Սասուն

Ֆաթիհ Փընար

2000 թ. Բաթմանի Սասուն գավառում ենք, ավելի ճիշտ՝ Սասունի լեռներում: Մարդուն խելքահան անող եղանակ է: Գարուն է՝ եղանակ, երբ բնությունը խենթանում է: Լեռների լանջերը պատված են գարնան կանաչով, կատարները՝ ձյան ճերմակով, փեշերը՝ լազուր կապույտով: Գարունը կարծես տոնին պատրաստված երեխա լինի: Բոլորը՝ միջատները, թռչուններն ու մարդիկ, ուրախությունից խենթացել են, միմյանց են փաթաթվում, այնպես, ինչպես երեխաները` տոնի ժամանակ:

Մի օր Մարաթուկ լեռան գագաթին ենք՝ 3000 մետր բարձրության վրա, հաջորդ օրը՝ կապույտ օձի պես գալար-գալար հոսող Սասուն գետի ափին: Եթե գնանք դեպի արևմուտք, ապա կհայտնվենք Դիարբեքիրում, դեպի արևելք՝ Բիթլիսում: Ներքևում Բաթմանն է, վերևում՝ Մուշը:

Մետալիկ կապույտ գույնի Նիսան մակնիշի մեքենայով ենք, ավելի ճիշտ` երկնագույն, իսկ եթե ավելի ճիշտ՝ աչքերը շլացնող երկնագույն: Դիմացի և հետևի բախարգելները, շրջապատող նիկելապատ խողովակները, դիմացի բախարգելի անմիջապես կենտրոնում փոքրատառ «n» կազմելով, հասնում են շարժիչի ծածկոցին: Փոքրատառ «n»-ի կենտրոնում մշտապես լուսավառվող տարբերանշանն է: Մահսունն ընդհանրապես ճանապարհին չի նայում, միայն այդ տարբերանշանին է նայում: Երբ լուսանկարելու համար կանգ էինք առնում, վերադարձին Մահսունն ամեն անգամ այդ տարբերանշանի փոշին էր մաքրում: Հայելիները քրոմապատ են: Նստատեղերի վրա ծածկոց է փռված: Մեքենայի վրայի հակամառախուղային ցոլարձակ լապտերները «Hella» մակնիշի են: Անվահեծերը, բնականաբար, պողպատից են: Այո՛, բոլորը հատուկ պատվիրված են Ստամբուլից:

Մեքենան կարևոր է, քանզի Մահսունը հանուն այս մեքենայի է համաձայնվել ամուսնանալ: 16 տարեկանում հայրը ասել է, թե «ամուսնանալու ժամանակն է, աղջիկն էլ, որի հետ ամուսնանալու ես, սա է»: Մահսունն ասել է՝ անհնար է, չի սիրում այդ աղջկան: Բացի այդ, հորեղբոր աղջիկն է, միասին են մեծացել: Հայրը շատ խորամանկն է, շա՜տ: Կպել է Մահսունի թույլ տեղին, ասել է՝ եթե ամուսնանաս, այս մեքենան կգնեմ քեզ համար: Այդ օրվանից Մահսունը Սասունի ճանապարհների միակ վարորդն է: Հոր գործերին չի խառնվում, տարբեր պատճառներ է հորինում ճանապարհ ընկնելու համար: Միայն թե տնից հեռու լինի, հորն ու կնոջը չտեսնի: Չի էլ ասում, թե մի տարեկան երեխայի հետ միայնակ կինն ինչ է անելու: Որ գյուղում որ մթնում է, այն գյուղում էլ մնում է: Ամեն գյուղում Մահսունը բնակիչների գլխի վրա տեղ ունի: Ինչ գործ էլ որ լինի, առաջինը Մահսունն է հասնում, մեկին հիվանդանոց տանելու հարց լինի, Մահսունն այդ վայրկյանին այդտեղ է: Նստում է իր «Նիսանն» այնպես, ինչպես լեռներում ապաստանած հրոսակն իր ձին կհեծնի: Ձյուն-ձմեռ կապ չունի նրա համար: Չկա այնպիսի գագաթ, ոլորան, որը չհաղթահարի մեքենան, այնպիսի գյուղ, որ չգնա մեքենան: Այս թեմայով Մահսունն այնքան շատ պատմություններ ունի, որ անգամ չի ցանկանա պատմել: Ամեն ծնված երեխայի, կամ մահվան ճանկերից փրկվածի նա է հասցրել հիվանդանոց: Մահսունի մեքենան յուրաքանչյուր հարսանիքի հարսի մեքենա և հանգուցյալին գերեզման տեղափոխելու փոխադրամիջոց է ծառայել:

Կարճ ասած՝ Սասունի լեռնային գյուղերով շրջելու և լուսանկարելու համար, Մահսունից բացի, այլ ուղեկից չեք կարող գտնել: Մահսունի հետ 6 օր շարունակ շրջեցինք տարբեր գյուղերով: Վերջին օրը Մահսունը «զարմանահրաշ» գյուղի մասին պատմեց՝ Շինգալըք գյուղի, և ասաց, որ անհնար է գնալ այդ գյուղ: Գյուղ, որտեղ ճանապարհ, էլեկտրաէներգիա ու դպրոց չկա, իսկ լեզուն, որով խոսում են, ոչ ոք չի հասկանում: Այս ամենը լսելուց հետո, անհնար էր, որ այդ գյուղ չգնայի: Մեքենայով գնացինք այնքան, որքան հնարավոր էր, հետո Մահսունն ինձ թողեց: Հրաժեշտ տվեցինք երեք օր հետո՝ կեսօրին հանդիպելու ակնկալիքով:

Երբ առաջին գյուղի բնակիչներից մեկի ուղեկցությամբ հասա մեկ այլ բնակավայր՝ Հասոփիկ, արդեն մութ էր: Գիշերեցի Բահչեթ Քաչմազի տանը: Մեղրամոմից պատրաստված մոմի լույսի տակ, թախտի վրա ընթրեցինք: 6-7 հոգի` կողք-կողքի, բրդե ներքնակների վրա քնեցինք: Հաջորդ առավոտ Բահչեթն իր 14 երեխաներից մեկին ինձ ուղեկից կարգեց: Ամբողջ օրն անդադար քայլեցինք: Հովիտներ ու բլուրներ անցանք, կածաններով քայլեցինք և չմթնած հասանք Շինգալիք:

Շինգալիքը գտնվում է լեռան լանջին, որի առջևից գետ է հոսում: Գյուղը բաղկացած է 8-10 հողե կտուրներով տներից: Իրոք որ միջնադարյան գյուղում էինք: Քաղաքակրթության մասին հիշեցնող ոչինչ կչար: Մարդկանց մեծամասնությունը կյանքում քաղաքում չէր եղել: Ում հարցնում է՝ քանի տարեկան է, բոլորը պատասխանում էին՝ չգիտեն: Հետո հասկացա պատճառը՝ մարդիկ չգիտեին, թե որ թվականն է, հետևաբար չգիտեին, թե քանի տարեկան են: Հայտնվել էի մի վայրում, որտեղ ժամանակը չէին հաշվում, թվերի չէին վերածում: Շենգալիք եկել էի մեկ օրով` Սասունը պատկերող լուսանկարներ անելու, սակայն գյուղում մնացի երեք օր և մի նոր թեմայի վրա աշխատեցի:

Երբ գյուղից հեռանում էին, սկսեց անձրև մաղել: Մարդկանց նման` այծերն էլ էին թաքնվել առաջին պատահած ծածկի տակ: Ինձ հյուրընկալած տանտերը՝ Սալիհ Չիֆթչին, 44 տարեկան էր, ուներ 2 կին, 25 երեխա և 10 թոռ: Ընտանիքը դուրս էր եկել ինձ ճանապարհելու: Հրաժեշտի պահն անմահացավ այս լուսանկարով: Ըստ էության, որպես հուշ էի լուսանկարել, սակայն այն «Ատլաս» ամսագրի 127 համարում երկու էջ զբաղեցրեց, բացի այդ, առաջին էջին տեղ գտավ:

Վերադարձի ճանապարհին ևս երկու օր շարունակ քայլեցի: Անընդհատ մտածում էի, որ Մահսունի հետ պայմանավորված օրից 4 օր ուշացել եմ: Եթե հանկարծ Մահսունը չլինի, ի՞նչ կանեմ: Հոգնածությունից գրեթե շունչս փչում էր: Երբ հաղթահարեցի վերջին գագաթը, պայմանավորված վայրում երկնագույն առկայծում նշմարեցի: Այո՛, վերջին չորս օրը Մահսունն ամեն օր կեսօրին եկել էր մեր պայմանավորված վայրն ու մինչ երեկո սպասել:

Այս հոդվածն առաջին անգամ լույս է տեսել 2016 թ. մայիսին` «Բավուլ» ամսագրում: Sasun.org-ում հրատարակվել է հեղինակի թույլտվությամբ:

http://www.sasun.org/haberler/sason-h777.html

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net