Թուրքիայի որոշ շրջաններում գերեզմանոցների համար հատուկ տարածքներ չեն տրամադրում բոշաներին

Մելինե Անումյան

Թուրքիայում բոշաների կամ լոմերի ուսումնասիրության շրջանակներում այցելեցինք Ռիզե նահանգի Արդաշեն (Արդեշեն) գավառը, որտեղ շուրջ 1500 բոշա է բնակվում: Այստեղ հանդիպեցինք Շավշաթ գավառից և Շահբազ տոհմից սերող 62-ամյա Ռահմի Դուրմուշի հետ, ով ներկայում թոշակառու է, իսկ նախկինում պաշտոնյա է եղել:  

Ռահմի Դուրմուշը մեզ հետ զրույցում նշեց, թե մինչև Իսմեթ Ինոնյուի կառավարման տարիներ (1938-1950 թթ.) Թուրքիայում ընդհանրապես հողատարածք չեն տվել բոշաներին: Թեև Թուրքիայի Հանրապետության երկրորդ նախագահի օրոք նրանց որոշ հողատարածքներ տրվել են` որպես սեփականություն, սակայն լոմերը վախի պատճառով տեր չեն կագնել այդ հողերին: Նա նաև ընդգծեց, որ ներկայում Արդաշենում բնակվող 1500 բոշաներից միայն 2 տոկոսը հողատարածք ունի այստեղ, իսկ մյուսներն ապրում են վարձու բնակարաններում:

Ռահմի Դուրմուշը շեշտեց, որ իր ներկայիս բնակավայրում` Արդաշենում, սեփական գերեզմանոցներ կառուցելու համար նույնիսկ հատուկ տարածք չեն տրամադրում բոշաներին: Սևծովյան շրջանի բազմաթիվ բնակավայրերի թաղապետերը ևս դեմ են հանդես գալիս նրանց` գերեզմանոցների համար տարածքներ տրամադրելու հարցին: Այդ խնդիրը տեղի լոմերը կարողացել են լուծել միայն Արդվին նահանգի Խոփա գավառում: Իսկ Սևծովյան շրջանի մյուս բնակավայրերի քաղաքապետարանները թույլ են տալիս նրանց հանգուցյալներին թաղել միայն Շավշաթում և Արդանուջում: Ինչպես դա հաստատեց նաև Խոփայում բնակվող բոշա Քեմալ Քարաթաշը, Արդաշենի  քաղաքապետարանը  լոմերին  թույլ չի տալիս, որ անգամ այստեղ գրանցում ունեցած իրենց հանգուցյալներին  թաղեն Արդաշենում և նման դեպքերում ստիպում է հանգուցյալի ազգականներին, որ թաղումը կատարեն Շավշաթում կամ Արդանուջում:

Նա նաև հայտնեց, որ ներկայում Թուրքիայում բոշաների մշակույթը լիովին անհետանալու վտանգի տակ է գտնվում. լոմավրենն արդեն մոռացվում է, իսկ ազգային սովորույթներն ու ավանդույթներն էլ հետզհետե փոխարինվում են գլոբալիզացիայի և ուրբանիզացիայի հետևանքով ի հայտ եկած նորարարություններով:

Ռահմի Դուրմուշը նաև պատմեց նախկինում տարածված իրենց որոշ սովորույթների մասին: Նրա խոսքով` նախկինում լոմերն ամուսնանում էին` առաջնորդվելով աղջկատեսի արարողությամբ: Փեսան նախքան հարսանիքը հարսնացուին տեսնելու իրավունք չուներ: Հարսանիքները կատարվում էին դհոլի և զուռնայի ելևէջների ներքո, իսկ հարսին բերում էին ձիու վրա: Ըստ նրա` այժմ մոռացվում են նաև իրենց հարսանեկան ավանդույթները:

Անդրադառնալով իրենց ծագման և մահմեդականացման հետ կապված հարցերին` Ռահմի Դուրմուշը նշեց, թե իր կարծիքով` իրենց պապերը եկել են Հնդկաստանից, և որ իրենք իսլամ են ընդունել դեռևս «Մուհամմեդ մարգարեի հորեղբորորդի Ալիի օրոք»: Նա, սակայն, շեշտեց, որ Արդաշենում գրեթե չկան մոլի մուսուլման բոշաներ: Իր կարծիքով` իսլամի պատվիրաններին անխոս հետևող արդաշենցի լոմերի թիվը մաքսիմում կարող է այստեղի բոշա բնակչության 10 տոկոսը կազմել:

Հանդիպման վերջում Ռահմի Դուրմուշն անդրադարձավ նաև Թուրքիայում բոշաների նկատմամբ տարվող էթնիկ խտրականության հարցին` հայտնելով, որ թեև իր որդին ավարտել է Կարսի համալսարանը, սակայն թիկունք չունենալու և լոմ լինելու պատճառով չի կարողացել իր մասնագիտությամբ աշխատանք գտնել:

24-ը նոյեմբերի, 2016 թ., Արդաշեն

Ուսումնասիրությունը կատարվել է ՀՀ Սփյուռքի նախարարության հովանավորությամբ:

Akunq.net