Ստամբուլի՝ մզկիթի վերածված 10 եկեղեցիները

1. Իմրահոր մզկիթը

Ստամբուլի կանգուն մնացած ամենահին տաճարն է, որը մեզ է հասել Արևելահռոմեական կայսրության ժամանակաշրջանից: Կառուցվել է 454 թ. և կոչվել Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի: Բայազետ Բ-ի օրոք Իմրահոր Իլյաս բեյը եկեղեցին վերածել է մզկիթի:

2. Այա Սոֆիա մզկիթը

Կարծես երկնքից կախված գլխապտույտ առաջացնող գմբեթով, քանդակազարդ սյուներով և անզուգական խճանկարներով Այա Սոֆիան, որը համարվում է ճարտարապետության պատմության ամենանշանավոր շինություններից մեկը, համաշխարհային երկու կրոնների տաճարն է: Այա Սոֆիան Ստամբուլի ամենամեծ բյուզանդական եկեղեցին է: Նույն տեղում երեք անգամ կառուցված եկեղեցին աշխարհի ամենահին և արագ կառուցված տաճարն է: 1453 թ., երբ սուլթան Մեհմեդ Բ-ն գրավ

Կոստանդնուպոլիսը, Այա Սոֆիան վերակառուցեց և վերածեց մզկիթի` նրան հավելելով օսմանյան ճարտարապետությանը բնորոշ տարրեր: Անպայման պետք է տեսնել Այա Սոֆիայի` 6-րդ դարից մնացած առաստաղի խճանկարների բուսական և գեոմետրիկ մոտիվները, ինչպես նաև` 8-րդ դարում մարդկային կերպարանքով խճանկարները, որոնք պատկերել են այն բանից հետո, երբ այլևս վերացել է մարդկային կերպարանքի արգելքը:

3. Փոքր Այա Սոֆիա մզկիթը

Սարգիս-Բախուս եկեղեցին գտնվում է Արաստա շուկայի հետևում՝ դեպի Մարմարա ծով ձգվող Փոքր Այա Սոֆիա պողոտայի վերջում: Փոքր Այա Սոֆիան, որը Հուստինիանոսը կառուցել է տվել 527 թ.՝ Այա Սոֆիայից 5 տարի առաջ, 16-րդ դարում վերածվել է մզկիթի: Եկեղեցուն հավելել են մինարեթ և մեդրեսե, որոնք կառուցվել են եկեղեցու բակում: Եկեղեցին մզկիթի է վերածվել Բայազեդ Բ-ի օրոք` Հուսեին աղայի ջանքերով:

4. Ֆեների Իսա (Հիսուս) մզկիթը

Հանդիպում ենք արտասովոր անվան: Կոնստանդին Լիփս անունով մեկը իրոք որ ապրել է: Հինգ կիսագմբեթավոր եկեղեցին գտնվում է Վաթան պողոտայի վրա: Եկեղեցու ամենակարևոր առանձնահատկությունն այն է, որ ունի չորս մատուռ: 15-րդ դարում Ֆեներ Ալի Էֆենդին եկեղեցին վերածել է դերվիշների թեքքեի: Հետագայում այն օգտագործել է հայտնի և հարգարժան խոջաներից Շեյխ Իսան: Այս երկու հոգևորականի պատվին մզկիթն անվանվել է Ֆեների Իսա:

5. Արաբ մզկիթը

Քարաքյոյն Աթաթուրքի կամրջին կապող պողոտան լեփ-լեցուն է աշխատավայրերով: Եթե պողոտայով դեպի կամուրջ շարժվեք և թեքվեք աջ, ապա կտեսնեք անհավատալիորեն հոյակերտ Արաբ մզկիթը: Անմիջապես ուշադրություն գրավող քառակուսի հատակագծով և կոնաձև զանգակատան աշտարակով մզկիթը կառուցվել է արաբ հրամանատարի հրամանով: Խաչակիրների արշավանքի ժամանակ գոթական ճարտարապետական ոճի եկեղեցու է վերածվել, սակայն սուլթան Մեհմեդ Բ-ի կողմից Կոստանդնուպոլիսը գրավելուց հետո այն կրկին մզկիթի է վերածվել:

