Դերիքի վերջին հայերը

Երբեմնի հայաշատ քաղաքներից մեկում՝ Դերիքում բնակվող հայ Դեմիրջի ընտանիքի համոզմամբ   ամենակարևորն այն է, որ մարդ գիտենա, թե ինչպես կարելի է միասին ապրել:

Մարդինի Դերիք գավառը, որի անունը ծագում է քրդերեն Դեր բառից (նշանակում է եկեղեցի), նախքան 1915 թ. բաժանված էր երեք առանձին բնակավայրերի: Հայերի թիվը հասնում էր 1 250-ի: Հայերն ունեին 2 եկեղեցի և մի վանք, այսօր կանգուն է մնացել լոկ 1650 թ. կառուցված Սուրբ Գևորգ հայկական եկեղեցին, իսկ վանքը հայ բնակչության նվազման հետևանքով մնացել է անխնամ և փակվել: Նույն ճակատագրին է արժանացել նաև եկեղեցին, որի դուռը Դերիքում հայտարարված արգելքների ժամանակ կոտրել և ներս են մտել:

Հայերը մի ժամանակ Դերիքի բնակչության զգալի մասն էին կազմում, սակայն, սոցիալական և նյութական պայմաններից ելնելով, ստիպված եղան գաղթել: Գավառում մնացին Յուրշահլին և Նաիֆ Դեմիրջի ամուսինները: Դեմիրջի զույգը երեխաներ չունի, հարևան Սելմա Աթեշի 12 տարեկան տղային խնամելով է հովացնում երեխայի պապակ սիրտը:

Մարդկանց միջև խտրականություն չկա

65 ամյա Նաիֆ Դեմիրջին, ով զբաղվում է պապերից ժառանգած դարբնի արհեստով, սրտի ցավով ասում է, որ նախկին Դերիքի շուկան, որը լի էր տարբեր արհեստավորներով, այժմ ավերակների է վերածվել: Դեմիրջին ասում է, որ եթե անգամ միայնակ մնան, միևնույն է, չեն ցանկանա լքել Դերիքը, որտեղ այնքան հուշեր ունեն. «Մարդկանց միջև խտրականություն չկա: Այստեղ կարող ենք ընդմիշտ միասին եղբայրաբար ապրել: Այժմ հայ միակ ընտանիքը մենք ենք: Մեր այստեղի հարևանների և ընկերների հետ ապրում ենք շատ համերաշխ: Ամենակարևորը համատեղ կյանքն է»:

Հայերը գնացին իրենց հետ տանելով բարօրրությունը:

Աբդուրահման Քընայը, կիսելով Դեմիրջիի խոհերը, ասում է. «Դերիքից հայերի գնալուց հետո այստեղի բարօրրությունն (բերեքեթ) էլ գնաց: Մարդկանց տարբեր տեսակը հենց բերեքեթն է, որ կա: Մեր մեջ միակ արհեստավորը մնաց Նաիֆ եղբայրը: Դերիքի շուկան նախկինում այստեղ էր: Բոլոր արհեստավորներն այստեղ էին: Բոլոր հայ ընտանիքներն այստեղ էին ապրում»:

Յուրշահլին Դեմիրջին նշում է, որ թեև ամուսնու հետ եկեղեցում շարունակում են աղոթել, սակայն եկեղեցին նախկինի պես չի գործում: Յուրշահլին ասում է, որ եկեղեցին խնամելու գործում իրեն օգնում է իր մուսուլման հարևանը՝ Հաթունեն: Այնուհետև հավելելով, որ եթե նախկինում ամեն շաբաթ էին գնում եկեղեցի, ապա այժմ երբեմն երկու շաբաթը մեկ, երբեմն էլ ամիսը մեկ են գնում. «Նախկինում ամեն կիրակի ժամը 8-ին գալիս էինք և մինչև ժամը 5-ը պատարագ էին մատուցում: Այնուհետև ոչ ոք չմնաց այստեղ: Ամենավերջում մնաց մորաքույրս, ով մահվան մահճում եկեղեցու բանալիներն ինձ հանձնեց»:

Ոչնչանում է նաև ենթավարպետության մշակույթը

Նուրշահլին Դեմիրջին, նշելով, որ արհեստը գնալով ոչնչանում է, հավելում է. «Նախկինում հայկական շուկաներ, կրպակներ ու տներ կային: Մեր երեխաները արհեստավորների մոտ ենթավարպետ էին աշխատում, սովորում արհեստն ու դառնում վարպետ: Սակայն հիմա, քանի որ այդ արհեստներից ոչինչ չի մնացել, դպրոցներում են փորձում մասնագիտություն ձեռ բերել»:

Քրիստոնյա ընտանիքի մուսուլման որդին

Դեմիրջի ամուսինների հոգեզավակը՝ Հասան Աթեշը, ամեն շաբաթ այցելում է երեխաներ չունեցող զույգին, որպեսզի վերջիններս մարեն զավակի կարոտ սրտի մորմոքը: Հասանի մայրը՝ Սելմա Աթեշը, Յուրշահլինի տածած սերն իր որդու նկատմամբ հետևյալ բառերով է արտահայտում. «Կյանքիս 43 տարիներից 30-ը Յուրշահլինի հետ միասին ենք ապրել: Երբ զավակս ծնվեց, նրա մոտ բերեցի, խնամում էր որդուս: Ճանապարհով անցնելիս անգամ մինչև Յուրշահլինին չէր տեսնում, տուն չէր գնում: Ամեն շաբաթ նրանց մոտ է գնում, մի քանի օր մնում: Եթե գնալ չի կարողանում, ապա զանգում և հարցնում է, թե ինչպես են: Որքան որ ինձ է սիրում որդիս, նույնքան էլ Յուրշահլինին է սիրում»:

Այնուր Ինեդի

http://dihaber.org/TUM–HABERLER/content/view/3356

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net