Ակօսի արխիվից՝ «Բարեկենդան»*

Մեծ Պահքին նախորդող կիրակիի՝ Բարեկենդանի պատմությունը ներկայացնում ենք երջանկահիշատակ Սարգիս Սերոբյանի հոդվածով:

Վարդանյանների տոնը

Բարեկենդան բառացի նշանակում է «բարի/լավ ապրելու օր», «հեթանոսական շրջանի տոնակատարություն»: Բարեկենդանը պահքին նախորդող շաբաթ օրվա անունն է: Բարեկենդան ժամանակ ուտում-խմում են, խաղեր խաղում: Յոթ շաբաթ տևողությամբ Մեծ Պահքին նախորդող շաբաթ օրը նշվող տոնակատարությունը կոչում են «Բուն բարեկենդան»:

Համաձայն եկեղեցական օրացույցի՝ Զատկի, այսինքն՝ Հիսուսի հարության տոնը և դրա հետ կապված մի շարք այլ տոներ շարժական են: Այս տարի Սուրբ Սարգսի տոնը փետրվարի 15-ին է, իսկ Սահակ Պարթևի կամ «Անճարակի» անունը կրող տոնը՝ փետրվարի 22-ին: Այնուհետև մարտի 2-ին տոնվելու է Մեծ Բարեկենդանը:

Հակիրճ ներկայացնելով, որ նեղության մեջ հայտնվածներին օգնության հասնող Խըդըր-Իլյասի նման Սուրբ Սարգիսն այս տարի, ինչպես ընդունված է, Ստամբուլում մորուքը թափ չտվեց, ընդհակառակը՝ արևելքը ցնցեց, իսկ Սահակ Պարթևի օրն անճարակ երիտասարդներին ամուսնացնելու ավանդույթի վրա իր հետքը թողեց, ցավոք, անմիջապես չենք կարող Բարեկենդանին անցնել, քանի որ փետրվարի 27-ը՝ հինգշաբթի օրը, երբ լույս կտեսնի մեր թերթը, «անվանակոչության» օրն է՝ Վարդանանց տոնը, նույնքան կարևոր, որքան Բարեկենդանը։

Անուններն են տոնվում

Վարդանանց տոնը Վարդան, Վահան, Միհրան, Գարեգին, Տիրան, ինչպես նաև հատուկ օր չունեցող անունների անվանակոչության օրն է։ Օրը խորհրդանշում է 451 թ.  պարսից բանակի հետ կենաց-մահու պատերազմը։ Դաշտային պատերազմում պարտվելով և 1036 զոհ տալով՝ հայերը տարիներ շարունակ «լեռներում պարտիզանական մարտեր» մղեցին և կարողացան պահպանել իրենց կրոնն ու ազատությունը։ Ուստի, մեր գրականության մեծ վարպետ, հոգևորական Վահան Տեր-Մինասյանն ասում է․ «Չկա ուրախություն, որին տխրություն չի խառնվել»։ Վարդանանց տոնին նախ գերեզմանատուն են այցելում, այնուհետև` անվանակոչությունը տոնում։

Սակայն մեր աշխարհը զուտ վշտի հովիտ չէ, ինչպես պնդում է հին ու խունացած փիլիսոփայական հավատամքը։ Աստված մարդուն տխրությունից առավել ուրախություն է բաժին հանել։ Զորօրինակ մյուս կրոններից ավելի պահպանողական քրիստոնեության մեջ անգամ պահքի օրերը շատ քիչ են, իսկ ուտել-խմելու, ուրախանալու, զվարճանալու տոները` լիուլի։

Եվ ահա «Բուն» Բարեկենդանն այս տոներից ծայրահեղագույնն է։ «Բարեկենդան» բառացի նշանակում է «լավ ապրելու օր», իսկ ընդհանրապես այն պահքին նախորդող շաբաթ օրվա անվանումն է, երբ կարելի է ուտել, խմել, խաղեր խաղալ։ Այսինքն՝ յոթ շաբաթ տևող Մեծ Պահքին նախորդող շաբաթ օրվա տոնակատարությունը «Բուն Բարեկենդան» է կոչվում։

Բարեկենդանն Անատոլիայում (Արևմտյան Հայաստան- «Ակունք»-ի խմբ․) ժողովրդի համար անսահման ուրախություն է եղել։ Քաղաքներում ու գյուղերում բոլոր կանոններն անտեսող խրախճանքները տևել են մինչև առավոտ, եկեղեցիներն ու մենաստանները ևս իրենց մասնակցությունն են ունեցել. շաբաթ և կիրակի օրերին սարկավագը, քահանան, աբեղան և եպիսկոպոսը հավասար են համարվել, միասին կերել են, խմել, նվագել, նրանց են միացել նաև աշուղները։ Ամեն օր Ավետարան, սաղմոս, Նարեկ, շարական կարդացող բերաններն այս օրերին գինին են փառաբանել, նույնիսկ գործը հասցրել նրան, որ պնդել են, թե Հիսուս Քրիստոսի խմած գինին Նոյ նահապետի խաղողի այգիներից է եղել։ Այս պատճառով է, որ «Աբեղաթող» անվանակոչված Բարեկենդանի համար հետևյալ երկտողն է գրվել. «Ավետարանը թողել են / Տամբուրն են վերցրել»։

Բարեկենդանը հին Սիիրթում (Սղերդ)

Սղերդի հայերը կրոնի մասին այնքան «տարբեր» են տեղեկացված եղել, որ քրդերն այսպիսի մի ասույթ են ունեցել. «Հեյ, Սուրբ Գևորգ, պահպանիր Հիսուս Քրիստոսին»։ Միամտության առումով ևս հետ չեն մնացել, ասել են, թե «Փա~ռք Աստծո, հայ եմ, հայրս այդպես ասաց»…

Սիիրթի հայերը Վարդանանց տոնը սկսել են նշել հինգշաբթի օրը, իսկ Բարեկենդանն իմացել են որպես «Գինովցածների կիրակի». այդ օրը կրոնական արարողություններից հետո քահանայի, ժողովրդի հետ գինու գավաթներով եկեղեցի են մտել, խորանից մինչև մուտքի դուռը` երկու շարքով նստել։ Նախ քահանան ժողովրդի առողջության համար քրդերեն աղոթք է ասել, հետո բոլորը խմել են իրենց գինին, հոգևորականն ասել է՝ համայնքի առողջության համար «Ոչխար, մի բան մատաղ անենք», այնուհետև մարդիկ իրենց տուն են վերադարձել և մինչ կեսգիշեր գինարբուքը շարունակել։

* Հոդվածը լույս է տեսել «Ակօս»-ի 2014 թ. հունվարի 28-ի համարում

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/6593/agos-un-arsivi-baron-seropyan-in-kaleminden-paregentan

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net