6. Քարիյե մզկիթը

Այն որպես վանք կառուցել է 534 թ., Սուրբ Թեոդորոսը: 11-րդ դարում կրկին վերակառուցվել է: 1204-1261 թթ. խաչակիրների արշավանքի ժամանակ ավերակների  վերածված վանքը 14-րդ դարում վերանորոգել է Թեոդորոս Մետախիտը: Հենց այս ժամանակ էլ կառույցին հավելվել է արտաքին նարտեքսն ու մատուռը (Մետախիտը մատուռն իր համար է կառուցել: Նրա գերեզմանը եկեղեցու մուտքի մոտ է: Մարմարե գերեզմանաքարը մատնանշում է շիրիմը): Վանքի նշանակությունն էլ ավելի է մեծացել, երբ Բյուզանդական կայսրության պալատն ու արքունիքը տեղափոխվել է Ոսկեղջյուրի ափին՝ պարիսպներին մոտ տեղակայված Բլահերնա պալատ: 1296 թ. մեծ երկրաշարժի ժամանակ վանքը չի վնասվել: Կոստանդնուպոլսի նվաճումից 58 տարի անց՝ 1511 թ., սուլթան Բայազետ Բ-ի թագաժառանգներից Աթիք Ալի փաշան վանքը վերածել է մզկիթի, և այն այդուհետ կոչվել է Աթիք Ալի փաշա կամ Քարիե մզկիթ: Մզկիթի վերածվելու ժամանակ եկեղեցու պատերի խճանկարներն ու սրբապատկերները ծեփով փակել են: Որպես մզկիթ ծառայում է շինության անկյունին կցված մինարեթն ու հարավարևելյան անկյան միհբարը: Փորձել են հավատարիմ մնալ կոթողի նախնական տեսքին:

7. Զեյրեք եկեղեցի–մզկիթը

Եկեղեցու շինարարությանը, որը հանդիսանում է Բյուզանդական կայսրության պատմության միջին ժամանակաշրջանի ավարտին կառուցված Պանտոկրատոր վանական համալիրի եկեղեցիներից մեկը, սկիզբ է դրել Հովհաննես Բ Կոմնենոսի  առաջին կին՝ Հունգարիայի թագավոր Լասլոյի դուստր Էյրենեն: Խաչակիրների արշավանքի ժամանակ եկեղեցին վնասվել է: Այն բռնազավթել են կաթոլիկ վանականները: Պանտոկրատոր վանքը Կոստանդնուպոլսի նվաճումից հետո մինչև Ֆաթիհ մզկիթի մեդրեսեի կառուցումը գործածել են որպես մեդրեսե: Իսկ մզկիթը կոչվել է Զեյրեք՝ ի պատիվ մեդրեսեի ուսուցիչ՝մյուդերրիս, մոլլա Զեյրե Մեհմեդ էֆենդիի:

8. Քալանդերհանե մզկիթը

Այս հոյակերտ եկեղեցին, որը հավանաբար կառուցվել է 12-րդ դարում ի պատիվ Սուրբ Աստվածամոր, Կոստանդնուպոլսի գրավումից հետո օգտագործել են որպես թեքքե: Թեքքեն գործածած Քալանդարհանե դերվիշների անունով կոչվել է Քալանդերհանե մզկիթ: Եկեղեցու ամենամեծ գանձը Սուրբ Ֆրանցիսկ Ասսիզեցու սրբապատկերն է, որը պատկերվել է 1250-ական թթ.՝ խաչակիրների արշավանքի ժամանակ… Բացի այդ, համարվում է, որ եկեղեցու` Քրիստոսի խճանկարը 7-րդ դար է թվագրվում:

9. Ֆեթհիյե մզկիթը

Ֆեթհիե մզկիթը 12-րդ դարի բյուզանդական աղյուսե և քարե ճարտարապետության գեղեցիկ նմուշներից է: Գմբեթը զարդարված է Սուրբ Հիսուսի և 12 առաքյալների սրբապատկերներով, իսկ սուրբ սեղանին պատկերված են Հիսուս Քրիստոսը, Մարիամ Աստվածածինն ու Հովհաննես Մկրտիչը վերջին պատարագի ժամանակ: 1456-1458 թթ. եկեղեցին օգտագործել են որպես պատրիարքարան: 1573 թ. սուլթանՄուրադ Գ-ն այն վերածել է մզկիթի: Այսօր մի հատվածը մզկիթի գործառույթ է կատարում, իսկ մատուռը գործում է որպես թանգարան:

10. Գյուլ մզկիթը

Այս եռաբսիդ հոյակերտ բյուզանդական եկեղեցին գտնվում է բանաստեղծ Նեբիի փողոցում: Հավանաբար կառուցվել է 10-րդ դարում, իսկ 1490-ական թթ. վերածվել է մզկիթի: Գյուլ մզկիթ անվանումն էլ պայմանավորված է նրանով, որ այստեղ է հանգչում Գյուլ Բաբա անունով սրբակենցաղ մուսուլմանը: Եկեղեցու տակ է գտնվում նաև Բյուզանդական կայսրության հարգարժան մարդկանցից մեկի գերեզմանը:

http://hyetert.blogspot.am/2016/08/istanbulun-camiye-donusturulmus-10.html

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net