Ինչ է նշանակում անկախ Հայաստանը Թուրքիայի հայերի համար. Tert.am-ի անդրադարձը

«Ստամբուլի Էմինոնյու կայարանից նստում եմ տաքսի և ուղիղ ԽՍՀՄ դեսպանատուն:
Ամբողջ ճանապարհին նայում եմ աջ ու ձախ. հո չե՞ն հետևում: Բայց դե ի՜նչ հույսեր ունեմ, պիտի գնամ, տեղափոխվեմ Հայաստան, ընտանիքիս էլ տանեմ… Ընտանիքս դեռ ի՜նչ է, բոլոր բիթլիսցիներին ու սասունցիներին պետք է մեծ-մեծ խմբերով Հայաստան տեղափոխեմ… Մեկ էլ հանկարծ կանգնեցինք: Մեկը աջից, մյուսը ձախից երկու տղամարդ նստեցին, մնացի սրանց մեջտեղում: Բա թե`քշիր, տեսնենք: Ինձ իջեցրին դեսպանատան մոտ, իրենք կանգնեցին: Հաջորդ օրը նույնը: Հետախուզական կոմիտեի անդամներ էին, իհարկե: էլ ի՜նչ Հայաստան, ի՜նչ երազանքներ: Այլևս խորհրդային դեսպանատան մոտով անցնելիս գլուխս չէի բարձրացնում, գետնին նայելով էի անցնում»:

Արևմտյան Հայաստանի տարածքում 1937-38թթ.-ին հայերի և քրդերի բռնի գաղթեցման մասին պատմող իր «Աքսոր» գրքում Բիթլիսում ծնված հայազգի Ֆերման Թորոսլարն այսպես է պատմում Հայաստան տեղափոխվելու իր անհաջող փորձի մասին: Ֆերմանն, իրականում, միայն մեկն էր այն հարյուրավոր հայերից, որոնք հայտնվել էին նման վիճակում:

Հայաստանի անկախացումից հետո Արևմտյան Հայաստանում և Ստամբուլում ապրող բազմաթիվ հայեր, որոնք ցեղասպանության տարիներին գաղթի ճանապարհին մնացած որբերի թոռներն էին, ուրախության երկու պատճառ ունեին. «Աշխարհում այլևս անկախ Հայաստան կա» և «Գուցե գտնե՞նք մեր կորած ազգականներին»:
Եվ, ի վերջո, թուրքերն այլևս չէին կարող չարախնդալ՝ ասելով, թե «Էս հույները գոնե Հունաստան ունեն, բա ձեզ վերջը ո՞ւր ենք քշելու»…

Թե՛ իրենց ազգականներին գտնելու և թե՛ պարզապես ազատ Հայաստանը սեփական աչքերով տեսնելու բաղձանքով եկողների այցերը սովորաբար չէին սահմանափակվում մեկով:
Թեև Թուրքիայի փակ հասարակության մեջ մեծացած, մշտապես պետության ուշադրության տակ գտնվող թե՛ քրիստոնյա, թե՛ իսլամացված հայերից բոլորը չէ, որ ունակ էին հաղթահարել ներքին վախերը միանգամից: Սկզբում գալիս էին ամենահամարձակները:
Պակաս մեծ խոչընդոտ չէին հանդիսանում Թուրքիայի հայերի շրջանում Հայաստանի մասին տեղեկատվության պակասն ու թուրքական քարոզչության միջոցով ստեղծված կարծրատիպերը, հայաստանցիների կողմից միանշանակ չընդունվելու վախը:
Ալեքս Ֆընդըկօղլուն առաջին պոլսահայերից էր, որ դեռևս 17 տարի առաջ սկսեց Հայաստան այցելել և այլևս երբեք չկտրեց իր կապն այստեղի հետ:

ՀՀ քաղաքացի դառնալու և հետագայում Հայաստանում մշտական բնակություն հաստատելու իր պատմությունն Ալեքսն այսպես է պատմում.

