Շոա հիմնադրամը թվային հարթակում տեղադրել է ցեղապանության հավաքածուն

Ֆաթիհ Գյոքհան Դիլեր

Շոա հիմնադրամն իր տրամադրության տակ եղած Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ վկայություններն ինդեքսավորել և հավելել է իր թվայնացված արխիվին (ՎՊԱ): Շուրջ 400 տեսանյութերը, որոնք վկայություններ են պարունակում այնպիսի դեպքերի մասին, ինչպիսիք են համիդյան կոտորածները, Ադանայի ջարդերը, Մուսա լեռան ինքնապաշտպանությունը ու Վանի ընդվզումը, անվճար կերպով հասանելի է հիմնադրամի կայքէջում տեղադրված լինելու շնորհիվ: Համաձայն վերջերս կնքված  համաձայնագրի՝ մոտ ժամանակներս վիզուալ գրադարանի հարթակում հավաքածուն հասանելի կլինի համալսարանների համար: «Ակօս» թերթի աշխատակիցը հավաքածուի մասին խոսել է նախագծի համակարգող Մանուկ Ավետիքյանի հետ:

Շոա հիմնադրամում ի՞նչ աշխատաքներ են կատարվում Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ: Ասում են՝ հիմնադրամն աշխարհում ամենամեծ արխիվն ունի` ցեղասպանության և մարդկայնության դեմ հանցագործությունների մասին…

Վիզուալ պատմական արխիվում բոլոր վկայություններն ինդեքսավորված են: Շոա հիմնադրամը Հոլոքոստի վերաբերյալ շուրջ 52 հազար հարցազրույց ինդեքսավորելուց հետո ընդլայնել է իր աշխատանքները` անդրադառնալով նաև մարդկայնության դեմ գործված մյուս ոճիրագործություններին: Այս շրջանակում հարցազրույցներ վերցնելու համար գնացել ենք Ռուանդա և Նանկին: Մեր արխիվ ենք ընդգրկել նաև այլ հավաքածուներ: Հրեական ընտանիքի և երեխաների ծառայության՝ Հոլոքոստի վերաբերյալի հարցազրույցներն, ինչպես նաև Ռուանդայի Քիգալիի ցեղասպանության հուշարձանի և Գվատեմալայից մի կազմկերպության ձայնագրությունները առաջիկայում հասանելի են լինելու հասարակության համար: Հայֆիլմ հիմնադրամի աշխատանքները ևս պատկանում են նույն կատեգորիային: Ես նախագծի մեջ ներառվել եմ որպես ինդեքսավորող, այնուհետև` շարունակել որպես համակարգող:

Կարող ե՞ք ներկայացնել Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ վկայությունների հավաքածուն:

Հայֆիլմ հիմնադրամի աշխատանքը, որն ընդգրկվել է մեր արխիվ, վավերագրական ֆիլմ է: Սակայն սա մեթոդաբանական բանավոր պատմությանը նվիրված աշխատանք չէ: Հիմնադրամի այս աշխատանքը Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ առաջին հավաքածուն է, որն ընդգրկվել է մեր Վիզուալ պատմական արխիվ: Մեր արխիվի` ցեղասպանության այս վկայությունները կարելի է դիտել ՎՊԱ-ի կենտրոնական գրասենյակում կամ էլ ողջ աշխարհի համար ամբողջովին հասանելի  շուրջ 55 և մասնակիորեն հասանելի 213 նմուշի միջոցով: Սրանց համար անդամակցության գումար չի պահանջվում: ՎՊԱ-ի առցանց տարբերակը հասանելի է բոլորին, սակայն այստեղ լոկ արխիվի տեսաձայնագրություների կարճ տարբերակն է: Շոա հիմնադրամը որոշ ժամանակ առաջ «ProQuest»-ի հետ թվայնացված գրադարան ստեղծելու համաձայնություն է ձեռք բերել: Շատ շուտով ՎՊԱ-ն հասանելի է լինելու բազմաթիվ համալսարանների համար:

Ձեր արխիվում պահվող Հայոց ցեղասպանության վկայությունները որոնողն  ի՞նչ կարող է գտնել այնտեղ:

Հայֆիլմ հիմնադրամի տնօրեն Մայքլ Հակոբյանն ու իր թիմը 1973-2013 թթ. բազմաթիվ ձայնագրություններ են կատարել Ավստրալիայում, Կանադայում, Հայաստանում, Սիրիայում, Լիբանանում, Հունաստանում, Գերմանիայում, Անգլիայում և Ֆրանիայում: Սակայն հարցազրույցին մասնակցած մադկանց մեծամասնությունը Հայոց ցեղասպանության վերապրածներն են, ովքեր ներկայում բնակվում են Ամերիկայի տարբեր նահանգներում:

