Պոլսահայ լրագրող, «Ակօս» թերթի հիմնադիր Հրանտ Դինքի մահից հետո նրա ընտանիքի հիմնած «Հրանտ Դինք» հիմնադրամը հրապարակել է Թուրքիայի Կայսերիի (պատմական Կեսարիա – Tert.am) նահանգի Էվերեք շրջանում 19-րդ դարում գործած հայկական դպրոցների թիվն ու դրանց քարտեզները, ինչպես նաև` ընդհանուր տեղեկություններ մինչ Ցեղասպանությունն այդ տարածքում ուսանած հայ երեխաների մասին: Այս մասին գրում է «Ակօսը»:
Ինչպես ավելի վաղ հայտնել է Tert.am-ը, Ստամբուլում գործող «Հրանտ Դինք» հիմնադրամը նախաձեռնել է «Անատոլիայի մշակութային ժառանգությունը» անվանումով հատուկ նախագիծ, որի ընթացքում հիմնադրամի աշխատակիցները բացահայտել և հաշվարկել են Թուրքիայի ամբողջ տարածքում ազգային փոքրամասնությունների թողած պատմամշակութային շինությունների քանակն ու ներկայիս վիճակը:
Ըստ հիմնադրամի ուսումնասիրության՝ Էվերեքում մինչ 1840-ական թվականները հայ ուսուցիչները դասեր էին անցկացնում փոքր դպրոցներում ու առանձին սենյակներում: 1864թ. հայ համայնքն իր իսկ ուժերով հանգանակություն է հավաքում տարածքում հայկական դպրոց կառուցելու համար, ինչից հետո 1870թ. Կ.Պոլսից Կեսարիա ուղարկված Վռամշապուհ վարժապետը ժամանում է այստեղ: Նրա վարժապետության տարիները շրջադարձային են լինում տեղի հայության համար:
1872-1873 թթ. Էվերեքում գործել է աղջիկների և տղաների համար նախատեսված մեկական վարժարան, որոնց ընդհանուր բյուջեն կազմում էր ընդամենը 540 քուրուշ և ապահովվում տեղի հայ բարերարների կողմից: Դպրոցներն ունեին ընդհանուր 300 հայ աշակերտ: Նշվում է, որ 1875թ. այստեղ դասավանդել է արմատներով էվերեքցի, Օքսֆորդի համալսարանի շրջանավարտ Բարսեղ Վարդուկյանը:
1898թ. Էվերեքի դպրոցների հիմնադրամի տնօրենի պաշտոնը ստանձնում է Կարապետ վարժապետը, ում առաջարկած նոր համակարգի շնորհիվ աղքատ և մեծահարուստ ընտանիքների զավակները սկսեցին կրթություն ստանալ նույն դպրոցում ու հավասար պայմաններում:
Նշենք, որ հիմնադրամի հրապարակած ցուցակի համաձայն՝ Թուրքիայում առկա 10.000 պատմամշակութային կոթողներից 4.600-ը հայկական են, 4.100-ը՝ հունական, 650-ը՝ ասորական, 300-ը՝ հրեական:
Ըստ հետազոտության՝ ամենաշատ հայկական պատմական շինություններն առկա են Մուշում՝ 401 պատմական կառույց, Մուշին հաջորդում է Բիթլիսը՝ 325 շինությամբ, այնուհետև Խարբերդը՝ 323 հին հայկական շինություններով: Դրանց են հաջորդում Սեբաստիան, Երզնկան, Էրզրումը (Կարին – Ակունքի խմբ.), Կեսարիան, Դերսիմը: Տասնյակը եզրափակում է Վանը՝ 185 կառույցով:
http://www.tert.am/am/news/2017/03/11/gesaria-everek/2305088
Leave a Reply