղել։ Այդ տարածքում բնակվող հայ կանանց ու երեխաներին հարդ տեղափոխելու համար նախատեսված սայլերով տարել են Քըզըլըրմաք գետ և կամրջից ցած նետել։ Իսկ տղամարդկանց մասին խոսք անգամ չկա…

Պատմում է, որ օրերից մի օր, երբ հայերին գետն էին նետում, ինքն անձամբ փորձել է կամրջից ցած նետել մի հայ կնոջ, իսկ կինն ամբողջ ուժով դիմադրել է։ Այդ ընթացքում նկատել է, որ կնոջ վարտիքը նոր է, և ասելով՝ «Միևնույն է շուտով մեռնելու ես, կարիքը չես ունենա», փորձել է հանել այն։ Իսկ վարտիքը մեծ հպարտությամբ իր տուն՝ կնոջն էր տանելու։ Ի վերջո կարողացել է հանել կնոջ ներքնազգեստն ու նրան Քըզըլըրմաքի ջրերը նետել։

Դեպքի վայրը՝ Տրապիզոն

Աքչաաբաթ գավառի գյուղերից մեկում բնակվող հայերին, մեկ այլ վայր տեղափոխելու հիմնավորմամբ, նավակներն են նստեցրել ու Սև ծովի ջրերի մեջ խեղդել։ Հայ կանանցից մեկը բռնվել է նավակից և ոչ մի կերպ բաց չի թողել այն, իսկ նրանց խեղդելու պարտականությունն ստանձնած սպան կտրիչով կտրել է նրա մատները։
Այս դեպքը պատմողը կին է և այն ընտանիքից, որ բնակություն է հաստատել մատները կտրելու ձևով մահվան դատապարտված հայ կնոջ տանը։

Եթե անգամ ոչինչ չիմանայի, միևնույն է, ինձ պատմած անարդարություններից գեթ մեկն էլ բավարար կլիներ, որ առանց մտածելու ներողություն խնդրեի, քանի որ ոչ մի օրենք ավելի ազդեցիկ չէ, քան այն պատժամիջոցները, որ խիղճս է կիրառում իմ նկատմամբ։

Մաղթում եմ, որ ներողություն խնդրելու արշավը որոշ անձանց ուղեղի փոքրիկ հիտլերիկների դեմ գլուխ բարձրացնելու քաջություն դրսևորելու միջոց դառնա…

*Հոդվածը հրատարակվել է 2009 թ. հունվարի 4-ին` «Ներողության արշավ» ստորագրահավաքի առնչությամբ, որը կազմակերպվել էր 2008 թ. դեկտեմբերին: Հեղինակը Ավստրիայում բնակություն հաստատած թուրք մտավորական է:

http://sendika17.org/2009/01/neden-imzaladim-gungor-senkal/

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net