Արխիվում  ցեղասպանության վերապրածների հարցազրույցներից բացի կարող եք գտնել օտարազգի վկաների՝ միսիոներների ու նրանց ընտանիքի անդամների, դիվանագետների, ինչպես նաև աքսորված հայերին օգնություն ցուցաբերած մեծամասամբ դերզորցի և քամիշլիցի արաբների, հայաստանաբնակ եզդի վկաների, Զմյուռնիայի հրդեհից փրկված հույների և բնակչության փոխանակության հետևանքով փոխանակվածների, այնպիսի պատմաբանների, ինչպիսիք են Թաներ Աքչամը, Հիլմար Կայզերը, Ռիչարդ Հովհանիսյանն ու Ռայմոնդ Գևորգյանը, կովկասյան ռազմաճակատի կամ էլ Ֆրանսիական լեգեոնի հայ ֆիդայիների կամ կամավոր զինվորների, Մուսա լեռան պաշտպանությունից ողջ մնացածների, Սիրիայի իսլամացած հայ ընտանիքերի, ցեղասպանության վերապրածների ամերիկայաբնակ մտերիմների հետ հարցազրույցները, որոնք մեծ ազդեցություն են թողել 1970-ական թթ. Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ամերիկացիների հայացքների ձևավորման հարցում, ինչպես նաև` հենց վերապրածների հետ կատարված հարցազրույցները: Այս արխիվում կարող եք գտնել նաև 1894-1896 թթ. համիդյան ջարդերից փրկվելով` 1915 թ. առաջ Ամերիկա գաղթածների, ինչպես նաև` համիդյան ջարդերը, այնուհետև Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների վկայությունները: Հակոբյանի՝ «Գերմանիան և գաղտնի ցեղասպանությունը» ֆիլմում հանդես են գալիս պատմաբաններ, ովքեր անդրադառնում են Հայոց ցեղասպանության մեջ Գերմանիայի պատասխանատվության հարցին:

Ճի՞շտ է այն պնդումը, թե սա Հայոց ցեղասպանության վկայությունների վերաբերյալ ամենամեծ արխիվն է:

Հայֆիլմ հիմնադրամի հավաքածուն Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ամենաընդարձակ «ֆիլմերի» հավաքածուն է պարունակում: Մյուս հավաքածուներն այսքան 16 մմ ֆիլմ չեն պարունակում: Սակայն ավելի ընդարձակ արխիվներ կան, օրինակ՝ Զորյան ինստիտուտը մոտ 800 տեսագրությունից բաղկացած հավաքածու ունի… Լոս Անջելեսի Կալիֆորնիայի համալսարանում Ռիչարդ Հովհանիսյանի` Հայոց ցեղասպանության բանավոր պատմության վերաբերյալ վկայությունների ծրագրի շրջանակում շուրջ 800 վկայություն է ձայնագրվել, սակայն սա ոչ թե տեսագրություն, այլ ձայնագրություն է: Աշխարհի տարբեր վայրերում ավելի փոքր հավաքածուներ կան: Մեզ մոտ էլ ձայնագրված շուրջ 400 վկայություն կա, սակայն 334-ն ենք հրապարակել, որովհետև Հակոբյանը նկարահանումների ժամանակ 20-ից ավելի խմբակային հարցազրույցներ է վերցրել:

Ինդեքսավորման աշխատանքներն ի՞նչ սկզբունքով եք կատարել:

Շոա հիմնդարամում ինդեքսավորումը մեր աշխատանքի ամենակարևոր մասերից մեկն է: Պատկերացրեք, թե սա գրքի հետևի մասում տեղ գտած ինդեքսի բաժին է, որտեղ զետեղված են վիզուալ վկայություններ: Այս աշխատանքները սկսվել են Սթիվն Սպիլբերգի նախաձեռնությամբ հավաքված Հոլոքոստի վերաբերյալ շուրջ 52 հազար օրիգինալ ձայնագրություններից: Որպեսզի ձայնագրություններն ուսումնասիրող հետազոտողները կամ էլ մյուս մարդիկ կարողանան հեշտության տեղեկանալ, թե որ թեման երբ է օրակարգում հայտնվել, վկայություններն ինդեքսավորելիս օգտագործում ենք պիտակավորման շարքեր, ինչպես օրինակ «գողանալ», «հավաքական մահապատիժ», «Ադանայի կոտորած (1909)», «Վան (Թուրքիա)»:

Ինդեքսավորման փուլում թեմայի վերաբերյալ, որի շուրջ աշխատում եք, ինչ որ նոր բան իմացա՞ք: Ձեր հաջորդ քայլը ո՞րն է լինելու:  

Շատ բան իմացա: Մոտ 200 վկայություն ինքս եմ ինդեքսավորել, մնացածներն էլ ստուգել եմ: Իսկական արկածախնդրություն էր ինձ համար վկայություններում հնչած գյուղերի անունները գրանցելը: Հատկապես այն դեպքում, երբ որևէ բանալի չունեինք առ այն, թե որտեղ են գտնվում այդ գյուղերը… Քիչ թե շատ թուրքերենի իմացությունս շատ օգտակար եղավ այս գյուղերի աշխարհագրական տեղակայությունը փնտրելիս: Օգտվել եմ նաև Սևան Նշանյանի քարտեզից: Երկաթգծի երկայնքով մեկ տեղակայված ճամբարների գործունեության մասին շատ բան եմ իմացել: Պետք է հավելել նաև այն, որ այս հավաքածուում մեծ թվով բարբառներ կան: Հանդիպում է արևմտահայերենի բարբառների ողջ ընտրանին: Այս հավաքածուում պահպանվում են ցեղասպանության և չափորոշիչների ենթարկված լեզվի ուսուցման պատճառով ոչնչացման եզրին հայտնված արևմտահայերենի տարբեր բարբառները: Հարցազրույցները ներկայում հայերենից անգլերեն են թարգմանվում: Թուրքերեն, արաբերեն, հունարեն և քրդերեն հարցազրույցները ևս թարգմանվելու են անգլերեն և տողատակերով տրվելու:

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/16293/shoah-vakfinin-soykirim-koleksiyonu-erisime-acildi
Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net