«Առաջին անգամ Հայաստան այցելեցի 1999թ. հոկտեմբերին: Այն ժամանակ Ստամբուլից Երևան ինքնաթիռով հասնելը շատ թանկ հաճույք էր, ավտոբուսով եկա, 72 ժամ տևեց: Այսինքն` երեք օր չքնեցի, որ գամ հասնեմ, Հայաստանը տեսնեմ: Այսօրվա պես հիշում եմ, իջանք Սախարովի հրապարակի մոտ, ուշացել ենք, ընկերս չկա, բջջային չկա: Վախեցա: Բայց մի քանի վայրկյան անց ինձ հետ ճանապարհորդած հայաստանցիները սկսեցին իրար մեջ վիճել, թե նրանցից ով է ինձ իրենց տուն տանելու, որ հյուրընկալեն: Հասկացա, որ այստեղ ապրում են աշխարհի ամենաջերմ մարդիկ:

Դրանից հետո ամեն տարի եկել եմ, պատահել է՝ տարին 3 անգամ եմ եկել: Վերջերս հայաստանյան վիզաներս էի նայում՝ 35-ից ավելի կարծեմ: Մարդիկ Թուրքիայից Հայաստան թուրքական ապրանք են ներկրում, ես Հայաստանից Ստամբուլ վերադառնալիս սուրճից, մակարոնից սկսած մինչև ամենատարատեսակ ապրանքներ այստեղից Թուրքիա էի տանում, որ տանը հայկական ապրանք օգտագործենք, ուզում էի տանս մեջ հայատառ փաթեթներով ուտելիքներ ունենալ:
Առաջին այցելությունիցս հետո մի բան հստակ հասկացա` մի օր ապրելու եմ այստեղ, բայց չգիտեմ՝ երբ»:

Ի վերջո, 2014թ. ՀՀ քաղաքացի դարձած Ալեքսը Հայաստանում ապրելու իր երազանքն իրականացրեց արդեն 2015-ին:

«Մի տարի է՝ մշտական բնակություն եմ հաստատել Երևանում: Ոչ մի վայրկյան չեմ զղջացել: Իմ բիզնեսն եմ հիմնել, դեռևս եկամուտի ծայրն էլ չեմ տեսել, բայց պետք է համբերել:

2014-ին անձնագիր ստացա, ամբողջ գործընթացը մոտ 5 ամիս տևեց: Ուզում էի ազգանունս փոխել, վերականգնել մեր պապենական ազգանունը` Բերբերյան (Թուրքիայի խորհրդարանի կողմից 1934թ. հաստատված «Ազգանվան օրենք»-ի համաձայն՝ մինչ այդ ազգանուն չունեցող մահմեդականներին պետության կողմից տրվեցին ազգանուններ, իսկ հայերի, հույների և հրեաների ազգանունները միտումնավոր թուրքացվեցին): Սակայն ինձ ասացին, որ օրենքի համաձայն նախ պետք է փոխեմ դա այն երկրում, որտեղ գրվել է ծննդյան վկայականս, այսինքն` Թուրքիա: Պետք է գնայի այնտեղ, փոխեի, նոր նույն գործընթացն անցնեի այստեղ: Դա նշանակում էր Թուրքիայում փոխել բոլոր փաստաթղթերը` ծննդյան վկայականից մինչև համալսարանի դիպլոմ ու անգամ՝ բժշկական թղթեր: Այնուհետև ֆրանսահայ ընկերս այսպիսի մի բան ասաց. «Ոչինչ, դու թող այդպես, ով հարցնի, թե ինչու ես Ֆընդըկօղլու, կպատմես ընտանիքիդ պատմությունը, թող իմանան, որ Թուրքիայում դեռ հայեր կան»:

Քույրիկս և ամուսինը նույնպես դիմել են օրեր առաջ, շատ գոհ են, շատ բարեհամբույր են իրենց վերաբերվել»,- պատմում է Ալեքսը:
Իսկ ահա արմատներով Սասունից ստամբուլաբնակ Շարքլը բազմանդամ ընտանիքն անկախ Հայաստանի ճանապարհը բռնեց 2002թ.: Ընտանիքի հայրը` Սաբրի Շարքլըն, շտապեց Հայաստանում ոչ այնքան մեծ հողատարածք գնել և դառնալ ՀՀ հարկատու: Հետագայում Շարքլըները պարբերաբար այցելում էին Հայաստան` և՛ միասին, և՛ առանձին-առանձին:

Արդեն այս տարի ընտանիքի ավագ տղան` 25-ամյա Արմանը, առաջինը քայլն արեց դեպի ՀՀ քաղաքացի դառնալու երազանքի իրականացում: Օրեր առաջ ՀՀ քաղաքացի դառնալու դիմումը լրացրած Արմանն ու նրա զարմիկ Սարգիս Արըքն այժմ անհամբեր ու սրտատրոփ ամիսներն են հաշվելու իրենց համար այդքան կարևոր դրական պատասխանը ստանալու համար:

«Ես Սասունում եմ ծնվել: Դա իմ հայրենիքն է, իսկ Հայաստանը` մայրենիքս: Այստեղ կյանքը հայերենով է հոսում: Ինձ համար շատ հետաքրքրական, հաճելի զգացում էր անգամ հետևել փողոցում հայերենով վիճող երեխաներին: Մտադիր եմ այստեղ հաստատվել»,- ասում է Սարգիսը:

Կարելի է ասել, որ բյուրոկրատական քաշքշուքները, որոնց բախվում են Թուրքիայից ժամանած հայերը ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու ճանապարհին, հիմնականում կապված են լեզվական խոչընդոտի և գործընթացի վերաբերյալ մանրամասն տեղեկացված չլինելու հետ:
Ստորև կփորձենք պատասխանել Թուրքիայի հայերի և նրանց աջակցել փորձող հայաստանցի ազգականների, ընկերների ու ծանոթների կողմից ամենից հաճախ տրվող հարցին.

Ի՞նչ փաստաթղթեր պետք է ներկայացնեն արտերկրում ապրող և ՀՀ քաղաքացի դառնալ ցանկացող հայազգիները.

Ծննդյան վկայականը և դրա պատճենը

Ազգությամբ հայ լինելը հաստատող որևէ փաստաթուղթ

Անձնագրային և վիզաների վարչության կողմից տրամադրված բանկային հատուկ հաշվեհամարին պետական տուրքի (1000 դրամ) վճարումից հետո համապատասխան անդորրագրով պետք է ներկայանալ անձնագրային և վիզաների վարչություն, լրացնել դիմումն ու համապատասխան հարցաթերթիկը:

Ի դեպ, երկրորդ կետը, ըստ որի դիմողները պետք է ներկայացնեն ազգությամբ հայ լինելը հաստատող որևէ փաստաթուղթ, հաճախ ամենախնդրահարույցն է: Նշենք, որ Թուրքիայի հայերի պարագայում տվյալ փաստաթուղթն է Կ.Պոլսի պատրիարքարանի կողմից տրամադրված մկրտության վկայականը:
Վերջերս տեղեկություններ տարածվեցին այն մասին, որ Ստամբուլի հայ համայնքի փոխպատրիարք Արամ Աթեշյանի որոշմամբ` իր պաշտոնավարումից առաջ տրված բոլոր մկրտության վկայականներն անվավեր են ճանաչվելու իր ստորագրության բացակայության պարագայում:

Հարցի վերաբերյալ ճշտում մտցնելու համար Tert.am-ը պաշտոնական մեկնաբանություն խնդրեց Կ.Պոլսի Հայոց պատրիարքարանից:

Մեզ հետ զրույցում Ա. Աթեշյանը նշեց, որ ՀՀ քաղաքացի դառնալ ցանկացող Թուրքիայի հայերի մկրտության վկայականներն իրենք նախ ստուգում են, ապա նոր ստորագրում, ինչից հետո վերջիններս կարող են այն օգտագործել ՀՀ-ում:

«Մենք ստուգում ենք ըստ արխիվների, որպեսզի հաստատենք այդ անձի իսկապես հայ լինելը: Քանի որ կարող են լինել կեղծված վկայականներ. դրանք քիչ չեն: Մենք նայում ենք՝ այդ անձն իսկապե՞ս մկրտվել է մեզ մոտ, հա՞յ է, թե՞ կեղծարար, այնուհետև հաստատում ենք թուղթը ստորագրությամբ: Իսկ ահա նրանք, ովքեր մկրտվել են վերջին 10 տարում, չունեն այդ ստուգման կարիքը, քանի որ նրանց մկրտության վկայականում արդեն կա իմ ստորագրությունը»,-մանրամասնեց փոխպատրիարքը:

Պատրաստեց Սոֆյա Հակոբյանը

http://www.tert.am/am/news/2016/09/21/armeniansinturkey/2140210